1 Inleiding: wat is sociale psychologie
Hoe reageren individuen in sociale situaties? Of wat is de invloed van (de aanwezigheid en
het gedrag van) anderen op een individu?
Je wordt altijd door anderen beïnvloed! (Watzlawick) alle gedrag is sociaal gedrag, in dit vak
vooral de expliciete interactie is tussen individuen. We worden beïnvloed door anderen, of
we willen of niet.
De mens is een kuddedier en hebben anderen nodig.
1.1 Studieobject en definitie van de sociale psychologie
Materieel object: de manier waarop het gedrag van mensen beïnvloed wordt door het gedrag
van andere mensen. Deze beïnvloeding en gedrag kan zeer ruim zijn:
Hoe we iets zien en zijn kenmerken vanuit een praktische ervaring.
Observeerbare en bewuste beïnvloeding (agressief gedrag lokt agressief gedrag uit)
Subtiele en onbewuste beïnvloeding (je legt je voeten op de tafel bij de tandarts, wnr
hij binnenkomt doe je ze eraf)
Expliciete beïnvloeding: je vraagt om de camera’s aan te zetten bij PBH
Impliciete beïnvloeding: studenten zetten in een grote groep hun camera niet aan en
wel bij een individueel gesprek zonder dat dat expliciet is afgesproken
Formele object: trachten wetmatigheden te ontdekken in de manier waarop mensen met
elkaar omgaan en door elkaar beïnvloed worden, ‘de manier waarop’, verklaren van het
materieel object.
De algemene psychologie zal doorgaans de mens als té geïsoleerd beschouwen en
bestuderen, dus zonder rekening te houden met diens sociale context
Sociologie zal doorgaans te weinig aandacht besteden aan de individuele
gedragingen van een persoon, en eerder wetmatigheden trachten te ontdekken in
sociale structuren en gehelen
Sociale psychologie bevindt zich op het raakvlak tussen sociologie en algemene
ps.
Het onderscheid op basis van de kenmerken
Definitie Allport: sociale psychologie is de studie die tracht te begrijpen, verklaren en
voorspellen hoe de gedachten, gevoelens en gedragingen van een individu worden
,beïnvloed door de geobserveerde, ingebeelde of impliciete gedachten gevoelens en
gedragingen van anderen (niet vanbuiten kennen, kan wel gegeven worden met de vraag
wrm dit geen def. Is voor bv sociologie)
Deze def. Legt de nadruk op de twee belangrijke elementen (het sociale en het individu), en
het is een zeer ‘psychologische’ definitie: begrijpen, verklaren en voorspellen (de 3
belangrijkste doelen van psychologie). Maw ze legt een geesteswetenschappelijk, een
positief wetenschappelijk en een functioneel accent
1.2 Geschiedenis van de sociale psychologie (niet kennen)
1.3 Werkwijze van de sociale psychologie
1.3.1 Drie dimensies:
Breedte
o Zo breed mogelijk onderzoeksgebied
o Zo breed mogelijke populatie
Nadelen: men gebruikt goedkope of onbetaalde proefpersonen
(studenten (verplicht van de prof/hebben geld nodig) en
mensen die geld nodig hebben)
o Nadelen: studenten doen niet altijd vrijwillig mee 2 problemen:
Beperkte steekproef en is die niet representatief voor de gehele
bevolking
Vaak niet gemotiveerd, kan tot uiting komen in een gebrek aan inzet
en inspanning en dat kan leiden tot tegenwerking van het experiment
Diepte: filosofische benaderingswijze die wil doordringen in het diepste van de mens,
wil de mens onder zijn gedrag bekijken. Men zoekt naar de blackbox (neo-
behavioristen). We spreken dus over onbewuste inhouden en dynamieken,
hypothetische constructen.
Hoogte: een theorie moe opgebouwd worden, bevinding op bevinding en theorie op
theorie
o 1 empirische vaststellen,
o 2 hypotheses
o 3 theorie
o 4 nieuwe vaststellingen en hypotheses en zo verder.
Nadelen:
Duurt lang
Door theorieën samen te voegen zie je door het bos de bomen niet
meer (een hoogbouw geeft het gevoel voortdurend tussen de steigers
te staan en op die manier weinig zicht op het geheel te krijgen)
Als er ergens een fout sluipt gaat die ook verder mee
1.3.2 Experiment als methode (zelfstudie)
Voordelen:
Je komt tot een ontegensprekelijke conclusie
Je kan een labosituatie creëren
Het is herhaalbaar
Door de kwantificeerbaarheid worden conclusies objectief en eenduidig
Nadelen:
Sociale psychologie 2
, Vaak moeilijk praktisch uitvoerbaar, voorspellen van storende factoren en de controle
houden is vaak vrijwel uitgesloten
Deontologische bezwaren of klachten van de onderzoekers ook parten. De
experimenten zijn vaak onaangenaam en belastend voor de proefpersonen
Reactief gedrag: gedrag dat uitgelokt wordt doordat het om een experiment gaat
geen externe validiteit meer doordat je het niet kan veralgemenen naar dagdagelijkse
situaties
Zodra je storende factoren onder controle houdt, (in een labosituatie) zal de situatie
anders zijn dan de ‘natuurlijke’ situatie waar de factoren wel aanwezig zijn
Proefleiders-effect: de onderzoeker heeft zin eigen verwachtingen en kan dit
beïnvloeden
Pygmalion-effect: dat wat verwacht wordt, zal ook optreden, net omdat het verwacht
wordt (self-fulfilling prophecy)
Coverstory: de deelnemers worden met een list naar een ‘gecamoufleerd’ labo gelokt,
waar ze schijnbaar alledaagse situatie in het onderzoek betrokken worden zonder dat
ze denken dat ze in een experiment zitten.
