Arbeidssociologie
Hoofdstuk 1: De kijk van de sociologie (niet voor examen)
Wat is sociologie?
Heeft meerdere definities waardoor het niet heel duidelijk is om te verklaren. Vaak wordt er gezegd
dat het een wetenschapsdiscipline is dat aantoont hoe mensen zich gaan verhouden tot elkaar.
→ Mensen gaan wel zelf vormgeven aan hoe ze leven en samenleven waardoor het sociale niet
absoluut is maar wel contigent.
Alle actoren zijn met elkaar in contact komen. Daarom wordt sociologie ook vaak bekeken als een
speelveld met regels die gelden voor dat speelveld waarop de actoren actief zijn.
Bv. Werkgever kan op de werkvloer wel het scherm controleren van een werknemer, maar hij mag
dit niet doen op de thuis pc van de werknemer want dit is een ander speelveld met andere regels.
Elke actor of speler is verbonden met een bepaald doel of functie.
Er zijn 5 sociologische vraagstukken:
1) Individu en samenleving: Er zal een bepaald spanningsveld zijn tussen deze 2, maar deze is
misleiden. Er is inderdaad wel een spanningsveld, maar een individu wordt beinvloedt door
de samenleving omdat de samenleving in ieder van ons zit.
2) De samenleving als bron van mogelijkheden en beperkingen: De samenleving zal zowel
mogelijkheden als beperkingen opleggen. Bv Als gevolg van de samenleving heeft elk individu
vaak 1 of enkele taken, zo maakt een bakker een brood. Iedereen die dit brood wilt, kan dit
kopen. Anders moest iedereen zijn eigen brood steeds maken.
Maar de samenleving is ook beperkt door collegialiteit die onze verdere ontwikkeling zal
blokkeren
3) De sociale oorzaken van menselijk gedrag en denken: Bepaalde sociale fenomenen zullen ons
leven verder gaan beinvloeden dan we denken. BV; de huidige pandemie, maar ook
economische crisis heeft ons beinvloedt want heeft invloed op inkomen, ontwikkeling,
jobmogelijkheden.
4) Samenwerking en identificatie: Het is belangrijk dat iedereen zich duidelijk identificeert en
op een goede manier gaat samenwerken met de verschillende mensen.
5) Competitie en onderscheid: Wij onderscheiden ons door in de collectieve groepen solidair te
zijn en samen te werken. Bv: iedereen zal een bepaald beroep uitoefenen anders moet je zelf
je groenten kweken, brood bakken, … → Door de arbeidsdeling zal iedereen een duidelijk
omschrijven taak hebben. Door deze arbeidsdeling hebben we wel een onderscheid tussen
de groepen en kan er een competitie ontwikkelen. Zo kan er een belangenconflicten zijn
tussen bepaalde groepen bv; werknemer vs werkgever.
We concluderen dus dat sociologie een wetenschap is met het doel om de sociale werkelijkheid waar
te nemen en te verklaren.
→ We zullen dus constant een dialoog hebben tussen de theorie en empirie. Dit betekent dat we
constant de theorieën gaan toetsten met de werkelijkheid
1
,Hoofdstuk 2: De sociologische kijk op arbeid
2.1 Actualiteit:
Telewerk is het nieuwe normaal:
→ Dit heeft invloed op de arbeidsorganisatie want er zal minder controle zijn, wat met de
werktijden, wat met de verschillende taken, wat met de kosten, …
We zien dat er een nieuwe collectieve arbeidsovereenkomst waarin dit geregeld
staat.
Kans op Covid-19 gebaseerd op werk en inkomen:
We zien dat mensen die in de medische sector werken veel grotere kans hebben op
besmetting dan mensen die niet in de medische sector werken.
Corona versterkt mismatch op de arbeidsmarkt:
Men verwachtte een stijging in de werkloosheid en die is er ook gekomen, maar
minder sterk dan verwacht. We zien dat er nog steeds een sterke arbeidsvraag is,
we zien wel dat er nu ook vraag is naar andere soorten werk meer zoals
digitalisering.
