Dit document bestaat uit alle lessen, lesnotities, alle powerpoints, eventuele examenvragen, voorbeeldoefeningen en de cursus. Zeker voldoende om te slagen!
Penologie en Penitentiair Recht
H5: Het Belgische beleid ten aanzien van de gevangenisstraf en haar
alternatieven
Dit hoofdstuk overloopt de grote thema’s tav het beleid, de gevangenisstraf en de gemeenschapsgerichte
straffen in België sinds de onafhankelijkheid (1830)
4 belangrijke periodes:
● 1830 tot het interbellum (cellulair gevangenissysteem en de wet Lejeune)
● Interbellum tot de WOII
● 1945 tot 1980 (toenemende individualisering van het gevangenisregime en verdere ontwikkeling van
de eerste generatie alternatieven voor de gevangenis)
● 1980 tot heden (nadruk: overbevolking in gevangenis en autonome gemeenschapsgerichte straffen)
5.1. Cellulair gevangenissysteem vanaf 1830
5.1.1. Situatie in 1830
● Bij onafhankelijkheid in België is er nog geen centralisatie vh bestuur in onze gewesten
● Op gebied v vrijheidsberoving is er een verdeling op bouwen en bevoegde instanties
● Op dat ogenblik waren er:
o 4 tuchthuizen
o 9 provinciale strafinrichtingen & 20 arrondissementarresthuizen (voor voorlopig gehechte
en kortgestrafte)
o 149 kleinere arresthuizen (amigo’s)
o Weldadigheidskolonies (Hollands bewind): tot 1991 voor opsluiting landlopers
o Weldadigheidsinstellingen (onder Franse bewind)
● Alleen de tuchthuizen worden centraal geregeld en beheerd, voor de overige instellingen zijn er
verschillende overheden bevoegd
5.1.1.1. Tuchthuizen 16de eeuw
● Tuchthuizen werden opgericht in 16de eeuw
o Werden voornamelijk gebruikt voor bedelaar, vagebonden en jeugddelinquenten.
● Luiaardij als oorzaak vr delinquentie → dus werd er in deze huizen een strenge discipline aangeleerd
● Focus: verbetering v hun levensstijl door vrijheidsberoving en dwangarbeid
● Delinquenten werden gescheiden obv leeftijd, geslacht en misdrijf
● Stilzwijgende gemeenschappelijke arbeid overdag, afzondering ’s nachts
● Tuchthuis van Gent “Maison de Force” is essentieel voor de geschiedenis v penologie
● In VS wordt het model overgenomen met 2 varianten:
o Het Pennsylvania systeem & Auburn systeem
🡺 Beide systemen steunen op de overtuiging dat criminaliteit geleerd en versterkt wordt in contact met
andere delinquenten
1
,Pennsylvania systeem
● Verdedigd door Quakers & Puriteinen
● Zij streven ook heropvoeding door opsluiting na, maar door godsdienst ipv arbeid
● Totale cellulaire afzondering moet tot bezinning leiden, de godsdienst tot morele inkeer
● Kritiek: dit leidde tot heel veel krankzinnigheid & zelfdoding
Gevangenis Cherry Hill volgens deze filosofie:
● Contact met andere gedetineerden is verboden
● Ieder heeft een eigen kleine cel met afgesloten wandelkoertje
● Het enige contact is met gevangenispersoneel en occasionele bezoeker
🡪 Systeem spreidt zich stilaan over heel Europa
Auburn systeem
● Dit werd een alternatief voor het Pennsylvania systeem door de vele kritieken
● In dit systeem werd teruggegrepen naar arbeid overdag & afzondering ’s nachts en dit alles in
absoluut stilzwijgen
● In Europa komen tuchthuizen snel in verval omdat ze om economische redenen misbruikt worden.
● Arbeid v delinquenten werd verboden onder druk v protesten vd nijveraars en kooplieden
(oneerlijke concurrentie)
5.1.1.2. Franse revolutie en strafwetboek van 1791
● Vrijheidsberoving als straf komt op de voorgrond
● De Assemblée législative worden hierbij beïnvloed door voorstellen v Bentham betreffende het
Panopticon-model
Panopticon-model
● Volledige controle over gedetineerden adhv bepaalde architectuur met een minimum aan personeel
● Cirkelvormige gebouwen
● Cellen vr individuele afzondering en afgesloten met tralies naar de binnenkant van het gebouw toe
● In de kern staat een centrale controletoren van waaruit de PB elke gedetineerde kan zien zonder zelf
gezien te worden 🡪 Permanente controle
● Spaart heel wat kosten voor personeel uit
● Dit model is niet vaak in werkelijkheid omgezet maar het idee van permanente controle zal wel in de
komende gevangenissen voorkomen
🡺 Vanaf 19de eeuw: nieuwe staatsstructuur die zich meer buigt over bestraffing & strafuitvoering. Visie leidt
meer tot het klassieke strafrecht: centralisering vd strafuitvoering leidt tot nieuw gevangenissysteem
● Na onafhankelijkheid werd hij inspecteur generaal en besliste hij over de verdere uitbouw vh
Belgische gevangeniswezen
● Rationeel mensbeeld: iedereen kan kiezen tussen goed en fout
● Criminaliteit rationeel oplossen door mensen tot inkeer te doen komen en dit door een religieuze
oefening, onderwijs en gesprekken met aalmoezen
● Brengt Pennsylvania systeem naar België
