Samenvatting Verbintenissen- en contractenrecht + woordenlijst
Hoofdstuk 1: inleiding
1. Situering en vindplaats van het verbintenissenrecht
1.1 Situering in het recht
Het publiekrecht omvat alle regels die de organisatie van de staat beheersen en de regels die
van toepassing zijn in de relatie tussen de overheid en de burgers.
Het privaatrecht omvat die regels die betrekking hebben op de verhouding tussen
particuliere personen (natuurlijke personen of rechtspersonen) onderling.
Om een koopovereenkomst te analyseren zal je de regels van het algemeen
verbintenissenrecht en de bijzondere regels van de koop samen moeten lezen. Voor
sommige aspecten komen de bijzondere regels van de koop in conflict met de regels van het
algemeen verbintenissenrecht. De bijzondere regel zal dan voorgaan op de algemene regel.
2. Begripsomschrijving en karakteristieke eigenschappen van de
verbintenis
2.1 Het begrip verbintenis
Een verbintenis creëert een verbinding, een (rechts)band tussen personen. Op grond van die
band kan iemand iets juridisch afdwingen (eisen) van een andere persoon. Wat die ene
persoon juridisch kan afdwingen, is het voorwerp van de verbintenis.
2.2 Karakteristieke eigenschappen van de verbintenis
2.2.1 Een verbintenis creëert een rechtsband tussen personen
Bij een verbintenis zijn altijd minimaal twee personen of ‘partijen’ betrokken. Het recht kent
twee verschillende soorten personen: een natuurlijke persoon (mens van vlees en bloed) of
een rechtspersoon (een organisatie waaraan het recht rechten en plichten toekent).
Ingevolge de verbintenis is de ene persoon (de schuldenaar) iets verschuldigd aan de andere
persoon (de schuldeiser) Invalshoek van de passieve zijde. Of omgekeerd bekeken: de
schuldeiser kan op grond van de verbintenis iets vorderen van de schuldenaar Invalshoek
van de actieve zijde.
Een vorderingsrecht impliceert een band tussen personen, een zakelijk recht is het recht van
een persoon op een bepaald goed (vb. het eigendomsrecht op een bepaald goed of een
hypotheek op een onroerend goed). Een zakelijk recht geeft een directe band met het goed.
Een vorderingsrecht heeft slechts een relatieve werking.
Voorbeeld:
Een huurder en een vruchtgebruiker van een wagen hebben allebei het recht om gebruik te
maken van de wagen. Op het eerste gezicht lijkt er dus niet zoveel verschil te bestaan tussen
een huurder en een vruchtgebruiker. Maar als de eigenaar van de wagen die verkoopt, wordt
het duidelijker. De vruchtgebruiker is houder van een zakelijk recht dat het goed volgt, hij
Dylan De Temmerman
,behoudt dus het recht om de wagen te gebruiken. De huurder daarentegen heeft enkel maar
een vorderingsrecht tegenover de verhuurder, hij heeft geen recht op het goed zelf.
2.2.2 Een verbintenis ontstaat krachtens de wet
Globaal geldt dat er maar sprake kan zijn van een verbintenis als de wet bepaalt dat iets een
verbintenis is.
Verbintenissen uit rechtshandelingen Rechtshandelingen zijn handelingen die bewust
gesteld worden om welbepaalde rechtsgevolgen te creëren. Men onderscheidt doorgaans
twee soorten rechtshandelingen:
1. Verbintenissen uit meerzijdige rechtshandeling = De overeenkomst als bron van de
verbintenissen. Ze ontstaan uit een akkoord (wilsovereenstemming) tussen ten
minste twee personen, met de bedoeling om juridische gevolgen tussen hen te laten
ontstaan.
2. Verbintenissen uit eenzijdige rechtshandeling = De eenzijdige wilsuiting als bron van
verbintenissen. Voorbeeld: als een supermarktketen een actie lanceert waarbij ze
tijdelijk smartphones aan heel aantrekkelijke prijzen te koop aanbiedt, is dat geen
vrijblijvende belofte. De supermarkt is verplicht dit aanbod tijdens een redelijke
termijn te handhaven.