Beperkte loonmarge:
In Belgie liggen de lonen veel hoger dan in de buurlanden daarom is er in de jaren 90 een beperking
opgelegd over hoeveel de lonen kunnen stijgen. De vakbonden vinden dit te weinig want als de
gezinnen meer inkomen hebben, kunnen ze meer consumeren en zal de economie groeien. Dit klopt
maar niet al het extra inkomen zal in Belgie wordt geconsumeerd steeds en bedrijven kunnen
goedkoper in andere landen produceren waardoor ze daar zich gaan vestigen.
2.2 Wat is werk?
Er bestaat geen eenduidige definitie voor werk, we hebben er wel veel verschillende.
We hebben zeer brede, maar ook zeer enge definities over werk.
Andre Gorz zei dat het ging om een betaalde activiteit voor rekening van derde.
Tony Watson zei dat het ging om het uitvoeren van taken die het mensen toelaat om in hun
levensonderhoud te voorzien, gegeven de sociale en economische context waarin ze leven
Keith Grint zei dat het een activiteit met als doel de natuur te transformeren en meestal een sociaal
gebeuren.
2.3 Sociale context
Los van het feit dat er geen specifiek definitie is, zien we wel dat werk afhankelijk is van de specifieke
maatschappelijke context. Deze context heeft zowel te maken met de persoonlijke sociale
kenmerken als met de sociale omgeving waarin je werkt, maar ook met het land of zelf economische
wereldsysteem waarin je zit.
Ondanks het contingente karakter van werk, heeft de overheid toch een officiële definitie die
overlapt met min of meer de notitie van betaalde arbeid.
2.4 Werk of niet-werk
Werk is dus een vorm van sociaal handelen die de natuur transformeert en een zekere economische
waarde of nut heeft.
Wat nu werk of niet werk is hangt af van:
• Sociale afspraken die gemaakt zijn, deze hangen van omgeving tot omgeving af.
• Welke omgeving afhankelijk van we de historische, ruimtelijke en culturele omgeving kijken.
→ Deze omgeving bepaalt hoe individuen en families werk ervaren en deelnemen aan werk
Dus zoals reeds gezegd definitie is niet onmogelijk, maar is contigent want hangt af van huidige
cultuur en heersende machtsrelaties.
2
,Om werk toch te gaan definiëren zijn er enkele minimale voorwaarden:
• Vorm van sociaal handelen
• De natuur transformeren
• Als waardevol ervaren door de uitvoerder en de naaste omgeving/samenleving
• Te maken heeft met voorzien in het levensonderhoud van een individu of collectiviteit,
gegeven de schaarse middelen. (In hedendaagse samenleving meer dan fysiek overleven)
Mensen gaan zich vaak gaan identificeren met hun werk en kijken of het werk ook maatschappelijk
waardevol is.
2.5 Waarde van werk
Wanneer we met een sociologische bril naar werk kijken, kunnen we niet volhouden dat het zich
beperkt tot betaald werk.
→ Ook andere vormen van werk zijn waardevol in verschillende betekenissen.
Werk kan op 2 mogelijkheden een waarde hebben:
• Economische ruilwaarde: dit is de waarde van het werk. Bv: Je werkt 1 uur bij een
perenplukker en je hebt voor een waarde van 10EUR peren geplukt dan zal je niet meer dan
10EUR per uur krijgen. Dit houdt dus enkel rekening met de uitgevoerde werk
• Intrinsieke gebruikswaarde: dit is het nut van de activiteit voor zowel het individu die het
werk verricht als voor de omgeving en de samenleving in zijn geheel. Bv: de waarde van de
perenplukker is groter dan de 10EUR aan peren die hij plukt want door hem kan iemand
peren kopen en een gezonde levensstijl hanteren. Dit is wel moeilijker te kwantificeren. Hier
wordt ook rekening gehouden met de uitgevoerde arbeid
Betaalde arbeid is dus een werk met een ruilwaarde, dit zien we in de 20Ste eeuw vaak dat het
waarde van werk gelijk wordt gesteld met de ruilwaarde.
