Staats- En Bestuursrecht In Europeesrechtelijk Perspectief (RGMST00906)
Instelling
Rijksuniversiteit Groningen (RuG)
Boek
Ars Aequi Handboeken - Inleiding tot het Europees bestuursrecht
Uitgebreide hoorcollege aantekeningen voor het vak Staats- en bestuursrecht in Europeesrechtelijk perspectief aan de Rijksuniversiteit Groningen in het studiejaar . Het document heeft een inhoudsopgave om gemakkelijk elk hoorcollege en onderwerp terug te vinden. Dit document is ook geschikt om te g...
Samenvatting Staats- en Bestuursrecht in Europeesrechtelijk perspectief (RGMST00906)
Samenvatting literatuur SBEP 20/21
Samenvatting Europees staats- en bestuursrecht
Alles voor dit studieboek (4)
Geschreven voor
Rijksuniversiteit Groningen (RuG)
Master Nederlands Recht
Staats- En Bestuursrecht In Europeesrechtelijk Perspectief (RGMST00906)
Alle documenten voor dit vak (2)
3
beoordelingen
Door: jtim12 • 1 jaar geleden
Door: eliseheidekamp • 3 jaar geleden
Door: cppc • 3 jaar geleden
Verkoper
Volgen
riandejonge
Ontvangen beoordelingen
Voorbeeld van de inhoud
Hoorcollege aantekeningen
Staats- en bestuursrecht in Europeesrechtelijk perspectief 2020-2021
Inhoud
INLEIDING ........................................................................................................................................................... 3
WEEK 1 ............................................................................................................................................................... 3
CONFORME INTERPRETATIE ................................................................................................................................... 3
RECHTSTREEKSE WERKING ..................................................................................................................................... 5
DE LEER VAN DE AUTONOME RECHTSORDE ................................................................................................................ 7
REMINDERVIDEO DOORWERKING .......................................................................................................................... 10
LIVE HOORCOLLEGE 12 APRIL 2021 ....................................................................................................................... 12
OVERHEIDSAANSPRAKELIJKHEID ............................................................................................................................ 18
HET NEDERLANDSE PERSPECTIEF ........................................................................................................................... 21
HET BRITSE PERSPECTIEF ..................................................................................................................................... 22
LIVE HOORCOLLEGE 13 APRIL 2021 ....................................................................................................................... 24
WEEK 2 ............................................................................................................................................................. 27
RECAP VOLKSSOEVEREINITEIT ............................................................................................................................... 27
HET DUITSE PERSPECTIEF .................................................................................................................................... 28
PUBLIEKRECHT IN TIJDEN VAN PANDEMIE - EEN VUISTSLAG DIE VAN KARLSRUHE TOT LUXEMBURG REIKT ................................ 32
LIVE HOORCOLLEGE 19 APRIL 2021 ....................................................................................................................... 34
(CONSTITUTIONELE) IDENTITEIT EN EUROPEANISERING ............................................................................................... 38
CONSTITUTIONEEL PLURALISME ............................................................................................................................ 41
LIVE HOORCOLLEGE 20 APRIL 2021 ....................................................................................................................... 44
WEEK 3 ............................................................................................................................................................. 46
DUALE DEMOCRATISCHE LEGITIMATIE EN EUROPEANISERING VAN MINISTERS................................................................... 46
EUROPEANISERING VAN HET PARLEMENTAIRE STELSEL ................................................................................................ 49
REMINDERVIDEO VERTROUWENSREGEL .................................................................................................................. 54
VOORBEELDEN VAN DOSSIERS: GASTCOLLEGE MEI 2019 ............................................................................................ 55
LIVE HOORCOLLEGE 26 APRIL 2021 ...................................................................................................................... 58
WEEK 4 ............................................................................................................................................................. 62
INLEIDING BEGINSELEN EN HET LEGALITEITSBEGINSEL ................................................................................................. 62
LEIDENDE BEGINSELEN ........................................................................................................................................ 64
EVRM VERSUS HANDVEST VAN DE GRONDRECHTEN VAN DE EU (KENNISCLIP) ................................................................ 66
RECHTSBEGINSELEN EN FUNDAMENTELE RECHTEN ..................................................................................................... 66
