Hoofdstuk 1. Cultuur
1.1 Wat is crossculturele psychologie?
Crossculturele psychologie
In hoeverre is cultuur van invloed op de menselijke psychologie?
cultuurverschillen én gelijkenissen onderzoeken in psychologische fenomenen zoals voelen,
denken en doen
= bestudeert het gedrag van het individu in wisselwerking met zijn culturele omgeving
= de kritische en vergelijkende studie van culturele effecten op het menselijk gedrag
= bestudeert psychologische diversiteit en de onderliggende redenen voor deze diversiteit
= de wetenschappelijke studie van de variatie in het menselijke gedrag, daarbij rekening houdend
met
= het feit dat het gedrag beïnvloed wordt door een culturele context
Geschiedenis
‘a long past but only a short history’
studie pas sterk gegroeid na WO 2
vanaf de jaren 1960 zijn er specifieke wetenschappelijke tijdschriften
methodologische moeilijkheden: hoe kan je cultuur als onafhankelijke variabele bestuderen
Belang crossculturele psychologie
in de huidige samenleving komen we heel veel in contact met andere culturen
er is momenteel nog een onderschatting van de culturele variatie
Zijn de dingen die we leren toepasbaar op alle mensen, uit verschillende culturen?
veel onderzoek is gebaseerd op ‘WEIRD’: White Educated Industrialized Rich Democratic
= onderzoek met blanke, hoger opgeleide mensen uit geïndustrialiseerde en rijke landen met
een democratisch systeem
Psychology = WEIRD?
studie die meer dan 4000 onderzoekspapers gepubliceerd heeft
95% van de deelnemers kwamen uit de VS, Europa of Engels sprekende landen
deze landen omvatten maar 12% van de wereldbevolking
Hoeveel weet de psychologie over mensen uit andere culturen?
Belang crossculturele psychologie
besef van de eigen cultuur door over andere culturen te leren
cultuur beïnvloedt anderen, de eigen cultuur is onzichtbaar
door over andere culturen te leren, waarderen en respecteren we ze meer
cultuur kan een gevoelig onderwerp zijn (Zwarte piet)
Confirmation bias
= de voorkeur geven voor bevestiging
dingen zoeken die onze eigen overtuiging bevestigt en negeren wat die tegenspreekt
kan schadelijk zijn als de overtuiging vooroordelen bevat over culturen
diversiteit = verrijking = bedreiging
1
,1.2 Wat is cultuur (wel)?
Oefening
noem drie zaken die kenmerkend zijn voor de Belgische cultuur en voor de Amerikaanse
veel gebruikte categorieën: eten, drinken, persoonlijkheidstrekken, politieke figuren, gebouw
vaak is het makkelijker om dingen op te noemen van de andere cultuur
Definitie van cultuur
er zijn honderden definities aangezien mensen op verschillende manieren naar cultuur kijken
interpretatie in de brede zin: cultuur tegenover natuur
= dat wat de mens zelf schept (C) vs daar waaruit de mens bestaat biologisch gezien (N)
interpretatie in de enge zin: kunstuitingen, bedrijfscultuur, jongerencultuur
Tylor (1871): cultuur = een door de mens verworven complex geheel dat kennis, geloof, kunst,
moraal, wetten, gebruiken, en alle andere capaciteiten en gewoontes omvat
Herskovits (1948): cultuur = het deel van de menselijke omgeving dat door de mensen gemaakt is
materie: objectief aspect
immaterie: subjectief aspect
A. De culturele dimensies volgens Hofstede
cultuur is de collectieve mentale programmering die de leden van één groep of categorie
mensen onderscheidt van die van de andere
o ‘collectief’: het heeft iets te maken met groepen van mensen
o ‘mentale programmering’: het zit in de hoofden van mensen
B. Het onion-model van cultuur
cultuur bestaat uit verschillende lagen die zich vormen over de tijd en groeien
de materiele cultuur als buitenste schil: het makkelijkst zichtbaar, expliciet, symbolen
de sociale cultuur als middelste schil: sociale normen en waarden, hoe gedraag je je in
situaties
de subjectieve cultuur als binnenste schil: minst snel zichtbaar, hoe denk je over jezelf of de
wereld, impliciet, assumpties en gedragingen
Cultuur = een door een gemeenschap gedeeld systeem van waarden, normen, ideeën, attitudes,
gedragingen, communicatiemiddelen en de producten ervan die van generatie op generatie worden
overgeleverd
2
,Cultuur is gedeeld
voor cultuur is een groep nodig
