Humane Wetenschappen: Sociologie
Inhoud
Inleiding in het sociologisch denkkader
1. Wat is sociologie? .......................................................................................................... 4
1.1 Historiek ................................................................................................................. 4
1.2 Psychologie vs. Sociologie ...................................................................................... 4
1.3 Omschrijving van de sociologie .............................................................................. 4
1.4 De sociologie als wetenschap .................................................................................. 5
2. Interactie, cultuur, interdependentie................................................................................ 5
2.1 Mensen zijn op elkaar gericht: interactie ................................................................. 5
2.1.1 Positie .............................................................................................................. 5
2.1.2 Sociale status, sociaal aanzien & sociale structuur ............................................ 5
2.1.3 Rollen .............................................................................................................. 6
2.1.4 Rolattributen & statussymbolen ....................................................................... 6
2.1.5 Rolconflicten ................................................................................................... 6
2.1.6 Instituties ......................................................................................................... 6
2.2 Mensen zijn door elkaar gevormd: cultuur............................................................... 7
2.2.1 Socialisatie....................................................................................................... 7
2.2.2 Cultuurmodel van Hofstede.............................................................................. 8
2.3 Interdependentie.................................................................................................... 11
3. Conformisme en deviant gedrag .................................................................................. 12
4. Macht en gezag ........................................................................................................... 12
4.1 Omschrijving van het begrip “Macht” ................................................................... 12
4.2 Omschrijving van het begrip “Gezag” ................................................................... 13
2. Medicalisering en de verzorgingsstaat
1. Medicalisering van de samenleving ............................................................................. 14
1.1 Begripsomschrijving ............................................................................................. 14
1.2 Oorzaken v medicalisering .................................................................................... 14
2. Gevolgen van medicalisering ....................................................................................... 14
3. De verzorgingsstaat ..................................................................................................... 15
3.1 Begripsomschrijving ............................................................................................. 15
3.2 de verzorgingsstaat staat onder druk ...................................................................... 15
3.2.1 De onbetaalbaarheid van de verzorgingsstaat ................................................. 15
1
, 3.2.2 De onbeheersbaarheid vd verzorgingsstaat ..................................................... 16
3.2.3 De dubieuze ideologie vd verzorgingsstaat ..................................................... 16
3. Het gezin in sociologisch perspectief
1. Ontstaan van het gezin – Socio-biologische verklaring ................................................ 17
2. Familie & gezin ........................................................................................................... 17
3. Demografische transities ............................................................................................. 18
3.1 De eerste demografische transitie .......................................................................... 18
3.2 De tweede demografische transitie ........................................................................ 18
3.2.1 Belangrijkste demografische veranderingen ................................................... 19
3.2.2 Verklaringsgronden vo de 2e demografische Transitie .................................... 21
4. Positie en rol van man & vrouw................................................................................... 22
5. Relaties tussen ouders en kinderen............................................................................... 23
6. Resultaten van de grote gezin enquête 2016 ................................................................. 24
4. Sociale ongelijkheid
1. Definiëring en afbakening ........................................................................................... 25
2. Sociale ongelijkheid en sociale stratificatie .................................................................. 25
3. De functionalistische theorie........................................................................................ 26
4. Sociale mobiliteit......................................................................................................... 26
5. Sociale ongelijkheid: enkele terreinen.......................................................................... 27
5.1 Jongeren & ouders ................................................................................................ 27
5.2 Mannen & vrouwen .............................................................................................. 27
5.3 Allochtonen & autochtonen................................................................................... 27
5.4 Opleiding & sociale gelijkheid .............................................................................. 27
5.5 Gezondheid en sociale ongelijkheid ...................................................................... 28
6. En wat met armoede? .................................................................................................. 30
6.1 Definities .............................................................................................................. 30
6.2 Meten v risico op armoede .................................................................................... 30
6.2.1 Monetaire armoede ........................................................................................ 31
6.2.2 ernstig materiële deprivatie ............................................................................ 31
6.2.3 Zeer lage werkintensiteit ................................................................................ 31
6.3 Kinderarmoede ..................................................................................................... 31
7. Besluit sociale ongelijkheid ......................................................................................... 32
2
,5. Cultuursensitieve zorg
1. Culturele competenties ................................................................................................ 34
2. Culturele diversiteit in de zorg ..................................................................................... 34
2.1 Migratie als ingrijpend proces met impact op de gezondheid ................................. 34
2.2 Minder of moeizame deelname gezondheidspraktijken .......................................... 35
2.3 Communicatie ....................................................................................................... 35
2.4 Ziektebeleving en gedrag ...................................................................................... 36
2.5 Onderzoek en verzorging ...................................................................................... 36
2.6 Voeding ................................................................................................................ 36
3. Valkuilen..................................................................................................................... 37
3.1 Aandachtspunten rond zwangerschap & geboorte vanuit Islam ............................. 37
3.2 Aandachtspunten rond zwangerschap en geboorte vanuit het Jodendom ................ 37
3
,H1. Inleiding in het sociologisch
denkkader
1. Wat is sociologie?
Sociologie: “socius” (= metgezel, kameraad) & “Logos” (= kennis, kunde, wtschap). Het
betekent letterlijk: samenlevingskunde / maatschappijkunde.
