Transculturele hulpverlening
1. Inleiding
1.1 Waarom dit opleidingsonderdeel
1.1.1 Een pluriforme (etnische-cultureel diverse) samenleving is de realiteit
Cultuur = prominente marker van diversiteit
Maatschappelijke heterogeniteit drukt zich uit in:
Egalisering machtsverhoudingen
Individualisering
Ontkerkelijking
Vergrijzing
Uitdunning familiebanden
Emancipatie vrouwen
Andere gezinsstructuren
Immigratie etnische-culturele diversiteit toeneemt
DUS multiculturele samenleving
Een samenleving met tal van verschillende groeperingen die ieder
een eigen culturele achtergrond en leefwijze hebben.
Immigratie:
Vroeger gastarbeiders (Polen, Italianen, Grieken, Portugezen)
Jaren 60’ Turken en Marokkanen
Dekolonisatie Congolezen en Rwandezen
Waarom:
Huwelijksmigratie, ardbeidsmigranten, vluchteling, asielzoekers
Verduurzaming culturele pluriformiteit in samenleving door:
Globalisering
Mondialisering van media
Vrije verkeerd van goederen
Geld
Mensen en transnationale betrekkingen
Nu spreekt men van SUPERDIVERSITEIT of HYPERDIVERSITEIT
De verscheidenheid (diversiteit) van onze samenleving is een gegeven van alle tijden,
maar heeft dus door globalisering en in het bijzonder toenemende migratie een
etnisch-culturele dimensie bij gekregen.
1
,1.2 De realiteit van etnische-culturele diversiteit (multiculturaliteit) is een
uitdaging
1.2.1 Samenlevingsproblemen
Samenwonen van diverse groepen samenlevingsdebatten (bv: BLM)
A. Individualisering:
Na de ontzuiling, meer welvaart, economische onafhankelijk
Individu en zijn behoefte staan centraal
Een op zichzelf staand wezen (geen onderdeel van bv het gezin)
Culturele oriëntatie: onafhankelijkheid, autoom & zelfredzaam > groepsloyauteit
+ Autonome, vrije burgers die los vn sociale druk eigen keuzes maken
+ Verantwoordelijkheden nemen
- Atomisering (versplintering) van samenleving
- Leven = minder voorspelbaar (Verhuizen, andere job,partner,politieke voorkeur)
- Traditionele structuren (kerk) bieden minder houvast
- Nieuwe geloofssystemen (yoga) door internet en tv in huiskamers
- Warme familie nest & dorpsgemeenschap < stedelijke jungle
!!! Individualisering in het westen gaat samen met culturele homogenisering
(=iedereen denkt er hetzelfde over) over zaken zoals: echtscheiding, gelijkheid man
& vrouw, scheiding kerk & staat, homoseksualiteit, ongehuwd moederschap.
B. Modernisering:
Vermeerding van sociale leefwerelden: werk, vrije tijd, religie, virtuele ruimtes,…
Leefwereld = geheel vn betekenissen dat individu deelt met anderen
Scheiding van privédomein en publieke leven (=> lid meerdere leefwerelden)
C. Globalisering:
Homogenisering van de ‘globe’ over gehelde wereld zelfde gedachten
Niet meer denken vanuit dorpsgemeenschap verbondenheid (bv: pandemie)
+ Kosmopolitisme = wereldburgerschap (stiltaan bij effect gedrag op wereld)
- Onzekerheid bij gevestigden houvast zoeken eigen groep & terugplooien eigen
kleine gemeenschap en afsluiten voor diversiteit.
- Migranten houden meer contact met herkomstland & wijde diaspore 1 dankzij
internet
1
Diaspore: het tussen andersdenkenden verspreid wonen (over gehele wereld) van leden van een
gemeenschap
2
,D. Multiculturalisering:
Globalisering en individualisering in specifieke vorm
Migratie & diversiteit = interne globalisering
De wereld dient zich, met al zijn rijkdom en al
zijn problemen aan binnen de grenzen van
onze samenleving.
- Culturele diversiteit leidt tot groepsprocessen (wij-zij denken)
- Clash culturen: migranten anders gemoderniseerd modernisering NIET lineair
- Onbehagen over het samen-leven van verschillende groepen groeit
Onvrede over multiculturele samenleving: kunnen of erger willen de migranten
zich wel aanpassen? Willen ze wel worden zoals wij?
Verharding van het migratie- en integratiedebat. (bv: migratiestop)
polarisering
Culturele kwesties meer op de voorgrond
Idee “botsende beschavingen”: diverse beschavingen zouden verschillende
normen en waarden vertegenwoordigen die onmogelijk kunnen samenleven, krijgt
meer aanhang.
Multicultureel debat: Oproep tot bewustwording van eigen culturele geschiedenis en
bepaaldheid en tot het herdefiniëren van ons sociaal, politiek en cultureel
samenlevingsmodel. Dus ons te positioneren ten aanzien van het (cultureel) verschil.
Hoe willen we omgaan met elkaars verschillen en hoeveel & welke verschillen we
aankunnen of willen.
Leren omgaan met culturele diversiteit is dus iets wat men op de een of andere manier
moet verwerven of ontwikkelen (niet aangeboren).
Interculturele/transculturele competentie ontwikkelen
3
, 1.3 Meervoudig kijken naar verschil: diversiteitsbenaderingen
4-D model:
1.3.1 Deficit (gebrek)
1.3.2 Difference (verschil)
1.3.3 Discrimination (discriminatie)
1.3.4 Diversity (diversiteit)
1.3.1 Deficitbenadering (gebreksmodel): inhalen van achterstanden:
Idee: nieuwkomers/andersculturele gebreken hebben, dat ze iets missen zoals de
waarden en normen niet geïnternaliseerd, begrijpen omgangsvormen niet,
onvoldoende vaardigheden.
Oplossing: nieuwkomers zelf te veranderen tot ze in de dominante cultuur
passen & aan eisen voldoen.
Activiteit: Cursussen, voorlichting en bijscholing (bv onthaalklas)
Kracht: geloof dat mensen zich kunnen ontwikkelen/groeien.
Kritiek:
o Achterstand werkt stigmatiserend
o Nieuwkomers zijn probleemgroep
o Verwacht dat ze zich aanpassen & gedrag dominant niet in vraag
o Structuur organisatie kan voor uitsluitingsmechanismen zorgen
1.3.2 Differentiatiebenadering (verschilmodel): overbruggen van
cultuurverschillen:
Idee: Nadruk op de waarde van culturele verschillen (in taal, religie, W&N). Alle
culturen zijn in deze visie gelijkwaardig.
Oplossing: Verschillen worden erkend en dienen overbrugd te worden door een
goede interculturele communicatie, cultuurkennis en begrip voor de ander
Kracht:
o Intentie van respect voor elkaar
o Het vertrouwen dat spanningen verminderen door begrip voor het verschil
o In dialoog gaan
Kritiek:
o Cultuurrelativisme2: Het ontbreekt aan kritisch inzicht en het ter discussie
stellen van W&N die botsen met de universele rechten van de mens
o Teveel nadruk op verschillen:
- Blind voor overeenkomsten tussen groepen
- Versterkt neiging “ander” = afwijkend, als probleem te zien
- Versterkt idee dat eigen manieren normaal zijn: rest abnormaal
2
Cultuurrelativisme gaat uit van de opvatting dat culturen niet eenvoudigweg met elkaar vergeleken kunnen worden.
Normen en waarden zouden niet universeel zijn, maar slechts begrepen kunnen worden uit de cultuur waarin ze zijn
ontstaan.
4