LIVE HOORCOLLEGE 3 MEI 2021 .......................................................................................................................... 69
LIVE HOORCOLLEGE 4 MEI 2021 ........................................................................................................................... 71
WEEK 5 ............................................................................................................................................................. 73
EUROPESE EN NATIONALE SUBSIDIES ...................................................................................................................... 73
TERUGVORDERING SUBSIDIES EN STAATSSTEUN ........................................................................................................ 77
HET VERTROUWENSBEGINSEL ............................................................................................................................... 78
BESTUURLIJKE HANDHAVING ................................................................................................................................ 82
HANDHAVING - SOLVIT ..................................................................................................................................... 84
LIVE HOORCOLLEGE 10 MEI 2021 ........................................................................................................................ 85
LIVE HOORCOLLEGE 11 MEI 2021 ........................................................................................................................ 90
WEEK 6 ............................................................................................................................................................. 94
HET HOF VAN JUSTITIE ....................................................................................................................................... 94
EUROPEANISERING VAN RECHTSBESCHERMING ......................................................................................................... 95
PREJUDICIËLE VRAGEN ........................................................................................................................................ 97
1
, LIVE HOORCOLLEGE 17 MEI 2021 ........................................................................................................................ 98
LIVE HOORCOLLEGE 18 MEI 2021 ...................................................................................................................... 103
WEEK 7 ........................................................................................................................................................... 106
WAT IS AANBESTEDING? ................................................................................................................................... 106
TOEPASSING VAN BEGINSELEN OP HET GEBIED VAN HET AANBESTEDINGSRECHT .............................................................. 106
GASTCOLLEGE: TRANSPARANTIE IN HET AANBESTEDINGSRECHT .................................................................................. 111
GASTCOLLEGE: RECHTSBESCHERMING TEGEN BELANGENCONFLICTEN........................................................................... 114
WAT IS EEN INNOVATIEPARTNERSCHAP? ............................................................................................................... 116
LIVE HOORCOLLEGE 25 MEI 2021 ...................................................................................................................... 117
WEEK 8 ........................................................................................................................................................... 123
WAT IS DE DIGITAL SERVICES ACT PACKAGE? ........................................................................................................ 123
DE DIENSTENRICHTLIJN..................................................................................................................................... 125
LIVE HOORCOLLEGE 31 MEI 2021 ...................................................................................................................... 129
LIVE HOORCOLLEGE 1 JUNI 2021 ....................................................................................................................... 133
2
,Inleiding
Bij dit vak gaat het om beïnvloeding van het nationale staats- en bestuursrecht door het Unierecht.
Dit is iets anders dan het Europees staats- en bestuursrecht uitgevoerd door Europese dan wel
nationale organen. We gaan kijken naar Europese regels op een gebied en naar nationale regels op
dat gebied. Wat gebeurt er als deze beide van toepassing zijn? Er kan op meerdere manieren naar
gekeken worden:
- Top-down: de lidstaten moeten regelen dat de nationale regels in overeenstemming zijn met de
Europese regels.
- Bottom-up: de lidstaten brengen hun tradities mee en de EU leent hiervan. De staatsrechtelijke
opbouw van de EU lijkt bijvoorbeeld op die van Duitsland. Hoe kan het Unierecht worden uitgelegd
zodat het aansluit bij nationaal recht?
- Dialogisch: lidstaten dragen ideeën aan in rechtspraak en rechters regeren op elkaar en passen zich
aan. Dus Europees recht wordt gestuurd door interactie.
- (Indirect horizontaal): lidmaatschap van de EU is een goede reden van rechtsvergelijking. Hoe
worden problemen aangepakt bij andere landen?
Europeanisering is dus heel breed maar wij gaan ons bezig houden met bepaalde gebieden. De
beïnvloeding van het nationale recht kan verplicht zijn, bijvoorbeeld door richtlijnen. Maar het kan
ook onverplicht zijn (ander gedrag parlementen).