= Hoe mensen samenleven + hoe ze met & tegenover elkaar handelen
1.1 Historiek
Grondlegger: Augustus Comte (PAS OP! Wel nog filosofen voordien die nadachten over
sociale problemen)
1.2 Psychologie vs. Sociologie
Sociologie Psychologie
= gedrag verklaren vanuit = gedrag verklaren vanuit de individu adhv
samenlevingsbanden die mensen m elkaar persoonlijkheid, aanleg, karakter
vormen
Werkwijze:
• Groepen waarvan iemand deel is Proberen inzicht te krijgen in
• Structuur groepen persoonlijkheidsstructuur, om zo
• Waarden & normen gedragsverandering te bewerkstellingen
Werkwijze:
Info → maken ve vergelijking → gedrag
verklaren / beslissingen nemen
Verklaren: zoeken nr causale verbanden tss
sociale processen
1.3 Omschrijving van de sociologie
2 fundamentele vragen:
1. Hoe w mensen in hun gedrag beïnvloed do het feit dat ze deel uitmaken v grotere
sociale eenheden of groepen?
➢ Microniveau: Kleine samenlevingsverbanden (gezin, vriendengroep, collega’s)
➢ Mesoniveau: Wijdere sociale omgeving (school, dorp)
➢ Macroniveau: maatschappij als geheel
2. Hoe zit de samenleving in elkaar?
➢ Welke maatschappelijke factoren beïnvloeden gedrag & denken v mensen?
➢ Machtsverschillen, sociale ongelijkheid, sociale controle, etc.
BESLUIT
4
,De sociologie wil de samenleving inzichtelijk maken v mensen die er deel v uitmaken
1.4 De sociologie als wetenschap
= Empirische wetenschap (= kennis die voorkomt uit systematische waarneming vd feiten
adhv onderzoek)
= waardevrije wetenschap (= morele overwegingen mogen gn rol spelen bij onderzoek &
theorievorming)
• Uitkomsten gebruikt vo morele doelen
2. Interactie, cultuur, interdependentie
Wilterdink & Van Heerikhuizen: mensen op 3 manieren verbonden
1. Mensen z op elkaar gericht en stemmen gedrag op elkaar af: INTERACTIE
2. Mensen z door elkaar gevormd, wat ze doen, denken, voelen, … is sterk bepaald door
wat ze aangeleerd hebben: CULTUUR
3. Mensen z afhankelijk & kunnen niet zonder anderen: INTERDEPENDENTIE
2.1 Mensen zijn op elkaar gericht: interactie
Homo sociologus: het microniveau vd mens id samenleving. Waarom gedragen mensen z
zoals ze doen?
Interactie / Sociaal gedrag: handelingen waarbij vss mensen of groepen betrokken zijn.
• Duidt op een onderlinge wisselwerking
o Gebaseerd op interpretatie: subjectieve definitie ve situatie
▪ Bepaalt gedrag
• Taal & lichaamstaal
• Vss rollen opnemen:
o Positie
o Sociale status
o Sociaal aanzien
o Rollen
o Sociale structuur
2.1.1 Positie
= de plaats die je inneemt ivt anderen
• Verworven posities: posities waarvoor je zelf gekozen hebt
• Toegewezen posities: posities die je zelf krijgt
2.1.2 Sociale status, sociaal aanzien & sociale structuur
Hogere sociale status: Een positie waar meer belang aan w gehecht
• Waardering: materieel & immaterieel
5
,Sociaal aanzien: mate van waardering die men heeft vo de wijze waarop iemand zijn positie
bekleedt.