Verbintenissen uit rechtsfeiten:
1. Verbintenissen uit oneigenlijke overeenkomst = Geheel vrijwillige daden van de
mens, waaruit enige verbintenis ontstaat jegens een derde, en soms een wederzijdse
verbintenis voor beide partijen. Het gaat dus om situaties waarin iemand vrijwillig
een handeling stelt die een andere persoon ten goede komt.
2. Verbintenissen uit onrechtmatige daad = Ontstaat wanneer iemand onrechtmatig
handelt en daardoor (al dan niet opzettelijk) schade berokkent. Voorbeeld: Je botst,
in een moment van onoplettendheid, met je voertuig tegen een stilgestaan voertuig
voor je. Door die botsing wordt er schade veroorzaakt, je zal die ook moeten betalen.
2.2.3 Een verbintenis heeft in geld waardeerbare aanspraken tot voorwerp
Elke verbintenis heeft een bepaald voorwerp, een prestatie die moet geleverd worden. Dat
impliceert niet dat het voorwerp van de verbintenis steeds de betaling van een geldsom
moet zijn, maar wel dat het voorwerp in geld gewaardeerd moet kunnen worden.
2.2.4 Een verbintenis is afdwingbaar
Een schuldenaar die zijn verbintenissen niet vrijwillig nakomt, zal desnoods door een
rechter, tot naleving gedwongen worden.
Niet afdwingbare toezeggingen = Het aanvaarden van het peter- of meterschap over een
kind leidt niet tot afdwingbare verplichtingen, louter om het kind eens een cadeau te geven
of op te vangen als de ouders er niet meer zijn.
Natuurlijke verbintenissen = Een natuurlijke verbintenis is een verplichting die niet in rechte
afdwingbaar is. Als zij toch vrijwillig uitgevoerd zou zijn, kan de geleverde prestatie niet
teruggevorderd worden.
2.3 Verbintenissen en de bron waaruit zij ontstaan
Contractuele vs buitencontractuele aansprakelijkheid Het overeenkomstenrecht is de
set van regels die van toepassing is op (verbintenissen uit) overeenkomsten. Het recht van
Dylan De Temmerman
,onrechtmatige daad omvat de regels die van toepassing is op (verbintenissen uit)
onrechtmatige daden.
Een contractuele relatie kan leiden tot contractuele aansprakelijkheid en ieder andere relatie
kan slechts leiden tot buitencontractuele aansprakelijkheid.
2.4 Verbintenissen uit hun aard
2.4.1 Verbintenis met economisch karakter – verbintenis met burgerlijk karakter
Wanneer een onderneming een verbintenis aangaat, betreft het in de regel voor haar een
verbintenis met economisch karakter, bij een niet-onderneming geldt de verbintenis met
een burgerlijk karakter.
Voorbeeld:
Wanneer een consument een consumptiegoed (vb. auto, wasmachine of computer) koopt
van een professionele verkoper, dan moet zijn verkoper hem volgens de wet een
minimumgarantie van twee jaar garanderen. Die wettelijke waarborg is van dwingend recht,
ongeacht wat er in de kleine lettertjes te vinden is. Wordt hetzelfde goed echter gekocht door
een niet-consument, dan geldt de wettelijke minimumgarantie niet.
2.4.2 Verbintenissen met een persoonsgebonden karakter (intuïtu personae)
Verbintenissen kunnen door om het even wie uitgevoerd worden.
Voorbeeld:
Als je een overeenkomst sluit met een grote aannemer, weet je veelal niet wie van zijn
werknemers de werken uiteindelijk zal komen uitvoeren. Het is (tenzij de partijen dit
contractueel uitgesloten hebben) zelfs toegestaan dat de aannemer bepaalde werken niet
zelf (met zijn eigen werknemers) uitvoert, maar hiervoor zelfstandige onderaannemers
inschakelt.
