Inleiding maatschappelijk werk: deel 1
Beroepsprofiel maatschappelijk werk:
1996: Uitgangspunt ‘Beroepsprofiel’ opgesteld door VVSH (nu VOSW) (‘Leren en werken
als maatschappelijk assistent’)
2001: Actualisering onder internationale impuls
2014: Vernieuwde intern. definitie SOCIAL WORK (IASSW)
2018: Conferentie Sterk SW: richtinggevend 5 krachtlijnen
2019: #Sociaal Werk
Hoofdstuk 1: Beroepsprofiel: een referetiekader voor mw
Het beroepsprofiel geeft de identiteit, de kern, de eigenheid aan van het beroep. Het geeft
een referentiekader voor alle maatschappelijk werkers. Vanuit dit kader kan elke organisatie,
elke sector, elke functie een specifieke invulling geven aan het maatschappelijk werk.
In het maatschappelijk werk staan er vijf krachtlijnen centraal:
1. Politiserend werken: SW als democratische praktijk
Belangrijk is dat sociaal werkers kunnen inzien dat mensen vaak niet zelf
verantwoordelijk zijn voor hun situatie. De oorzaak ligt op het niveau van de
samenleving. Sociaal werkers moeten daarom aandacht hebben voor ‘structurele
oorzaken’ van sociale problemen en beleidsmakers op structurele
uitsluitingsmechanismen wijzen.
2. Nabijheid
Sociaal werkers moeten zo dicht mogelijk aanwezig zijn in de leefwereld van de
cliënt. Die nabijheid kunnen ze verwezenlijken door de begeleiding samen met de cliënt
te bepalen en in de werkrelatie zo laagdrempelig en onvoorwaardelijk mogelijk werken.
3. Proceslogica van sociaal werk
Proceslogica betekent dat sociaal werkers hun handelen voortdurend afstemmen op
alle verwachte en onverwachte gebeurtenissen die zich voordoen in het proces. Ze
anticiperen op de concrete situatie, wat maakt dat de manier van werken voortdurend
in vraag wordt gesteld. Zo hebben kwetsbare groepen zelf een stem in de beleidsagenda
die hen aanbelangt, bewoners hebben inspraak en invloed in het vormgeven van hun
buurt.
4. Generalistisch sociaal werk
Een generalistische sociaal werker focust nooit op slechts één levensdomein waarop
mensen problemen ervaren, maar bekijkt de situatie van mensen als een geheel.
5. Verbindend werken
Als sociaal werker maak je continu verbindingen tussen mensen in kwetsbare
situaties en diensten, andere hulpverleners en beleidsmakers. Dat kan op zowel het
individuele als het collectieve niveau.
1
,De kern: positionering van MW
Vanuit de 3 kerndoelstellingen van MW (1) mensen tot hun recht laten komen, (2) mensen
aan hun recht(en) laten komen en (3) bouwen aan sociale systemen filteren we het
uiteindelijke doel. MW werkt wanneer mensen kracht genereren waarmee ze daadwerkelijk
invloed kunnen uitoefenen op hun levensomstandigheden en initiële problemen.
Vanwege de complexiteit van problemen zoekt de MWer antwoorden in een (meestal)
geïntegreerde vorm van hulp- en dienstverlening: het gebruiken van verschillende methoden
van hulpverlening, werken met individuen in hun sociale en relationele omgeving én in de
bredere maatschappelijke context.
Normatieve professionaliteit
MW is een normatief beroep. Centrale waarden zijn fundamenten voor het handelen van
MWers. Andere belangrijke normen zijn empowerment EN aandacht hebben voor een
evenwicht in afstand (objectief zijn) en nabijheid (emotie). Je reflecteert voortdurend over
hun handelen.
Waardeoriëntatie
Het vertrekpunt in normatieve professionaliteit moet steeds zijn dat we handelen vanuit de
vragen en de noden van de client en zijn/haar systeem.
Een ontzettend belangrijke waarde in het maatschappelijk werk is solidariteit met de mens-
in-nood. Hierbij kan men zich dan niet loskoppelen van de impact van de samenleving.
MW is gebaseerd op respect voor de waarde en waardigheid van alle mensen en de rechten
die hieruit voortvloeien. MWers moeten deze handhaven en de integriteit en het welzijn van
mensen verdedigen door zelfbeschikkingsrecht te respecteren, door het recht op participatie
te bevorderen, door mensen als geheel te benaderen en sterktes te zien en te ontwikkelen.
MWers hebben de verantwoordelijkheid om sociale rechtvaardigheid te bevorderen, in
relatie tot de mensen met wie zij werken en de samenleving in het algemeen.
Deze waardenoriëntatie werd in 1925 op een congres in de VS als volgt geformuleerd:
Iedere mens is uniek en heeft zijn eigen waarde.
MWers accepteren onvoorwaardelijk elke cliënt en stimuleren de cliënt tot het zelf
formuleren van antwoorden, steeds met oog voor de individuele belevingswereld.
Iedereen heeft recht zelf zijn behoeften te bepalen en er zijn eigen keuze in te voorzien.
MWers bevorderen en verhogen de participatie van cliënten in besluitvormingen
met een voortdurende houding van respect voor het zelfbeschikkingsrecht van
cliënten.
Iedere mens heeft het recht op zo groot mogelijke ontplooiingskansen voor zijn
capaciteiten en kwaliteiten.
MWers sluiten aan bij de opmerkingen, wensen, vragen en gevoelens van cliënten
en zijn verbonden tot vertrouwelijkheid en beroepsgeheim.
