RECHT VOOR KLINISCH
PSYCHOLOGEN EN
ORTHOPEDAGOGEN
INLEIDING TOT RECHT (GEEN EXAMENSTOF, WEL VERTROUWD MEE ZIJN!)
BEGRIP RECHT & INDELING EN BASISBEGRIPPEN VAN HET RECHT
BEGRIP RECHT
Recht is
Geheel van bindende (gedrags-)regels
» Leggen bepaald gedrag op (bv. belastingen, snelheidsbeperkingen,..)
» Verbieden bepaald gedrag (bv. stelen, sluikstorten,…)
» Laten bepaalde handelingen toe
Doel: samenleving ordenen
» Economisch, politiek, sociaal, familiaal,…
▪ bv. zonder voorrangsregels zou er chaos zijn → dit geldt voor alle domeinen in de
samenleving
Opgelegd en afgedwongen door de overheid (bv. parlement, regering, gemeentelijke instelling,…)
» Uitvaardigen van recht
» Afdwingen
Recht kan maar functioneren als er ook mechanismen zijn om de niet-naleving van rechtsregels te
sanctioneren of de naleving ervan af te dwingen wanneer dat niet spontaan gebeurt!
Illustratie
» Art. 203 oud BW: “De ouders dienen naar evenredigheid van hun middelen te zorgen voor
de huisvesting, het levensonderhoud, de gezondheid, het toezicht, de opvoeding, de opleiding
en de ontplooiing van hun kinderen. Indien de opleiding niet voltooid is, loopt de
verplichting door na de meerderjarigheid van het kind”.
» Legt bepaald gedrag op (dwingt ouders om financieel in te staan voor kinderen); bepaald
maatschappelijk doel (kinderen financieel niet aan hun lot overlaten); gaat uit van de
overheid (federale wetgevende macht); overheid kan de naleving ervan ook afdwingen
(bv. als ouders regels niet naleven bij echtscheiding)
» BW = burgerlijk wetboek
INDELING VAN HET RECHT
Traditioneel: Publiekrecht – Privaatrecht
Publiekrecht
Verhouding burger – overheid, overheden onderling
Algemeen maatschappelijk belang (verschillende rechtstakken)
1
,Privaatrecht
Verhouding burgers onderling (bv. huren en verhuren; werknemers en werkgevers,..)
Evenwicht realiseren
Private belangen
Nuancering Publiekrecht-Privaatrecht
Ruime tussenkomst overheid in alle aspecten van de samenleving
Gemengde rechtstakken
➢ Niet te herleiden tot louter privaat- of publiekrecht
➢ bv. sociaal recht: omvat arbeidsrecht (bv. werknemers en werkgevers) en sociale
zekerheidsrecht (bv. verhouding burgers en sociale zekerheidsinstellingen/overheid)
bv. verplichting om kinderen te vaccineren tegen bepaalde ziektes (bv. polio) – dan mengt de
overheid zich in het private domein, maar dit kan met oog op het algemeen belang
Nationaal recht
Geheel van rechtsregels die uitgaan van nationale overheden (bv. Belgische recht – Belg.
overheid)
Internationaal recht
Volkenrecht
» Regelt verhouding tussen staten onderling
» Organisatie, werking en bevoegdheid van internationale organisaties (zoals VN)
Supranationaal recht: lidstaten dragen deel van hun bevoegdheid over
» Rechtsregels die uitgaan van supranationale organisaties
» Staten die op grond van verdragen (met elkaar besproken), de bevoegdheid krijgen om
zelf rechtsregels uit te vaardigen (supranationale rechtsregels). Deze zijn dan bindend
voor deze lidstaten en de burgers van deze lidstaten
➢ bv. Europees Recht: geheel van wetsregels die uitgaat van Europese instellingen
aan wie de Europese lidstaten de bevoegdheid hebben overgedragen om in
bepaalde domeinen (bv. consumentenbescherming) regelgevend en bindend op
te treden!