Sociale structuur: De verhouding of relaties tss vss posities
• Hiërarchisch
• Democratisch
• Mengvorm
2.1.3 Rollen
Rol: de gedragsregels die horen bij positie die iemand inneemt (wat men verwacht)
Rolgedrag: Wat men doet
2.1.4 Rolattributen & statussymbolen
Statushiërarchie: het gebruik v uiterlijkheden om status te accentueren
Statussymbolen: vb. dure auto, groot huis, …
Rolattributen: Het nodig zijn v statussymbolen om een bepaalde rol goed te vervullen
2.1.5 Rolconflicten
Rolconflict: Tegenstrijdige verwachtingen in een positie
• Intern rolconflict: Iemand i 1 positie geconfronteerd m tegenstrijdige verwachtingen
Vb. Als student verwachten de vriendinnen dat ik elke avond mee uit ga
• Extern rolconflict: vanuit vss posities geconfronteerd m tegenstrijdige verwachtingen
Vb. Zowel baby leveren, als kinderen v school ophalen
2.1.6 Instituties
Normale wereld Sociologie
= Iets stevig & blijvend. Geschiedenis = een gevesetigde manier waarop men het
achter z & toekomst voor. Een sociale leven organiseert
gestandaardiseerd patroon v denken & doen = Patroon dat do groep, samenleving,
in bepaalde situaties gemeenschap nr waarde w geschat
➔ Adhv organisaties & instanties
Vb. Voetbal is institutie vo zover mensen
erom geven. Geven om vss redenen
Maar: weinig grote instituties w door volledige gemeenschap als belangrijk ervaren.
Vb. Verwantschap, huwelijk, religie, wetgeving, opvoeding, …
6
, 2.2 Mensen zijn door elkaar gevormd: cultuur
Cultuur: Alle aspecten vh dagelijkse leven
Vb. Eten met mes & vork, huwelijksrituelen, dingen die mensen delen, …
Subcultuur: Een cultuur die aantal kenmerken gemeenschappelijk heeft m overkoepelende
cultuur, andere niet.
Etnocentrisme: je eigen “etnie” centraal stellen. → Vooroordelen tov andere culturen
Wij- & zij- culturen: De mate waarin vss culturen nadruk leggen op gemeenschap of
individu
2.2.1 Socialisatie
Socialisatie: het maken vd eigen normen & waarden vd cultuur. Een proces v
cultuuroverdracht.
Doel: gedragen in overeenstemming met de verwachtingen vd omgeving
Cultuuroverdracht: Overdracht tss grotere gehelen
-> Kan op vss manieren plaatsvinden:
1. Generatie op generatie
2. Ene geografische ruimte naar de andere
3. Ene sociale categorie naar de andere
Charles Cooley: Maakt onderscheid tss primaire & secundaire socialisatie
• Primaire socialisatie: Het eigen maken van algemene waarden & normen die in een
groep / samenleving gelden, en die ieder nieuw lid zal moeten aanleren.
o Binnen gezin & basisonderwijs
o Massamedia
• Secundaire socialisatie: Het eigen maken v specifieke normen & waarden adhv vss
partijen
o Partij die waarden & normen bijbrengt Vo proces goed te verlopen:
o Partij die waarden & normen ondergaat sancties treffen
Belangrijke partijen vo socialisatieproces id samenleving: gezin, onderwijs, leeftijdsgenoten
& massamedia → Veranderd doorheen de jaren
Socialisatie is een proces dat z over een bepaalde tijd afspeelt. Begint met kennismaken met
nieuwe positie, waarbij sommigen al proberen om z te gedragen zoals ze denken dat verwacht
wordt bij een bepaalde positie (= Anticiperende socialisatie)
Vb. Veranderen v kledingstijl tss lagere & middelbare school
-> Gaan w afgesloten adhv “ceremonies” (= Collectieve rituelen)
7
, 2.2.2 Cultuurmodel van Hofstede
Geert Hofstede: in beeld brengen v vss cultuurverschillen op macroniveau.
• Eigen manier om nr culturen te kijken adhv 3 modellen
o Cultuurdriehoek: hoe zit het individu in elkaar?
o Ui-diagram: hoe komt een cultuur tt uiting?
o Cultuurbril: hoe beoordelen we de omgeving vanuit een unieke persoonlijke
cultuurbril?
De Cultuurdriehoek
= Model om te verklaren hoe elke mens in elkaar zit & om te begrijpen waarom we ons op
een bepaalde manier gedragen & reageren
Onderste laag: basisbehoeften, basisemoties,
basisvermogens (aangeboren)
Middelste laag: Hoe er wordt omgegaan met
de basisbehoeften, emoties & vermogens
(aangeleerd). Opvoeding + omgeving leren hoe
we met elkaar moeten omgaan, wat niet & wel
hoort binnen eigen cultuur
Bovenste laag: Lichamelijke & psychologische
eigenschappen (aangeboren & aangeleerd)
Communicatie tss personen: ontmoeting tss
personen m unieke persoonlijkheden & unieke
eigen culturele rugzak
Cultuur als een ui
= een cultuur bevat vss lagen m schillen.
