Wat is auteursrecht?

In Artikel 1 van de Auteurswet wordt het auteursrecht als volgt omschreven: “Het auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld.”

Wanneer je iets origineels zelf hebt gemaakt, is het natuurlijk niet de bedoeling dat iemand anders dit kopieert en onder zijn of haar eigen naam naar buiten brengt. Om deze reden is het auteursrecht opgesteld. De Engelse vertaling van auteursrecht is “copyright”. Deze vertaling dekt letterlijk de lading van het auteursrecht; het recht om te kopiëren. Het auteursrecht beschermt iedereen die origineel werk creëert, zodat anderen dit niet zomaar kunnen gebruiken of reproduceren. Ook biedt het auteursrecht bescherming tegen misbruik door anderen. Doordat je dankzij het auteursrecht andermans werk niet letterlijk mag overnemen, dient deze wetgeving ook als constante stimulans voor mensen om creatief te blijven.

In de Nederlandse wet is het auteursrecht vastgelegd in de Auteurswet. Het auteursrecht is echter niet alleen van toepassing in Nederland. Ondanks dat in (nagenoeg) elk land ter wereld het auteursrecht wordt beschermd, zijn de afzonderlijke wetten niet grensoverschrijdend en kunnen de regels per land dus verschillen. Om dit probleem op te lossen, is auteursrecht internationaal vastgelegd in de Berner Conventie van 1886.

Landen hebben vaak afzonderlijke wetten voor auteursrecht. De bekendste auteursrechtenwet betreffende online publicaties is de Digital Millennium Copyright Act. Deze Amerikaanse wet is in 1998 geïntroduceerd en vooral gericht op het online beschermen van auteursrechten.

Als er in een specifiek land inbreuk wordt gemaakt op het auteursrecht, is het dan ook het beste om de lokale wetgeving op te zoeken en te kijken hoe hiermee wordt omgegaan.

Wanneer je een origineel werk maakt, ontstaat auteursrecht op dit werk vanzelf. Hiervoor hoeft het werk niet voltooid te zijn; ook op een gedeeltelijk werk, proefwerk of zelfs afgekeurd werk rust auteursrecht. De auteursrechtelijke bescherming ontstaat dus automatisch (en tevens gratis). Om deze reden is het niet nodig (of überhaupt mogelijk) om auteursrecht aan te vragen of schriftelijk vast te laten leggen. Je bent dus niet verplicht te vermelden dat je ergens auteursrecht op hebt.

Het is echter wel verstandig om je werk van een naam en datum te voorzien, zodat anderen ook kunnen zien dat dit werk door jou is geproduceerd. De algemeen geaccepteerde manier van notatie is het copyright symbool (©), gevolgd door het jaartal en je naam. Iemand die jouw werk wil gebruiken of benoemen in een eigen publicatie, weet dan ook direct aan wie hij of zij toestemming moet vragen.

Soms kiest een auteursrechthebbende ervoor om geen vergoeding te vragen voor het gebruik van zijn werk, bijvoorbeeld als de maker van het werk er waarde aan hecht dat anderen er vrij gebruik van kunnen maken. Hier zijn speciale licenties voor opgesteld, zoals Creative Commons. Binnen Creative Commons vallen een aantal licentiemodellen waarin wordt omschreven waarvoor het werk wel en niet gebruikt mag worden. Dit varieert van “niet voor commercieel gebruik” tot “alleen naamsvermelding nodig” tot “helemaal geen referentie nodig”.

Het auteursrecht omvat en beschrijft drie rechten:

• Het recht om werk openbaar te maken;
• Het recht om werk te verveelvoudigen;
• Persoonlijkheidsrechten.

Het recht om werk openbaar te maken

Onder het recht om werk openbaar te maken wordt het beschikbaar maken of publiceren van het werk verstaan. Hierbij gaat het er vooral om dat anderen het werk kunnen waarnemen. Voorbeelden hiervan zijn: het publiceren van een boek, het uitzenden van een televisieprogramma, het uitbrengen van een muziekalbum of het online plaatsen van zelfgemaakte foto’s.

De eerste voorbeelden klinken misschien als logisch, maar ook zaken als het afspelen van een video op YouTube of het streamen van muziek via diensten als Spotify vallen hieronder. Samengevat gaat het dus om uitzenden, tentoonstellen, uitvoeren, vertonen, uitgeven, verkopen en uploaden van zelf gecreëerd werk.

Het recht om werk te verveelvoudigen

Het verveelvoudigen van een werk verwijst naar het maken van identieke exemplaren van dat werk, ook wel bekend als vermenigvuldigen. Dit concept is van toepassing op bijvoorbeeld boeken en cd's, maar ook op activiteiten zoals het afspelen van een video op YouTube of het beluisteren van een nummer op Spotify.

Bovendien wordt het bewerken van een origineel werk eveneens beschouwd als een vorm van verveelvoudiging. Voorbeelden hiervan zijn het maken van een remix van een muzieknummer of het verfilmen van een boek. Hiervoor is dus ook toestemming van de maker nodig. Een verveelvoudiging hoeft tevens niet volledig identiek te zijn aan het oorspronkelijke werk. Een toneelvoorstelling van een boek of een metalen versie van een standbeeld valt ook onder verveelvoudiging en dus onder het auteursrecht. Iedere volledige of gedeeltelijke overname van een werk valt onder verveelvoudiging; het is een zeer ruim begrip.