mate waarin cultuur gedeeld wordt varieert: individuele verschillen binnen eenzelfde cultuur
hechtheid cultuur: hoe hechter, hoe sterker de regels toepasbaar zijn en hoe minder variatie
‘cultural membership does not determine individual responses’
Cultuur is geleerd
cultuur wordt overgebracht door socialisatie
een proces waarbij je (on)bewust leert hoe je gaat leven
enculturatie = cultuuroverdracht in de tijd (geboorte-sterfte)
acculturatie = cultuuroverdracht in geografische en sociale ruimtes (van andere culturen)
Hersenen zijn een deel van de menselijke natuur maar worden ook gevormd door culturele
ervaringen
Cultuur is dynamisch
cultuur beïnvloedt het gedrag en andersom
vb: een nieuwe werknemer leert de bedrijfscultuur en kan het bedrijf aanpassen door tips
een nieuwe (sub)cultuur kan zich soms snel vormen
vb: een nieuw groepje vormen op school
communicatie: van brieven schrijven, afspreken en babbelen, een sms sturen
Cultuur is adaptief
= een nuttige en functionele verandering
de aanpassing van de menselijke soort op ecologisch, sociopolitieke en biologische factoren
factoren die de creatie van cultuur beïnvloeden
o ecologie: het klimaat, bevolkingsdichtheid, bouwland
o middelen: eten, water, geld
o mensen: groepsleven, basisnoden en motieven, universele psychologische tools
ecocultureel perspectief: de ecologische omgeving waarin mensen functioneren is van
invloed
o vb: kledij in warme of koude landen
Voorbeeld
ecologisch: tseetseevlieg in Afrika tast voedsel zoals koeien aan
culturele gebruiken als oplossing: moeders geven langer borstvoeding, moeders zullen een
volgend kind langer uitstellen, mannen mogen hierdoor meerdere vrouwen hebben
1.3 Wat is cultuur (niet)?
Ras
fysieke kenmerken, zoals de huidskleur, van groepen die onveranderbaar zijn
veel culturen met dezelfde en/of verschillende rassen binnen één cultuur (adoptiekinderen)
Nationaliteit
je staatsburgerschap, paspoort
vaak dezelfde cultuur maar er is ook veel heterogeniteit
cultuur kan de nationaliteiten overstijgen (Europese cultuur-Belgische nationaliteit)
3
, in crosscultureel onderzoek wordt nationaliteit gebruikt om cultuur te meten of vergelijken
1.4 Etnocentrisme
Illustratie: the danger of a single story
Etnocentrisme = de houding waarbij de eigen omgeving, het eigen volk of de eigen cultuur bewust of
onbewust als maatstaf gebruikt wordt om de rest van de wereld te beoordelen
Elke afwijking is ongepast, enkel onze cultuur is normaal
1.5 Cultuur en psychologie: Is psychologie universeel of uniek aan een specifieke cultuur?
Twee benaderingen: absolutisme & relativisme
Extreem absolutisme
algemene psychologie (volledig universeel)
psychologie wordt niet beïnvloed door de culturele context
extreme universele aanpak: zoeken naar psychologische functies die geheel cultuurvrij zijn
vb: de test van kleurenblindheid kan je in elke cultuur gebruiken
Gematigd absolutisme
erkenning van gelijkenissen en verschillen over culturen heen
psychologische fenomenen zijn ‘ongeveer’ gelijk in alle culturen
de manifestatie of de interpretatie ervan kan wel verschillen van cultuur tot cultuur
vb: iedereen laat boeren maar de interpretatie hier is onbeleefd en in China beleefd
Extreem relativisme
cultuurpsychologie
er bestaat geen enkel contextvrije psychologie
iedereen maakt deel uit van één of meerdere culturen
menselijke psychologie kan slechts begrepen worden binnen de context van de cultuur
waarin het verschijnt
Gematigd relativisme
Zijn we te verschillend om te kunnen interageren?
Wat met de algemene morele standaarden en wetgevingen?
we mogen niet vergeten dat we over culturen heen ook enorm veel gemeen hebben
Beide erkennen dat er verschillen en gelijkenissen zijn maar het absolutisme neigt eerder naar de
gelijkenissen en het relativisme naar de verschillen
Voorbeeld
non-verbaal gedrag zoals symbolen verschilt sterk over culturen heen
absolutisme: iedereen communiceert maar iedereen interpreteert dit anders
relativisme: dit is voor iedereen anders, het is niet contextvrij
Crossculturele psychologie gaat onderzoeken in welke mate we neigen naar absolutisme of
relativisme
4