2
, Iedereen heeft recht op het vertrouwen dat hij verantwoordelijkheid kan dragen.
De MWer draagt hierdoor bij tot het verantwoordelijkheidsgevoel van cliënten.
Deze basiswaarden zijn nog steeds actueel, maar nu concreter vertaald (vb. empowerment).
De steeds veranderende samenleving dwingt tot een hernieuwende kijk op de mens in die
samenleving waardoor men steeds dient te reflecteren en bijleren. De basiswaarden werden
in een breder perspectief geplaatst:
van individu naar individu in omgeving;
van problemen naar behoeften;
van belemmeringen naar mogelijkheden;
van compenseren naar activeren;
van rechten naar rechten en plichten;
van procesmatig naar procesmatig en planmatig.
De capability benadering
MW laat zich inspireren door de Capability approach die richtinggevend is om te streven
naar ‘menselijke waardigheid’. Vanuit het perspectief van de Capability Approach heeft
iedereen het recht om het leven te leiden dat hij wil.
Nussbaum bakent tien ‘universele capabilities’ af die naargelang de lokale context nader
ingevuld kunnen worden:
1. Leven: het vermogen om een leven te leiden volgens een normale levensduur dat de
moeite waard is geleefd te worden;
2. Lichamelijke gezondheid: in staat zijn tot een gezond leven, voortplanting en toegang
hebben tot geschikte huisvesting, een evenwichtige voeding;
3. Lichamelijke onschendbaarheid: in staat zijn om zich te bewegen zonder bedreiging van
geweld en daarbij gevrijwaard te zijn van seksueel en huiselijk geweld;
4. Verbeeldingskracht en denken: het vermogen zich creatief en intellectueel te
ontwikkelen (vrijheid in religie, literatuur, muziek, wetenschap);
5. Gevoelens: vermogen om zich emotioneel te ontwikkelen; in staat zijn om zich te
hechten aan dingen en mensen buiten zichzelf (liefhebben, rouwen, verdriet, beminnen,
…)
6. Praktische rede: in staat zijn om ideeën te vormen over het goede en hoe
overeenkomstig deze ideeën het eigen leven daarop te richten (gewetensvrijheid en
vrijheid van godsdienstoefening);
7. Sociale banden: het vermogen in vertrouwen met en voor anderen te leven (aangaan
van sociale banden, deel uitmaken van een gemeenschap, zelfrespect en eigenwaarde
hebben,...)
8. Andere biologische soorten: in staat zijn om te leven met zorg voor en in verbondenheid
met de natuur;
9. Spelen: in staat zijn te lachen, te spelen en te genieten van recreatieve activiteiten;
10. Vormgeving aan zijn omgeving: in staat zijn tot politieke, materiële en
arbeidsparticipatie
3
, Deze benadering heeft als doel de kwaliteit van leven als uitgangspunt te nemen bij het
bepalen van een sociaal en politiek beleid. Daarnaast is deze benadering is contextgericht:
het plaatst de vrijheid en de verantwoordelijkheid van mensen in relatie tot hun sociale en
fysieke omgeving.
Reflecteren
Als lerende professional ga je voortdurend reflecteren en ethische afwegingen maken om
keuzes te maken en verantwoording te bieden bij onterecht wel of niet ingrijpen, bij te vroeg
of te laat ingrijpen… Om beslissingen te kunnen nemen, baseert een MWer zich niet enkel
op theoretische inzichten maar neemt hij bij afwegingen ook morele standpunten in die
goed en verdedigbaar zijn in de concrete praktijk waarmee hij te maken krijgt.
We reflecteren op systematische wijze via introspectie, teamoverleg, intervisie... met het
oog op het leveren van kwaliteit. MW maakt evenwichtige verbindingen in de spanningen
en tegenstellingen waarmee het te maken krijgt. Men dient professionaliteit te hebben bij
het maken van keuzes en verantwoording. Deze systematische reflectie heeft betrekking op:
Het niveau van de leefwereld van cliënten waar ruimte moet zijn voor objectieve feiten,
subjectieve beleving en normatieve aspecten van situaties (cfr. de drie werelden van
Geert Van der Laan);
De hulpverleningsrelatie (gekenmerkt door presentie) en het eigen beroepsmatig
optreden (taakuitvoering, rollen, positionering, functioneren van de organisatie,…);
Op niveau van organisaties en de samenleving waarin MWers actief zijn.
Wat zijn de drie werelden van Geert van der laan:
1. Objectieve feiten
2. Subjectieve beleving
3. Normatieve aspecten van situaties
Eigenaarschap en ontwikkeling
Als MWer blijf je investeren in jezelf als beroepskracht en ook in de professionalisering van
het MW. Je dient dus te blijven werken aan je professionele identiteit. Het is belangrijk om
te weten waar je voor staat, wat je basis is, wat je kwaliteiten en kenmerken zijn,…
Deze vier begrippen zijn met elkaar verweven, maar hebben elk een eigen betekenis:
Zelfsturing: het in staat zijn een eigen koers te kiezen, rekening houdend met de
organisatie, je professie en persoonlijk perspectief;
Veerkracht: het vermogen om te kunnen gaan met veranderingen en ontwikkelingen
zonder jezelf kwijt te raken;
Wijsheid: de rust om vanuit een helder onderscheid tussen de eigen kleur en de kleur
van de ander een toegevoegde waarde te leveren;
Excellentie: de gedrevenheid en leergierigheid om het maximale uit jezelf en (de
uitoefening van) je vak te halen.
4