Europeanisering kan gaan om:
- Instellingen. De ministerraad functioneert anders omdat ministers lid zijn van de raad van ministers
en van de Europese raad.
- Procedures. Nationale rechters hebben de prejudiciële vraagprocedure. Mag er ook eerst een
nationale vraag worden gesteld en daarna pas aan het HvJEU?
- Beginselen. Er moeten 27 staatsrechten/bestuursrechten en het Eu-recht moeten op één lijn
worden gebracht. Beginsel brengen sturing omdat lidstaten dit gemeen hebben. Ze helpen om het
recht in te kleuren en dit geeft flexibiliteit.
Week 1
Conforme interpretatie
Wanneer moet nationaal recht wijken voor Europees recht? Welke norm heeft voorrang op welke en
waarom? Welke nationale organen zijn daarvoor en op welke manier voor verantwoordelijk? Dit is
niet alleen een Europese vraag maar ook een nationale vraag. Wat is de grondslag van het
Unierecht? Wat zegt het over de soevereine statelijkheid van de lidstaten? Vroeger waren staten
soevereine staten, tegenwoordig is niet dit geheel meer het geval. Is een staat eerst een lidstaat of is
een staat toevallig lid van de EU? Wat betekent het dat nationale organen nu ook ‘Europese’ organen
zijn geworden? Vaak wordt gezegd dat de nationale rechter ook een Europese rechter is. Wat
betekent dit nu? Wat is de relatie van de overheidslagen tot elkaar? En van de verschillende organen
tot elkaar? Is er een Europees deel en is dit deel afgescheiden (misschien hoger) dan het nationale
deel. Zijn er afgescheiden delen? Is er een lagenmodel? Of is er een netwerkmodel? Hierbij kun je de
verschillende organen en overheden zonder beide onderdelen te betrekken. De nationale rechter is
ook Europese rechter. Het is zinloos om het los van elkaar te zien. Er is te veel verwevenheid.
Conforme interpretatie is de eerste stap in het driestapsmodel voor conflicten met Unierecht. Dit
driestapsmodel bestaat uit:
1. Conforme interpretatie?
2. Rechtstreekse werking?
3. Overheidsaansprakelijkheid?
3
,Als er een Europeesrechtelijke verplichting is die mogelijk botst met een nationaalrechtelijke
verplichting, dan moet je je eerst afvragen of je het conflict kan oplossen met de conforme
interpretatie. Als dit lukt, dan komt je aan de andere twee stappen niet meer toe. Lukt het niet, dan
kom je toe aan rechtstreekse werking en als dat ook niet lukt dan zit je bij
overheidsaansprakelijkheid. Dit laatste is wel een troostmogelijkheid. Je wil je eigen kunnen
beroepen op rechten. Schadevergoeding is iets heel anders.
Conforme interpretatie is ‘het beginsel van richtlijnconforme uitlegging vereist niettemin dat de
nationale rechter binnen zijn bevoegdheden al het mogelijke doet om, het gehele nationale recht in
beschouwing nemend en onder toepassing van de daarin erkende uitleggingsmethode, de volle
werking van de betrokken richtlijn te verzekeren en tot een oplossing te komen die in
overeenstemming is met de daarmee nagestreefde doelstelling.’ (Adeneler, r.o. 111).
Hier staat dat de rechter verplicht is om een richtlijn, of een ander onderdeel van het Europese recht,
zo uit leggen dat het nationale recht en Europese recht in overeenstemming te brengen. Het maakt
niet uit of het nationale recht van eerdere of latere datum is. Het maakt niet uit of het gaat om
correct of niet correct geïmplementeerd Unierecht. Als je niet goed geïmplementeerd Unierecht kan
redden door het conform te interpreteren, dan is dit mogelijk. Het is een doorlopende verplichting
om het nationale recht uit te leggen naar het Europese recht.