Unobtusive measures: observaties moeten tijdens het experiment heel onopvallend
gebeuren
Dubbel-blind: vermeiden van self-fulfilling prophecy , de onderzoeker heeft
verwachtingen maar weet niet welke proefpersonen tot welke experimentele groep
behoren. Ook de ppn weten niet tot welke groep zij behoren
2 Hulpverlenend gedrag
Plato:
Mensen zoeken enkel sociaal contact om heir voordeel uit te halen voor zichzelf, niet
uit behoefte aan anderen
Mens is egoïstisch
Toch vaan tegenovergesteld gedrag (altruïsme) maar bestaat altruïstisch gedrag? Je
spreekt beter van hulpverlenend gedrag
Altruïsme:
= hulpverlenend gedrag (maar het is niet even duidelijk in welke mate de hulpverlener
(altruïst) ook geen enkele baat heeft bij het stellen van het hulpverlenend gedrag,
want elk gedrag is mogelijks belonend bv dankbaarheid)
egoïsme
Ander centraal stellen, gedrag waar je zelf geen voordeel uit haalt
Niet-altruïstisch gedrag zou negatieve gevolgen kunnen hebben, bv wroeging of
beschuldigde reacties van anderen.
2.1 Kitty Genovese
Om 3 u ’s nachts 3 keer aangevallen door dezelfde persoon op 32 min in Queens,
New York, ze had 17 messteken en er waren 38 omwonenden/getuigen
Maar 1 persoon riep tot 2 keer toe dat hij Kitty met rust moest laten, maar de dader
kwam tot 2 keer toe terug.
De verklaring niet toereikend, waarom hielp niemand van die 38 mensen?
o Toen: het is typisch voor New York, mensen zijn niet behulpzaam meer, sign
of the times
2.2 Diffusie van de verantwoordelijkheid
Darley en Latané: (naam kennen)
Sociale psychologie 3
, Bystander apathy/ apathie der omstanders:
Diffusie van de verantwoordelijkheid: hoe meer omstanders er bij een noodsituatie
zijn, hoe kleiner de kans wordt dat het slachtoffer geholpen zal worden.
Paradoxaal fenomeen:
o Meer getuigen, statistisch meer kans dat iemand helpt
o Maar: verantwoordelijkheid spreidt zich
o Minder schuldgevoel achteraf
Experimenteel onderzocht:
1. Groepsdiscussie: proefpersonen nemen deel aan een experiment en worden elk in
een aparte ruimte gezet waarbij ze communiceren via telecom ‘om de anonimiteit te
vergroten’. Er zijn 3 condities:
2 personen: proefpersoon en pseudo-proefpersoon
3 personen: proefpersoon en 2 “
4 personen: proefpersoon en 3 “
In alle condities begint 1 van de rollenspelers een vreemde, verstikkende geluiden te
maken om een epileptische aanval na te doen waarbij hij om hulp riep. Hierbij keken
ze hoe iemand hierop reageert binnen de 60 seconden in de verschillende situaties.
Hoe meer mensen er aanwezig zijn in de situatie, hoe minder kans dat men hulp
biedt. En dat is wat hoogstwaarschijnlijk gebeurde bij Kitty
2. Rookkamer: na 4 min is de rook zo dicht dat ppn last krijgen van ademhalen en zicht.
Opnieuw 3 condities:
Alleen-conditie
Pp met 2 pseudoproefpersonen die nix zeggen en doen alsof ze nix merken
3 echte ppn
(theoretische kans niet
kennen)
Niet alleen het hulpverlenend gedrag werd geremd door de aanwezigheid van
anderen, ook het opmerken van de situatie was onderhevig aan een principe van
diffusie van de verantwoordelijkheid.
Verklaringen:
Alert zijn is ook een belangrijk onderdeel van verantwoordelijkheid. Bij het ontbreken
van verantwoordelijkheidsgevoel kan dus tegelijk ook de alertheid eronder lijden.
Andere verklaring kan zijn dat de ppn misschien meer met zichzelf en hun vragenlijst
gaan bezighouden wnr ze in een sociale situatie zitten en dat men dan niet ‘durft’
rond te kijken. (mind your own business)
Sociale psychologie 4
