,Hoofdstuk 1 Functionele anatomie
Pagina 14 bovenaan: plaatje + tekst
Actiepotentiaal: de elektrische impuls die een neuron produceert (0,1 volt, enkele milisec.)
Vuurfrequentie: tempo waarmee een actiepotentiaal wordt afgegeven. Varieert van 0 tot
vele tientallen impulsen per seconde.
Neurotransmitters: chemische signaalstoffen die onder invloed van actiepotentialen (uit de
eindknopjes) worden vrijgemaakt. 2 typen:
- Exciterende: stimuleren het doelneuron en verhogen dus de elektrische activiteit
- Inhiberende: doen het tegenovergestelde.
De optelsom van exciterende en inhiberende neurotransmitters vormt het uiteindelijke
activiteitsniveau.
Modulerende neurotransmitters: zorgen er bijvoorbeeld voor dat neuronen ontvankelijker
worden voor externe prikkels, sneller info opslaan, beter onderscheid maken tussen ‘signaal’
en ‘ruis’, of minder gevoelig worden voor pijnstimuli. De bekendste zijn:
- Acetylcholine
- Dopamine
- Histamine
- Noradrenaline
- Serotonine
Ze spelen een rol in het ontstaan van hersenziekten en de behandeling daarvan: er is een
overmaat of tekort. Medicijnen, pijnstillers, narcosemiddelen en drugs grijpen in
neurotransmittersystemen in.
Cytoarchitectuur: de manier waarop netwerken (van zenuwstellen) is opgebouwd. Het
bepaalt wat het betreffende stukje zenuwweefsel doet.
Grijze stof: hier vindt de informatieverwerking plaats die de grondslag van de hersenfunctie
vormt. De grijze stof is te vinden aan de oppervlakte van de grote en kleine hersenen. Het
buitenste laagje hiervan wordt de cortex genoemd.
Nuclei (kernen): neuronenconcentraties in de diepte van het brein, in de grijze stof.
Zenuwvezels: vervoeren impulsen van het ene grijze-stofgebied naar het andere.
Afferente vezels: zorgen voor de input van informatie
Efferente vezels: zorgen voor de output van informatie
Witte stof: concentratie van zenuwvezels
Globale bouw van het zenuwstelsel
,Het cerebrum (grote hersenen) vervult de meeste mentale functies. Het cerebrum bestaat
uit twee hemisferen (hersenhelften) die verbonden zijn door het corpus callosum (dikke
vezelbundel). De tussenhersenen worden ook wel het diëncefalon genoemd. Naar
beneden toe gaat het over in de hersenstam.
Elke hemisfeer bestaat uit vier kwabben:
1. Frontale kwab (voorhoofdskwab)
2. Pariëtale kwab (wandbeenskwab)
3. Temporale kwab (slaapkwab)
4. Occipitale kwab (achterhoofdskwab)
Cortex cerebri: hersenschors, een laagje grijze stof aan de buitenzijde van het
cerebrum. Dikte varieert van 1.5 tot 4.5 millimeter. Bevat ong. 20 miljard
neuronen. De oppervlakte is niet helemaal te zien: verstopt tussen de groeven
(sulci) en spleten (fissuren)
De groeven vormen de begrenzing van stroken hersenschors die gyri (windingen) worden
genoemd.
Het hersenschors kan (cortex cerebri) worden onderverdeeld in vier categorieën:
1. primaire schorsgebieden
2. secundaire schorsgebieden fylogenetisch nieuw, dus noemen we de ‘neocortex’.
3. tertiaire schorsgebieden
4. limbische schorsgebieden fylogenetisch oud
Primaire schorsgebieden
Hier vindt de eerste informatieverwerking plaats: er wordt ons verteld wat er in de
buitenwereld omgaat d.m.v. sensorische schorsgebieden (sensorische cortex).
De primaire motorische cortex stuurt de verwerkte en geregistreerde informatie naar delen
van het lichaam. Het zijn motorische commando’s die via vezelbanen naar de hersenstam en
ruggenmerg gevoerd worden. De grote afdalende vezelbundel die uit de motorische cortex
begint, staat bekend als piramidebaan. De primaire motorische cortex komt overeen met de
gyrus precentralis (onderdeel van de frontale kwab).