Juristen interpreteren het recht eigenlijk altijd als systeem, dus in die zin is er niks nieuws aan dit
Europeesrechtelijk leerstuk. Op deze manier kun je ervoor zorgen dat rechten van particulieren
gewaarborgd worden. Europees recht moet echt nagekomen worden.
Wie is verplicht tot conforme interpretatie? Dit zijn ten eerste alle nationale autoriteiten. Het
Europees recht spreekt niet alleen de staat aan, maar ook alle onderdelen van de staat. Het feit dat
lidstaten iets officieel niet als nationale autoriteit aanmerken, betekent niet dat het Europese recht
dit niet kan doen. De rechter moet ook conform interpreteren en is er dan als wetgever-
plaatsvervanger. Het boek geeft aan dat dit staatsrechtelijk problematisch is, maar dit valt wel mee
want de rechter interpreteert altijd rechtsregels. Je weet nooit wat de wetgever precies voor ogen
had. Het boek lijkt ook te suggereren dat de rechter meer aangewezen is hiervoor dan het bestuur.
De rechter is onafhankelijk en hij heeft expertise. De rechtspositie zou dan echter veranderen als je
naar de rechter gaat en niet bij het bestuur, dat is een beetje raar. Alle autoriteiten moeten gewoon
gebruik maken van conforme interpretatie binnen de regels die gelden. Conforme interpretatie bij
(omgekeerde (overheid tot burger)) verticale verhoudingen of in horizontale verhoudingen kan
allebei. Het gaat om een Europeesrechtelijk regel en een nationale regel die dreigen te botsen. De
rechter of andere autoriteiten zorgen dat er geen botsing optreedt omdat de regels conform elkaar
worden geïnterpreteerd.
De grens is wat nog interpretatie is. Je kunt niet ineens iets interpreteren dat er ineens nieuwe
verplichtingen ontstaan of ineens nieuwe boetes. Je mag niet een richtlijn nadelig voor particulieren
interpreteren (Europees rechtszekerheidsbeginsel). Nieuwe regel of nieuwe verplichtingen kunnen
niet ontstaan. Conforme interpretatie zorgt dus voor het wegpoetsen van problemen.
Conforme interpretatie is een (zware) inspanningsverplichting. De nationale organen moeten echt
hun best hebben gedaan. Er moet echter wel iets te interpreteren zijn. Er moeten wel
aanknopingspunten zijn in het nationale recht om te kunnen interpreteren. Als het nationale recht
star een bepaalde richting op wijst, dan wordt het ingewikkeld. Dan is er bijna sprake van contra
legem (tegen de wet in interpreteren). Je moet wel in strijd met hogere jurisprudentie en de
memorie van toelichting interpreteren volgens het HvJEU. De wetgever maakt wetten en niet de
bedoeling van wetten en de MvT is eigenlijk gewoon een promotiepraatje voor het aannemen van de
wet. Als het lozen van afval letterlijk wordt toegestaan, dan kun je er niet ineens een verbod inlezen.
4
,Je kunt een regel niet in zijn tegendeel interpreteren. De interpretatie moet wel binnen bestaande
bevoegdheden blijven. In sommige rechtsstelsel zijn er specifieke interpretatiemethoden opgelegd
voor bepaalde rechters. Er kunnen regel aanzitten. Voor conforme interpretatie geldt ook
rechtszekerheid en verbod van terugwerkende kracht. Anders maak je ook nieuwe regels en dat mag
niet.
Hoe zit het met de omvang van de conforme interpretatie? Bij een richtlijn loopt de verplichting van
conforme interpretatie na de omzettingstermijn van een richtlijn. Voor die tijd kun je nog te maken
hebben met dingen die de verwezenlijking van een richtlijn moeilijker kunnen maken, dat mag niet.
Het gaat verder om nationaal recht van eerdere of latere datum. Al het nationale recht moet
conform geïnterpreteerd worden (maakt niet uit dat het nationale recht bedoeld is om Europees
recht te interpreteren). Het moet één logisch systeem worden.