Buitenste laag: oppervlakkige kenmerken v cultuur.
Binnenste laag: kern v cultuur
➔ Hoe dieper naar de kern, hoe dichter je bij de
waarden komt.
Eigen cultuur: Binnen -> Buiten
Vb. Wat mag en wat niet? < rituelen & gem.
praktijken vd groep < helden kennen < symbolen
Andere cultuur: Buiten -> Binnen
Vb. Symbolen < helden < rituelen < waarden
8
,De cultuurbril
= Het bekijken vd dingen & wereld rondom ons do
eigen cultuurbril. Een fictieve bril met 3 glazen.
Elk glas: instantie uit eigen omgeving die invloed heeft
gehad op ontwikkeling
1. Ouders
2. Onderwijs
3. Omgeving
Cultuurdimensies
Om verschillen in cultuur te beschrijven & vergelijken: onderscheid adhv enkele kenmerken
➔ Bepalen & beïnvloeden waarden & normen, omgangsvormen, visie v culturele
groepen (= 4 dimensies)
1. Individualisme vs. Collectivisme
Individualisme ( / Schuldculturen) Collectivisme ( / Schaamteculturen)
Beschrijving = onderlinge banden tss = Individuen z opgenomen vanaf
individuen zijn los. Uitsluitend geboorte in hechte groepen, die hun
zorgen vo zz & naaste familie. levenslang bescherming bieden irv
loyaliteit & afzetting tegen andere
groepen
Individu ║ groep Centraal, met een grote vrijheid Centraal, persoonlijke
om z te ontplooien en zeggen wat verzuchtingen z ondergeschikt ah
men denkt welzijn vd groep
Nadeel Solidariteit id groep is minder Onvoorwaardelijke solidariteit.
groot • Gn mening & visie
ontwikkeling
Waarden: zelfstandigheid, • Intimidatie do sociale
zelfvertrouwen, prestatie, eigen controle
mening staan hoog
Waarden: respect vo ouders, geloof
& gehoorzaamheid
Aardrijkskundig VS & rijke landen Indonesië & armere landen
2. Masculiniteit vs. Feminiteit
Masculien: emotionele sekse-rollen zijn gescheiden
Masculien Feminien
Beschrijving = emotionele sekse-rollen zijn = emotionele sekse-rollen
gescheiden overlappen
• ♂: assertief & hard. • Beiden: bescheiden & teder.
Gericht op materieel succes Gericht op kwaliteit vh
• ♀: Bescheiden & teder. bestaan
Gericht op kwaliteit vh
bestaan
9
, Samenleving •♀: weinig / niet werken • ♂ + ♀: evenveel
♂: zorgen vo weerstand ontspanning buitenshuis
• Dochters voorbereiden op rol • ♀: Werken & in staat vo
goede echtgenote & moeder. - eigen zelfstandigheid
> Beschermde omgeving m • ♂: Zorgende taken in
weinig vrijheid buitenshuis huishouden
• Jongens: meer vrijheid
buitenshuis
Aardrijkskunde Japan Zweden, Nederland
Nadeel Jaloezie & afkeer uitblinkers
3. Grote machtsafstand vs. Lage machtsafstand
= De mate waarin minder machtige leden in een land verwachten en accepteren dat macht
ongelijk verdeeld is.
➔ Mensen in cultuur m grote machtsafstand (L-A & Arabische landen) gaan z
makkelijker neerleggen dat macht ongelijk verdeeld is dan in culturen m lage
machtsafstand (Nederland & Scandinavië)
4. Mate v onzekerheidsvermijding
= De mate waarin leden ve cultuur zich bedreigd voelen do onzekere & onbekende situaties
Gevolg: Nerveuze spanning, behoefte a voorspelbaarheid (formele & informele regels)
Geringe mate v onzekerheidsvermijding Hoge mate v onzekerheidsvermijding
• Weinig regels, maar men houdt z er • Veel regels
aan • Alles onder controle w hebben
• Tolerantie afwijkend gedrag
• Natuurlijke kalmte & dingen op z af Mediterrane landen, Japan, Duitsland &
laten komen België
Engeland, China
Midden: Nederland
Verlichting vd spanning:
1. Wetten & regels
2. Religie die mensen beschermt tegen onzekerheden v bovennatuurlijke krachten die
persoonlijke toekomst k beïnvloeden
10