Verbintenissen met een persoonsgebonden karakter vormen een uitzondering op dit
voorbeeld. Zij kunnen alleen worden uitgevoerd door de wettelijke of contractueel
aangewezen persoon. De verbintenis is persoonsgebonden wanneer de identiteit of de
persoonlijke hoedanigheid van de partij bepalend was om de overeenkomst te sluiten.
Een verbintenis met persoonlijk karakter zal uitdoven bij het overlijden van de schuldenaar.
Voorbeeld:
Je moet een delicate operatie in het ziekenhuis ondergaan. Je hebt alle vertrouwen in een
gereputeerde chirurg gesteld. Vlak voor je onder narcose moet, verneem je dat de chirurg
ziek is maar zijn assistent zal inspringen.
2.5 Verbintenissen en hun voorwerp
Het voorwerp van een verbintenis is wat de schuldenaar van de verbintenis moet presteren
of wat de schuldeiser van de verbintenis kan vorderen.
2.5.1 Verbintenissen om iets te geven, om iets te doen of om niet te doen
1. Verbintenissen om iets te geven De schuldenaar van dergelijke verbintenis is
gehouden om een zakelijk recht op een onroerend of roerend goed over te dragen.
2. Verbintenissen om iets te doen De schuldenaar is gehouden om een bepaalde
handeling te stellen of een bepaalde prestatie te leveren (een huis op plan
ontwerpen)
Dylan De Temmerman
, 3. Verbintenissen om iets niet te doen of iets te laten De schuldenaar moet zich
onthouden van een bepaalde rechtshandeling of feitelijke handeling. (Een niet-
concurrentiebeding verbiedt een partij om haar wederpartij durende een bepaalde
periode te beconcurreren.
2.5.2 Resultaatsverbintenissen vs inspanningsverbintenissen
Bij een resultaatsverbintenis garandeert de schuldenaar dat een bepaald resultaat bereikt
zal worden. Bij een inspanningsverbintenis garandeert de schuldenaar enkel dat hij
voldoende inspanning zal doen om het doel te bereiken, zonder dat ook garant staat voor
het eindresultaat van die inspanningen. Om na te gaan of hij voldoende inspanningen heeft
geleverd zal hij worden vergeleken met hoe een goede huisvader zou gehandeld hebben.
Voorbeeld:
Wie zijn wagen bij een garage binnen brengt voor een herstelling, mag verwachten dat hij
zijn wagen ook weer terugkrijgt. Op de garagehouder rust dus een resultaatsverbintenis om
de auto terug te geven. Als hij daar niet in slaagt, bijvoorbeeld omdat de auto uit zijn garage
gestolen is, wordt duidelijk dat de garagist zijn contractuele verplichtingen niet nakomt en
dus contractueel aansprakelijk is. De garagist zal zich van zijn aansprakelijkheid kunnen
bevrijden als hij kan aantonen dat er overmacht was.
De verbintenis tot herstelling van de auto is daarentegen ook een inspanningsverbintenis.
Van de garagist wordt verwacht dat hij de herstelling uitvoert met zorg van die van een
goede zorgvuldige garagehouder. Als de auto na de herstelling nog tegensputtert zal de
garagehouder moeten aantonen dat hij voldoende zorgvuldigheid aan de dag had gelegd.
2.5.3 Deelbare en ondeelbare verbintenissen
Deelbare verbintenissen zijn verbintenissen waarvan het voorwerp gesplitst of in delen kan
uitgevoerd worden. Ondeelbare verbintenissen zijn verbintenissen waarvan het voorwerp
noodzakelijk in zijn geheel moet worden uitgevoerd. Het voorwerp kan of mag niet in delen
worden uitgevoerd.
Er is sprake van ondeelbaarheid uit de aard indien het voorwerp van de verbintenis
onmogelijk voor een deel kan worden gepresteerd zonder het wezen of de waarde ervan
aan te tasten.
Voorbeeld:
Een verkoper die een levend huisdier moet leveren, kan onmogelijk eerst de poten en de kop
leveren en daarna pas het lijf en de staart.