De rechtsgevolgen van conforme interpretatie zijn logisch. Het rechtsgevolg is dat er materie
overeenstemming ontstaat tussen nationaal recht en Europees recht voor zover dat kan. Als het
nationale recht niet te interpreteren valt of het wijst sterk in een bepaalde richting dan is conforme
interpretatie niet mogelijk en ga je naar stap 2. Tot slot is conforme interpretatie ook bedoeld als
oplossing bij incorrecte implementatie. De rechter gaat dan correct conform interpreteren, maar dit
ontslaat de wetgever er niet van om toch te doen aan correcte implementatie. Iedere twijfel over
hoe het nationale recht of het Europese recht werkt wordt weggenomen.
Rechtstreekse werking
Soms kan het nationale recht niet conform het Europese recht worden geïnterpreteerd. Dan is de
vraag of het Europese recht rechtstreekse werking heeft. Wat is rechtstreekse werking?
Van Gend en Loos: ‘Evenzeer als het gemeenschapsrecht, onafhankelijk van de wetgeving der
lidstaten, ten laste van particulieren verplichtingen in het leven roept, is het ook geëigend rechten te
scheppen welke zij uit eigen hoofde kunnen geldig maken.’
Rechtstreekse werking is de gedachte dat Europee recht werkt op een manier die niet afhangt van
wat de lidstaat daarvan vindt.
Costa/ENEL: ‘Dat, waar de lidstaten de rechten en plichten die uit de verdragsbepalingen voortvloeien
aan de rechtsorde van de Gemeenschap hebben overgedragen, dit impliceert dat hun soevereine
rechten definitief zijn beperkt, zodat latere eenzijdig afgekondigde wettelijke voorschriften, die
tegen het stelsel van de Gemeenschap ingaan, iedere werking ontberen.’
De gedachte van rechtstreekse werking is dat Europees recht uit zichzelf werkt en dus niet voor die
werking afhankelijk is van wat het nationale recht vindt.
Rechtstreekse werking van wat? Welk deel van het Europese recht werkt rechtstreeks?
- Bepalingen van het primaire Unierecht: verdragen, (ongeschreven) algemene rechtsbeginselen en
het EU-Handvest van de grondrechten.
- Bepalingen van het secundaire Unierecht: verordeningen, richtlijnen en beslissingen.
Is dit nu wel logisch? Als Europees recht rechtstreeks kan werken, dan is het niet gek dat verdragen
rechtstreeks kunnen werken. Bij ongeschreven algemene rechtsbeginselen is het al minder logisch.
De redenering hangt af van de interpretatie van artikel 19 lid 1 VEU. ‘Het Hof van Justitie van de
Europese Unie omvat het Hof van Justitie, het Gerecht en gespecialiseerde rechtbanken. Het
verzekert de eerbiediging van het recht bij de uitlegging en toepassing van de Verdragen. De
lidstaten voorzien in de nodige rechtsmiddelen om daadwerkelijke rechtsbescherming op de onder het
recht van de Unie vallende gebieden te verzekeren.’ Het recht en de toepassing van Verdragen
5
, impliceert dat er nog meer recht is dan de Verdragen, dus zouden dit ook algemene rechtsbeginselen
kunnen zijn. Echter dan zou je van alles kunnen verzinnen dat ineens geldt. Het waren ook gewoon
de lidstaten die het HvJ dwongen om algemene rechtsbeginselen te aanvaarden, soms is dit namelijk
nodig om tot aanvaardbare interpretaties te komen. Het Handvest werkt logischerwijs door. Bij
verordeningen is het de bedoeling dat het rechtstreeks doorwerkt. Verordeningen zijn geïnd op
lidstaten die een incorporatiestelsel hebben. Richtlijnen zijn geïnd op lidstaten die een
transformatiestelsel hebben. Bij richtlijnen ligt rechtstreekse werking niet voor de hand en dit doen
ze meestal ook niet. Onder bepaalde omstandigheden kan dit wel omdat dit nodig is voor succesvolle
toepassing van het Unierecht. Onderdelen van de richtlijn zijn rechtstreeks werkend en niet de hele
richtlijn. Het gaat om bepalingen of om delen van de bepalingen.