De primaire sensibele (somatosensorische) cortex komt overeen met de gyrus postcentralis
(onderdeel van de pariëtale kwab). Hier wordt gevoelsinformatie uit de huid, het
bewegingsapparaat en de ingewanden verwerkt.
De primaire visuele cortex ligt in en rond de fissuur (spleet) calcarina aan de mediale zijde
van het occipitale kwab. Dit gebied wordt ook wel area striata genoemd (Latijn stria, streep).
De primaire auditieve cortex ligt aan de bovenzijde van de temporale kwab, in de diepte
van de fissura Sylvii. Het gebied komt anatomisch overeen met de gyri van Heschl. Hier
worden geluidsprikkels verwerkt.
De motorische en sensibele gebieden vertonen somatotopie: betekent dat ieder
lichaamsdeel op een specifieke plaats is vertegenwoordigd.
, De visuele cortex is retinotopisch georganiseerd = specifieke delen van het gezichtsveld
worden, via het netvlies van het oog, geprojecteerd naar specifieke delen in de primaire
visuele schors
De auditieve cortext vertoont tonotopie = iedere toonhoogte komt overeen met een
segmentje van de gyri van Heschl. Lage geluidsfrequenties worden lateraal verwerkt, hoge
frequenties mediaal.
De primaire gebieden van iedere hersenhelft (hemisfeer) zijn betrokken bij de helft van het
lichaam of van de buitenwereld. De rechter gyrus precentralis bestuurt de spieren van de
linker lichaamshelft, de rechter area striata verwerkt informatie uit de linkerhelft van de
buitenwereld, enzovoort. Hierdoor kruisen allerlei motorische en sensorische vezelbanen
elkaar (= decussatio).
Secundaire schorsgebieden
Worden ook wel unimodale associatiegebieden genoemd en grenzen altijd aan de primaire
area’s. Ze zijn betrokken bij complexe motorische en perceptieve functies. De secundaire
schorsgebieden zijn door middel van het corpus callosum intensief met elkaar verbonden.
De secundaire motorische cortex zorgt voor programmering van bewegingen. Ook is het
betrokken bij oogbewegingen en spraak.
De secundaire sensorische schorsgebieden houden zich bezig met de analyse van gegevens
uit de primaire gebieden. Hierdoor kunnen we waarnemen en interpreteren. (Visuele
associatieschors: kleuren en vormen herkennen + bewegingen waarnemen en diepte zien.
Auditieve associatieschors: uit frequentiespectrum opmaken waar geluid vandaan komt).
De premotorische cortex houdt zich bezig met de bijbehorende spieren in werking zetten.
Tertiaire schorsgebieden
Zijn verantwoordelijk voor de meest complexe mentale functies, worden ook wel
multimodale associatiegebieden genoemd. Deze schorsgebieden dienen voor de vorming
van nieuwe representaties op basis van wat er in de secundaire gebieden omgaat.
Mogelijkheid om te komen tot conceptvorming, symboolgebruik, denken en zelfbewustzijn.
De tertiaire motorische cortex ligt voor de secundaire schors. Dit gebied houdt zich alleen
op een indirecte manier bezig met de motoriek, daarom wordt het de prefrontale cortex
genoemd. De prefrontale cortex is betrokken bij de besturing van denkprocessen en gedrag.
De tertiaire sensorische cortex strekt zicht uit over een groot deel van de pariëtale kwab. Is
gelokaliseerd tussen de secundaire sensibele, visuele en auditieve schorsgebieden. Het is
onmisbaar voor onder andere ruimtelijke waarneming, constructieve vaardigheden,
taalbeheersing en rekenen.
Links-rechtsverschillen
Het brein is een symmetrisch orgaan: wat links zit, zit rechts ook.
De duidelijkste verschillen zijn te vinden rond de fissura Sylvii. De onderwand van deze
fissuur bezit links een gyrus van Heschl en rechts twee. Daarachter ligt een schorsgebiedje,
het planum temporale, dat bij twee derde van de mensen links groter is dan rechts. Rechter
hemisfeer iets groter en zwaarder dan de linker, terwijl soortelijk gewicht lager is —> meer
witte stof rechts betekent meer vezels en dus intensiever met elkaar verbonden dan in de
linkerhelft.
4