● Voornaamste oorzaak recidive: voortvloeiende promiscuïteit id gevangenis
● Criminaliteit houdt een causaal verband met immoraliteit en ongodsdienstigheid
● Afzondering moet het besmettingsgevaar tegengaan
● Door gesprekken met directeur, vrijwilligers, personeel en onderwijzers werkt men aan de zedelijke
verheffing van gedetineerden die tot inkeer komen
● In elke cel is een bijbel aanwezig → men ging ervan uit dat ze hier beter van werden
● Enkel voor langgestraften kan arbeid als een verzachting vh regime toegestaan worden
🡺 De dag van vandaag ligt dit systeem heel erg onder druk & werkt het niet. In 1844 Tongeren (de eerste
gevangenis tot 2005 en in 1919 Oudenaarde 🡪 de laatste die volgens deze gebouwd is)
5.1.2.1. Controle en isolatie
● Stervormige GV met kleine individuele cellen 🡪 Leeuwenkooien
● Bezoek enkel achter glas
● Geen gemeenschappelijke zalen
● Kapel
● Cagoule voor over het hoofd als ze de cel verlaten (door de gang wandelen)
5.1.2.2. Gevangenisregime
● 23/24u op de cel, geen individualisering van het regime
● Uniform
● Gevangenen werden op nummer aangesproken 🡪 Dehumanisering
● Geen persoonlijke bezittingen
● 13 à 14 graden (geen centrale verwarming)
🡪 Hij kreeg carte blanche door weinig politieke belangstelling
● De liberalen gingen in protest tegen de religieuze inslag
● Cipiers moesten een boekje bijhouden over de morele toestand/verbetering vd gedetineerde
De wet van 1870:
● Zorgde voor een graduele strafvermindering en bepaalt dat levenslang veroordeelden de eerste 10
jaar v hun straf mogen onderworpen worden aan isolatie
● De verbeterde moraliteit en de verminderde recidive worden naar buiten toe sterk benadrukt
● Na de dood van Ducpétiaux verdedigden zijn volgers zijn ideeën verder
● De morele verbetering van iedere gedetineerde zou worden bijgehouden worden in de morele
boekhouding → heeft invloed op voorwaardelijke invrijheidstelling
🡺 Tot na WOII wordt er eigenlijk niet veel veranderd ah cellulair systeem
3
, 5.1.3. Invoering vd voorwaardelijke invrijheidstelling (1888)
● Na einde vd straf wordt men opgevangen en begeleid door de patronage
o Taak patronage: de mija of ex-gedetineerde op het rechte pad brengen/ houden
o Kon enkel op vrijwillige basis, de patronage had geen enkele macht tov de ex-gedetineerde
● In 1888 “de wet Lejeune” betreffende de voorwaardelijke invrijheidstelling wordt ingevoerd als
controlemiddel op de ex-gedetineerde
o Hierdoor werd straf eigenlijk verlengd, de proefperiode loopt langer dan de strafmaat die is
uitgesproken door rechter
o De patronage kan nu afdwingen dat de ex-gedetineerde naar hem moet luisteren anders
kan hij terug opgesloten worden
● De publieke opinie beschouwd de wet Lejeune eerder als een vervroegd strafeinde maar staat in
werkelijkheid volledig ifv controle
o Steunt nog op rationeel mensbeeld: de dreiging met een her-opsluiting bij het niet naleven
vd voorwaarden
🡪 komt onder druk te staan bij opkomst Positivisme
5.2. Het Interbellum: Positivisme en penitentiaire antropologie
Tussen de 2 wereldoorlogen is er een opkomst geweest vh positivisme en de penitentiaire antropologie.
Deze zorgen voor verhitte discussies over de invulling van de vrijheidsberoving in België.
5.2.1. Uitgangspunt
● Opkomst v Positivisme (sociaal verweer)
● Wilsvrijheid wordt in vraag gesteld
● Maatschappij beschermen tegen alle delinquenten (ook als ze niet strafrechtelijk aansprakelijk zijn)
o Deze personen neutraliseren tot ze geen gevaar meer betekenen
o Ze worden onderworpen aan beveiligingsmaatregelen
● Compromis tussen wilsvrijheid (klassieke strafrecht) en het positivisme/determinisme (sociaal
verweer)
● “Ecole pénale belge of eclectische school.”
o Voor “gewone” delinquenten geldt het klassieke strafrecht
- Werken vanuit vrije wil & straf heeft een moraliserende werking
o Voor andere categorieën moeten ze kijken naar andere factoren die mee invloed hebben op
het plegen
- Specifieke wetten voor minderjarige, geesteszieken, landlopers & bedelaars
🡺 Niet gestraft, maar onderworpen aan maatregelen ter bescherming vd
maatschappij
● Recidivisten kunnen na hun bestraffing ook nog aan beveiligingsmaatregelen onderworpen worden
(TBR = ter beschikkingstelling van de regering)
5.2.2. Kritieken op korte gevangenisstraf
● Veel kritiek (internationaal en in België)
● Gevangenisstraffen tot 6 maanden zouden te kort zijn om het positieve effect te hebben
o Ze stigmatiseren de dader en zijn familie, veroorzaken morele besmetting en recidive via de
gevangenis maar beschermen niet de maatschappij
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Cvdhahaha. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,69. Je zit daarna nergens aan vast.