BASISBEGRIPPEN RECHT
OBJECTIEF RECHT: geheel van rechtsregels die
» = recht als maatschappelijk fenomeen: bindende gedragsvoorschriften met als doel de
maatschappij te ordenen die uitgaan van de overheid en afgedwongen kunnen worden
door de overheid
➢ bv: kooprecht: art. 1582 e.v. oud BW
➢ art. 1650 oud BW: de hoofdverplichting van de koper bestaat in het betalen van de
prijs op de dag en op de plaats bij de koop bepaald.
SUBJECTIEF RECHT: recht van rechtssubject om een juridische verplichting afgeleid uit een regel
van het objectief recht, af te dwingen van een derde
» Rechtssubject: iedere persoon die rechten en plichten kan hebben (natuurpersonen),
maar ook rechtspersonen (bv. vennootschappen, overheden,…)
» Recht bekijken vanuit het standpunt van het subject (het individu): laat deze persoon toe
om een juridische verplichting af te dwingen van iemand anders = afdwingbare aansprak
t.o.v. iemand anders, MAAR altijd gebaseerd op regels van het objectief recht!
2
, ➢ bv: recht van de verkoper op betaling van de prijs
➢ Recht op betaling van de prijs door de koper, als de koper de prijs niet betaalt kan
de verkoper die juridische verplichting afdwingen in rechten = zijn subjectief recht
laten gelden, bv. de koper veroordelen tot betaling van de koopprijs met interest
AANVULLEND RECHT: rechtsregel geldt voor zover de partijen er niet van afgeweken zijn
» Modeloplossing die de wetgever voorstelt voor een rechtsverhouding tussen 2 of meer
partijen (kunnen hier gebruik van maken of zelf oplossing in de plaats stellen van
modeloplossing)
» Laat de vrijheid om af te wijken van regel van aanvullend recht (enkel rechtsverhouding
tussen partijen beheersen/gelden als de partijen er niet van zijn afgeweken in onderlinge
afstemming)
➢ bv: art. 1651 oud BW: Indien bij het aangaan van de koop niets daaromtrent
bedongen is, moet de koper betalen op de plaats en op het tijdstip voor de levering
bepaald.
➢ Partijen mogen in onderling akkoord afwijken van deze regel, bv. “betaling vindt
plaats binnen 7 dagen na de levering”
DWINGEND RECHT: rechtsregel waarvan niet mag worden afgeweken
» Doel: bescherming van algemeen belang of van bepaalde categorie personen
➢ bv. Wet 22 april 2019 inzake de kwaliteitsvolle praktijkvoering in de
gezondheidszorg
» Diagnostische en therapeutische vrijheid: “De gezondheidszorgbeoefenaar kiest, binnen de
perken van de hem door of krachtens de wet toegewezen bevoegdheden, vrij de middelen die
hij aanwendt bij het verstrekken van gezondheidszorg” (art. 4)
» “Bepalingen in door een gezondheidszorgbeoefenaar gesloten overeenkomst die zijn
keuzevrijheid schenden, worden als niet geschreven beschouwd” (art. 7)
➢ Contractuele afspraak die afbreuk zou doen aan diagnostische en therapeutische
vrijheid is nietig en dus niet geldig omdat ze strijdig is met deze regel van
dwingend recht (waar de partijen dus niet van mogen afwijken!)
STAATSSTRUCTUUR & BRONNEN VAN HET RECHT
STAATSSTRUCTUUR
Rechtsstaat: gezagsdragers zijn zelf gebonden aan rechtsregels
Grondrechten: fundamentele rechten en vrijheden (bv. eerlijk proces, gelijke behandeling,…)
» (o.a. Grondwet, Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens – EVRM)
Scheiding der machten: macht verdeeld tussen
» Wetgevende macht
» Uitvoerende macht
» Rechterlijke macht
➢ Staatsmachten controleren elkaar en houden elkaar in evenwicht!
Scheiding der machten
» Wetgevende macht (het parlement): wetten, decreten, ordonnanties (wetten in formele
zin v/h woord)
» Uitvoerende macht (regering): koninklijke besluiten, regeringsbesluiten, ministeriële
besluiten
» Rechterlijke macht (rechtscolleges, rechtbanken,…): vonnissen en arresten
3
,Federale staatsvorm: gezag verdeeld tussen centraal gezag (federale overheid) en deelstaten
(gemeenschappen en gewesten) – niet altijd zo geweest, vroeger een unitaire staat!