De voorwaarden voor rechtstreekse werking zijn:
- onvoorwaardelijk
- voldoende nauwkeurig
- geen nadere maatregelen nodig
Het gaat om een bepaling van Unierecht die zo helder is dat iedereen hem rechtstreeks kan
toepassen. Als een bepaling zo duidelijk is, waarom zou je hem dan ook niet rechtstreeks toepassen?
Bij bepalingen van richtlijnen (en beslissingen) is het vaak niet de bedoeling dat ze rechtstreeks
worden toegepast. Voldoende duidelijk, nauwkeurig en onvoorwaardelijk is een voorwaarde om
rechtstreeks überhaupt te kunnen werken. Kan een bepaling van een richtlijn die beoordelingsruimte
of beleidsvrijheid inhoudt ook rechtstreeks kunnen werken? Van belang is Kraaijeveld/Kokkelvissers.
Je zou denken van niet, maar dit is niet geheel het geval. De grens van
beoordelingsruimte/beleidsvrijheid zou wel eens zo duidelijk, nauwkeurig en onvoorwaardelijk
kunnen zijn, dat de bepaling wel rechtstreekse werking heeft. De grenzen werken dan wel degelijk
rechtstreeks. Bij beslissingen moet je eraan denken dat beslissingen specifiek gericht zijn op een
persoon of bedrijf. Zo’n beslissing heeft dan niet algemene rechtstreekse werking (dat iedereen er
een beroep op kan doen), maar de beslissing heeft dan voor de persoon in kwestie rechtstreekse
werking. Soms geldt dit ook voor concurrenten van de persoon, maar niet voor iedereen.
Rechtstreekse werking vindt toepassing nadat de omzettingstermijn is verlopen en als een lidstaat
een richtlijn onjuist heeft geïmplementeerd of heeft toegepast. Voor het verloop van de
omzettingstermijn zijn er nauwelijks Europeesrechtelijke verplichtingen. Bij correcte implementatie is
het de vraag of rechtstreekse werking ook een rol speelt. Dit is in principe niet nodig.
Wie kan er een beroep doen op rechtstreekse werking? Een bepaling is rechtstreeks werkend van
aard. Voldoende duidelijk en onvoorwaardelijk is niet iets dat van omstandigheden afhangt. Als een
bepaling eenmaal rechtstreekse werking heeft, dan heeft hij dit altijd. Geen relativiteit. Echter niet
iedereen kan er een beroep op doen. Procedurele autonomie houdt in dat het aan de nationale
lidstaten is om de procedures te bepalen en die bepalen daarmee ook waar je een beroep op kunt
doen. Het heeft echter niks te maken met de kwaliteit van de rechtstreeks werkende bepaling. Van
belang is ook gelijkwaardigheid en doeltreffendheid. Effectieve rechtsbescherming is de bottom-line,
er moet een manier zijn waarop je een beroep op de bepaling kunt doen (ex artikel 47 Handvest).
Tegenover wie kun je een beroep doen op rechtstreeks werkende bepalingen? Vaak is dit tegenover
de overheid in alle hoedanigheden. Als een bepaling rechtstreeks werkt, dan moeten bijvoorbeeld
alle gemeenten ook zelfstandig dit toepassen. Ook al vindt de Grondwet er iets anders van. Als er een
bepaling rechtstreeks werkt, dan heeft deze voorrang op al het nationale recht. Wat als een
gemeente vindt dat een nationaal rechtelijke bepaling in strijd is met een rechtstreeks werkende
Europeesrechtelijke bepaling? Europeesrechtelijk gezien moet de gemeente die bepaling dan
gewoon toepassen. Er zijn afspraken gemaakt, een soort vaste gedragslijn, waardoor is afgesproken
dat als decentrale overheden tot de conclusie komen dat Unierecht verkeerd is omgezet, dan gaan ze
6
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper riandejonge. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,48. Je zit daarna nergens aan vast.