Afhankelijk of er nut is voor individu en/of samenleving hebben we verschillende vormen van arbeid:
Soorten werk:
- (Betaalde) arbeid → Productiearbeider
- (Onbetaald) werk → Mantelzorger
- Reproductief werk, dit is het feit dat tijdens het werken een deel van het vermogen om te werken
verloren gaat waardoor er nood is aan reproductie van arbeidskracht (dus slapen of eten,…)
Maar deze reproductie van werk wordt ook gezien als werk, dit heet Shadow Work.
Bv. Als je je kinderen moeten vinden is dit ook nog steeds werk. → Vandaag de dag is er wel een
markt voor reproductief werk namelijk je kan mensen betalen om op je kinderen op te passen of
gewoon een maaltijd in de winkel te kopen die je moet opwarmen waardoor dit reproductief werk
zal gaan transformeren naar een (productieve) arbeid
- Vrije tijd, maar dit is niet makkelijk om te onderscheiden van reproductief werk want mag
hoogstens voor persoonlijk nut en persoonlijke reproductie zijn bv Gamen
3
, OPGELET:
Arbeid vs Arbeidskracht:
- Arbeid is de eigenlijke activiteit of inspanning die gedaan wordt voor het produceren van goederen
of diensten
- Arbeidskracht is de het vermogen/mogelijkheid om te werken. Dit is het potentieel van een
persoon om een arbeid uit te voeren. → Deze ‘belofte op arbeid’ wordt verkocht op de
arbeidsmarkt, en de koper moet deze arbeidskracht laten renderen. De arbeidskracht kan wel
worden uitgeput door het verrichten van arbeid en door deze uitputting moet er dus de reproductie
van arbeidskracht zijn.
Als we verder kijken naar het onderscheid tussen verschillende soorten werk zien we dit vervaagd is
onze samenleving. Er is een omvorming van reproductief werk naar productief werk als gevolg van
het aanbieden van het reproductieve werk op de arbeidsmarkt (bv. Huishouden → poetshulp etc.)
Dit fenomeen heet ook we Commodificatie
Het kostwinnersmodel wordt vervangen door:
• Combinatiemodel waarbij we een evenredige verdeling van productieve en reproductieve
taken
• Dienstenmodel waar de reproductieve taken worden uitbesteed als betaalde arbeid
Bredere waarde van werk:
De manifeste functie is de hoofdfunctie van werk, terwijl de
latente functies over de bredere waarde van werk.
→ Voorbeelden van deze latente functies zijn de sociale banden,
het gevoel van eigenwaarde, gevoel van nuttigheid, …
We zien dus wat we doen als werk, gebruiken we ons om te gaan
identificeren en vormt ook onze persoonlijkheid.
→ Werk heeft 3 soorten opbrengsten voor een individu:
• Materiele opbrengsten: Hier denken we eerst aan de beloning, maar ook aan de bredere
levenskansen van individuen. De materiele opbrengsten zijn en belangrijke factor bij het
(re)produceren van sociale ongelijkheid
• Psychologische opbrengsten: Dit zijn de geestelijke en emotionele bevrediging die werk kan
schenken. Werk geeft ‘zin’, hiermee doelt men dat werk een objectiviteit aan het leven geeft.
• Sociale opbrengsten: Onze positie op de arbeidsmarkt heeft een sterke invloed op hoe de
sociale omgeving ons percipieert en op de sociale status die we genieten in de samenleving.
Werk (“zeker betaalde arbeid”) heeft dus niet enkel materiele gevolgen, maar ook gevolgen voor het
welzijn en sociaal functioneren. Er wordt soms wel gesproken over de “primacy of production
thesis”. Hiermee doelt men op het feit dat werk voor de meeste mensen in de hedendaagse
samenleving een centrale rol speelt in hun algemene sociale positie, status en sociaal functioneren.
We hebben namelijk een ‘homo faber’ waarbij het werk een vormende invloed heeft op de mens.
Het vorige statement impliceert dat werk niet alleen invloed heeft op het ‘werkende individu’, maar
ook op het uitzicht van de samenleving. Het arbeidsbestel heeft institutionele en culturele gevolgen,
en zorgt voor sociale stratificatie.
→ We spreken daarom ook wel over de transformerende maatschappelijke invloed. Ons werk
beinvloedt namelijk de structuur van de samenleving, cultuur en instituties.
4