Staatshervorming vanaf jaren ’70:
» Overheveling bevoegdheid naar deelstaten:
➢ Gemeenschappen: Vlaamse, Franse en Duitse
➢ Gewesten: Vlaams, Waals, Brussels Hoofdstedelijk
» Voor bepaalde aangelegenheden (materiële bevoegdheid)
➢ Gemeenschappen en gewesten zijn voor bepaalde aangelegenheden die zij
autonoom mogen regelen
➢ BELANGRIJK: gemeenschappen en gewesten beschikken enkel over die
bevoegdheden die hen zijn toegewezen door de grondwet of bijzondere wetten!
▪ Materies die niet toegewezen zijn aan gemeenschappen en gewesten,
blijven toegewezen aan federale overheid
» Voor bepaald territorium (territoriale bevoegdheid)
» Rechtsregels met zelfde rechtskracht als die van federale staat
➢ Parallelle rechtsorde: federale regels en regels die uitgaan van
gemeenschappen en gewesten
Territoriale bevoegdheid deelstaten
bv. Vlaamse gemeenschap: Nederlandstalig gebied + enkele instellingen
binnen BHG
GEMEENSCHAPPEN: PERSOONSGEBONDEN AANGELEGENHEDEN
1. Gezondheidsbeleid (toegewezen aan de gemeenschappen, maar niet
alles)
» Beleid zorgverstrekkingen in en buiten de
verplegingsinrichtingen (met uitzondering van o.a. organieke wetgeving = federale
bevoegdheid gebleven)
» Beleid verstrekkingen van geestelijke gezondheidszorg in de verplegingsinrichtingen
buiten de ziekenhuizen
» Gezondheidszorgberoepen:
➢ Erkenning, met naleving van de door de federale overheid bepaalde
erkenningsvoorwaarden
➢ Bv. KB 26 april 2019 tot vaststelling van de criteria voor de erkenning van klinisch
psychologen / klinisch orthopedagogen
IN CONCLUSIE: afleveren van de erkenning voor gezondheidsberoepen = Vlaamse bevoegdheid,
maar het is de federale overheid die de voorwaarden bepaalt voor de erkenning van de
gezondheidszorgberoepen (KB = Koninklijk Besluit)
2. Bijstand aan personen:
» Gezinsbijslagen
➢ Eigen Vlaamse gezinsbijslag (groeipakket) i.p.v. federale kinderbijslagregeling
» Jeugdbescherming
➢ Uitzonderingen (o.a.) (= federaal)
▪ Organisatie van jeugdgerechten, hun territoriale bevoegdheid en de
rechtspleging
▪ Burgerrechtelijke regels statuut minderjarigen en familie (blijven gelden
voor hele Belgische grondgebied = federaal)
4
, 3. Jeugdbescherming
bv. Decreet 12 juli 2013 betreffende de integrale Jeugdhulp (= Vlaamse wet)
bv. Decreet 29 juni 2012 houdende de organisatie van pleegzorg
» Uitzonderingen (o.a.) (= federaal)
➢ Burgerrechtelijke regels statuut minderjarigen en familie
➢ Bv. Wet 19 maart 2017 tot wijziging van de wetgeving tot invoering van een
statuut voor pleegzorgers
Wetgevende macht
FEDERAAL
» Kamer van Volksvertegenwoordigers, Senaat, Koning (= regering)
» Wet: rechtsnorm aangenomen door federaal parlement en bekrachtigd door de koning
» Grondwet: hoogste norm – grondrechten, staatsmachten (gaat uit van federale macht en
kan enkel op bijzondere procedure gewijzigd worden)
➢ bv. vrije meningsuiting, alle Belgen gelijk voor de wet, bevoegdheid en werking
van staatsmachten,…
FEDERAAL
» Totstandkoming wet (3 PROCEDURES)
➢ Monocameraal: wetsvoorstel of wetsontwerp ingediend in Kamer en alleen in
Kamer gestemd
▪ Initiatief nieuwe wet wordt altijd ingediend in de kamer, kan uitgaan
van 1 of meerdere leden van de Kamer – wetsvoorstel indienen
▪ Wetsontwerp = initiatief regering (Koning) voor nieuwe wet/wijziging
▪ Helft + 1 van stemmen → nieuwe wet!