Persoonlijkheidrechten

Via persoonlijkheidsrechten wordt de reputatie van de maker van het werk beschermd. Dit onderdeel van de Auteurswet erkent de band tussen de maker en zijn werk. Ook krijgt de maker hierdoor het recht zich te verdedigen wanneer anderen zijn werk aanpassen, gebruiken of onder een andere naam publiceren.

Persoonlijkheidsrechten zijn niet overdraagbaar, zelfs niet als de auteursrechten wel zijn overgedragen. Zelfs als een werk vrij mag worden verveelvoudigd, zal de maker altijd het recht hebben om te verdedigen dat hij dit werk heeft gemaakt.

Het auteursrecht beschermt zelf gecreëerde werken, maar is niet van toepassing op de ideeën of theorieën die aan deze werken ten grondslag liggen. Iedereen is vrij om een idee in eigen woorden te omschrijven.

Ook feiten en data zijn niet auteursrechtelijk beschermd. Als feiten en data wel onder het auteursrecht zouden vallen, zou slechts één persoon er immers over kunnen schrijven. Ook omschrijvingen van feiten die slechts op een beperkt aantal manieren kunnen worden omschreven, vallen niet onder het auteursrecht. Zo kan er op een uitslag van een sportwedstrijd geen auteursrecht rusten.

Een verzameling van gegevens, feiten en data kan echter wel auteursrechtelijk beschermd zijn, mits het aantoonbaar is dat er veel tijd en moeite is gestoken in het verzamelen van deze gegevens in de vorm van een databank. Een databank valt echter niet rechtstreeks onder het auteursrecht, maar onder het databankenrecht.

Bij een digitaal document kan je het document aan jezelf mailen. Een mail bevat altijd een datum van verzending. Zo kan je aantonen dat jij het document op die datum hebt gemaakt.

Een andere goede (offline) manier om je auteursrecht te beschermen is door een exemplaar van het werk (of een foto ervan) in een dichtgeplakte envelop aangetekend aan jezelf te versturen. Bij ontvangst laat je de envelop dicht en berg je deze op een veilige plek op. Zorg er wel voor dat er een datumstempel op de sluiting van de envelop staat, zodat je kan aantonen dat je het exemplaar niet op een later moment aan jezelf hebt verzonden.

Het is mogelijk om een werk te deponeren bij een notaris. Op deze manier is notarieel vastgelegd dat het werk jouw eigendom is. Hier zijn echter wel kosten aan verbonden.

Het auteursrecht beschermt origineel werk. Hier zit geen verschil tussen in de online en offline wereld. Zo mag je ook online andermans werk niet zonder toestemming verveelvoudigen. Je mag dus niet zomaar een digitale kopie van andermans werk doorsturen of uploaden.

De hoofdregel is zoals gezegd dat auteursrechtelijk beschermde werken niet mogen worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt, dat recht heeft alleen de rechthebbende zelf. Hou je je hier opzettelijk niet aan, dan pleeg je zelfs een strafbaar feit. Je hebt echter niet altijd toestemming van de maker nodig om auteursrechtelijk beschermd werk te mogen gebruiken. Voorbeelden hiervan zijn parodiëren en citeren. Bij parodiëren wordt er een karikatuur of parodie gemaakt. Soms is het bij dit proces noodzakelijk om delen van het originele werk over te nemen. Hierbij hoeft geen bronvermelding te worden gemaakt. Wel is een belangrijke voorwaarde dat de parodie “maatschappelijk geoorloofd” is. Wat veroorloofd is, is sterk afhankelijk van de situatie. Voorbeelden van wat niet mag zijn smaad, belediging en racisme.

Ook voor citeren hoeft geen toestemming te worden gevraagd. Korte citaten mogen worden gebruikt voor bijvoorbeeld een artikel, werkstuk of samenvatting. Voorwaarde hierbij is wel dat er altijd een bron en naam van de auteur worden vermeld. Meer informatie over citeren vind je hier.

Er zijn meerdere wetten en termen die met bescherming te maken hebben. Hieronder vallen naast het auteursrecht (onder andere) handelsmerken, patenten en privacy.

Het auteursrecht is bedoeld om origineel werk te beschermen tegen hergebruik. Dit zorgt ervoor dat anderen niet zomaar jouw werk kunnen kopiëren of claimen dat zij dit zelf hebben geproduceerd.

Handelsmerken zijn bedoeld om consumenten te beschermen. Handelsmerk wetgeving zorgt ervoor dat alleen de rechtmatige eigenaar van de rechten van een merk dit merk kan gebruiken (bijvoorbeeld het afbeelden van een logo). Alle uitingen waarmee een consument de bron van goederen of diensten kan identificeren vallen onder handelsmerken, zoals merknamen, logo’s en slogans.

Een patent (officiële term: octrooi) beschrijft het exclusief recht om een product of uitvinding te maken, verkopen of exploiteren. Hiermee kan de eigenaar van het patent anderen verbieden om zijn of haar product of uitvinding toe te passen of te kopiëren. Een patent is niet automatisch van toepassing (zoals het auteursrecht), maar moet worden aangevraagd bij een octrooibureau.

Privacy draait niet om exclusiviteit, maar om bescherming (en afscherming) van persoonsgegevens, privéleven en leefruimte. Tevens beschrijft privacy het recht om vertrouwelijk te communiceren.