Er is sprake van wettelijke ondeelbaarheid als de wet het voorziet.
Voorbeeld:
Echtgenoten en wettelijk samenwonenden zijn beiden tegenover de verhuurder ondeelbaar
gehouden voor de verplichtingen voortvloeiende uit een woninghuurovereenkomst.
Er is sprake van conventionele ondeelbaarheid als de partijen dergelijke ondeelbaarheid
uitdrukkelijk of stilzwijgend zijn overeengekomen.
Voorbeeld:
Een schuldeiser kan met twee schuldenaars overeenkomsten dat deze twee schuldenaars
ondeelbaar gehouden zijn tot betaling van de prijs voor een geleverd goed.
Dylan De Temmerman
, In de meest eenvoudige situatie bestaat er een verbintenis tussen één schuldeiser en één
schuldenaar. In die situatie is de door de schuldenaar verschuldigde prestatie in de regel
ondeelbaar. De schuldeiser mag eisen dat de prestatie in haar geheel wordt geleverd.
2.5.4 Hoofdverbintenis vs secundaire verbintenis
Voorbeeld: Op grond van een koopovereenkomst bestaat de hoofdverbintenis van de koper
erin om de prijs te betalen. In de koopovereenkomst is bepaald dat de koper, bij gebrek aan
betaling binnen de maand na de levering, moratoire intresten en een forfaitaire
schadevergoeding van 10% van de hoofdsom verschuldigd is. De verplichting tot betaling van
de moratoire intresten en een forfaitaire schadevergoeding zijn secundaire verbintenissen.
2.6 Verbintenissen met meerdere schuldeisers of schuldenaars
Voorbeeld: Drie vrienden huren samen een vakantiewoning van een verhuurder. Alle drie
verbinden zij zich tot de betaling van de huurprijs. In deze situatie zijn er dus drie
schuldenaars voor de betaling van het huurgeld.
2.6.1 Deelbare verbintenissen
Bij pluraliteit van schuldeisers of schuldenaars is de algemene regel dat verbintenissen
deelbaar zijn in evenveel gelijke delen als partijen. Als er meerdere schuldenaars zijn, houdt
het principe van de deelbare verbintenissen in dat de schuldeiser elke schuldenaar slechts
voor zijn aandeel in de schuld kan aanspreken.
Als er meerdere schuldeiserszijn, houdt het principe van de deelbare verbintenissen in dat
elke schuldeiser niet meer dan zijn eigen aandeel in de schuldvordering kan vorderen van de
schuldenaar.
Als er meerdere schuldeisers zijn:
- Moet elke schuldeiser afzonderlijk in gebreke gesteld worden
- Moet elke schuldeiser afzonderlijk in rechte vorderen
- Moet de verjaring voor iedere schuldeiser afzonderlijk bekeken worden
Als er meerder schuldenaars zijn:
- Moet elke schuldenaar afzonderlijk in gebreke gesteld worden
- Moet elke schuldenaar afzonderlijk in rechte vorderen
- Moet de verjaring voor iedere schuldenaar afzonderlijk bekeken worden
2.6.2 Ondeelbare verbintenissen
Verbintenissen waarvan het voorwerp alleen in zijn geheel kan worden uitgevoerd.
Als er meerdere schuldeisers zijn, kan iedere schuldeiser de uitvoering van de hele prestatie
eisen. Als er meerdere schuldenaars zijn, staat de schuldenaar in voor het geheel, ook al is
de verbintenis niet hoofdelijk aangegaan. Ook de erfgenamen van iedere schuldenaar staan
in voor het geheel.
2.6.3 Hoofdelijke verbintenissen
Een verbintenis is hoofdelijk tussen verscheidene schuldeisers, wanneer de titel uitdrukkelijk
aan ieder van hen het recht geeft om betaling van de gehele schuld te eisen en de betaling
aan een van hen gedaan de schuldenaar bevrijdt, ook al is het voordeel van de verbintenis
splitsbaar en deelbaar tussen de onderscheidene schuldeisers.
Dylan De Temmerman