➢ Verplicht bicameraal: behandeling en goedkeuring in Kamer en Senaat
▪ Pas als Kamer en Senaat nieuwe wetstekst hebben goedgekeurd, is de
nieuwe wet aangenomen (omslachtig: wetsontwerp/voorstel gaat heen
en weer tot akkoord)
➢ Optioneel bicameraal: na goedkeuring door Kamer, kan Senaat evocatierecht
gebruiken
▪ Evocatierecht: Senaat kan beslissen om het ontwerp/voorstel zelf te
behandelen, waarbij ze eventuele wijzigingen kunnen aanbrengen.
Daarna gaat het terug naar het Kamer, die heeft dan het finale woord
▪ Kan hier dus niet verschillende keer heen en weer gaan tussen Kamer en
Senaat
» Totstandkoming wet:
➢ Bekrachtiging en afkondiging door de Koning
▪ Afkondiging: bevel voor bekendmaking in staatsblad
➢ Bekendmaking in Belgisch Staatsblad
http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi/welcome.pl
➢ Inwerkingtreding (dan pas bindend; ± 10 dagen na bekendmaking in Blad, maar
hier kan van worden afgeweken
5
, FEDERAAL: illustratie
» Wet van 22 april 2019 inzake de kwaliteitsvolle praktijkvoering in de gezondheidszorg
➢ Wetsontwerp ingediend in de Kamer: 21/12/2018
➢ Stemming Kamer: 28/3/2019
➢ Bekrachtiging en afkondiging door Koning: 22/4/2019
➢ Bekendmaking in Belgisch Staatsblad: 14/5/2019
➢ Inwerkingtreding: 1/7/2022
FEDERAAL:
» Grondwetswijziging (art. 195 Gw)
(1) Verklaring tot herziening Grondwet (Kamer, Senaat, Koning = Preconstituante)
➢ Kunnen bepalen dat bepaalde artikelen van de Grondwet voor herziening
vatbaar worden verklaard, maar het is niet dat parlement in die regering die
zelf zullen kunnen overgaan tot de eigenlijke herziening → ontbonden!
(2) Ontbinding parlement + verkiezingen Kamer binnen 40 dagen
(3) Nieuw verkozen parlement en Koning (Constituante) mogen overgaan tot
herziening
▪ Enkel herzien wat opgenomen was in de verklaring tot herziening van
de Grondwet (ze zijn hier niet toe verplicht, niet omdat de
Preconstituante dit wilt dat het moet)
▪ Min. 2/3 aanwezigheid en 2/3 stemmen
Wetgevende macht
DEELSTATEN
» Vlaams Parlement, Waalse Gewestparlement, Franse Gemeenschapsparlement,
Duitstalige Gemeenschapsparlement, Brussels Hoofdstedelijk Parlement
» Decreten (= rechtsnormen die uitgaan van deelstaatparlementen)
» Ordonnanties (Brussels Parlement)
➢ BELANGRIJK: decreten en ordonnanties hebben zelfde rechtskracht hebben
als wetten, het zijn wetskrachtige normen
» Totstandkoming:
➢ Monocameraal (zie vorige p.)
▪ Deelstaatwetgeving ALTIJD monocameraal: deelstaatparlementen
bestaan maar uit 1 Kamer
➢ Bekrachtiging door regering van betrokken deelstaat (bv. nieuw Vlaams decreet
= bekrachtigd en afgekondigd door Vlaamse regering)
Uitvoerende macht
Federaal
» Koning = de regering: eerste minister, ministers, staatssecretarissen
» Koninklijke besluiten (KB – rechtsnormen gaan uit van de federale regering, ondertekend
door de koning & bevoegde minister), Ministeriële besluiten (MB – gaan uit van ministers
binnen de federale regering, enkel ondertekend door die ministers)
➢ KB kunnen rechtsregels bevatten = reglementaire besluiten/KB: formuleren zelf
wetsregels, maar ter uitvoering van federale wetten (kan aan de koning/regering
opdragen om nadere regels uitwerken ter uitvoering van de wetten)???
6
