Module 6: Bouwstenen van onderwijzen
1. INLEIDING
De leerresultaten zijn door de leeractiviteiten van de lerende!
Onderwijzen: het geheel aan maatregelen en interventies die in een leeromgeving worden genomen om
het leerproces van lerenden doelgericht te ondersteunen.
Om goed te kunnen onderwijzen, moeten verschillende bouwstenen op elkaar worden afgestemd!
Overwegingen over onderwijzen:
- Onderwijzen moet niet perse door een persoon gebeuren, het is een functie die kan worden
opgenomen door verschillende personen, instanties of materiële hulpmiddelen.
- Onderwijzen is niet perse door een leraar, maar kan ook door een handboek of digitale
hulpmiddelen.
- Het doelgerichte of intentionele karakter staat centraal. Maar leren gebeurt ook incidenteel (=
zonder de expliciete bedoeling iets te leren, bv. leren spreken). In het onderwijs staat dit
incidentele leren niet centraal.
- De leeromgeving is letterlijk de (fysieke of virtuele) omgeving waarbinnen het leren plaatsvindt.
Leren vindt steeds plaats in een specifieke context. Onderwijzen in deze context gerichte
inspanningen wordt geleverd om het leren van de lerenden te ondersteunen.
Onderwijzen is dus breed!
Maatregelen en interventies kunnen zich op verschillende niveaus situeren:
- Macro: beleidsniveau
- Meso: intellingsniveau
- Micro: interactieniveau tussen leerkracht en leerling DIT!
Wat impliceert onderwijzen en waarover gaat het ontwerpen en het ontwikkelen ervan? Zie 3
groepen van bouwtenen:
- Doelen en evaluatie
- Leertaken en leerinhouden:
Sluit aan bij de leeractiviteiten van de lerende
De leertaken richten de activiteiten en de leerinhouden bepalen het voorwerp van de
leertaak
- Werkvormen en media/technologie
De werkvormen zijn manieren om leertaken (met leerinhouden) aan lerenden aan te
bieden
De onderlinge afstemming is van groot belang! Bv.: de beslissing van het medium beïnvloedt de selectie
van leertaken en de aanpak van leren.
Hangt af van de beginsituatie: materiële infrastructuur, organisatie, schoolbeleid, pedagogische visie,
kenmerken van de groep leerlingen, kenmerken van leerkrachten, leerlingen zelf, …
1
, 2. DOELEN EN EVALUATIE
Doelen sturen het onderwijzen. Ze bepalen wat er moet worden geëvalueerd.
Evaluatie: gaat na of de doelen gerealiseerd zijn (opvolging, rapportering en bespreking).
Doelen en evaluatie zijn dus met elkaar verbonden.
Onderzoek: lerenden richten zich in hun leeractiviteiten op de evaluatie, niet op de doelen.
Teaching-to-the-test: ook leerkrachten doen dit als de evaluatie gevolgen heeft (= high-stakes tests)
Het geven van feedback maakt ook deel uit van de evaluatie. Feedback kan worden gegeven door
leerkracht, handboek, computerprogramma of medeleerlingen. Het kan helpen hun leeractiviteiten
sterker op de doelen te richten en dus het leren te ondersteunen.
1. Soorten doelen en soorten evaluaties
(1) SOORTEN DOELEN
Doelen evalueren constant!
Centrale begrippen:
- Onderwijsdoelen vs leerdoelen
Onderwijsdoelen: doelen waarop het onderwijs zich richt, wat het onderwijs nastreeft.
Leerdoelen: doelen waarop het leren zich richt, wat de lerende nastreeft.
- Algemene vs operationele doelen
Algemene doelen: veel ruimte voor de wijze waarop ze kunnen worden nagestreefd. Bv.
een brede interesse ontwikkelen en stimuleren van kritisch denken.
Operationele doelen: specifieke doelen, bv. domeinspecifieke kenniselementen,
welbepaalde vaardigheden, welomschreven competenties, …
- Eindtermen, ontwikkelingsdoelen, leerplandoelen, lesdoelen
Eindtermen: door de overheid vastgestelde doelen die het onderwijs moet nastreven.
Ontwikkelingsdoelen: door de overheid vastgesteld, inspanningsverbintenis.
Leerplandoelen: onderwijskoepels vertalen de eindtermen naar leerplandoelen.
Lesdoelen: aan de hand van de leerplandoelen bepaalt de leerkracht de lesdoelen, wat in
de les wordt nagestreefd.
- Vakgebonden eindtermen vs transversale eindtermen
Vakgebonden eindtermen: specifiek voor een bepaald vak
Transversale eindtermen: worden doorheen of in samenwerkingen tussen verschillende
vakken nagestreefd
- Formele doelen vs feitelijke doelen:
Wat leraren zeggen na te streven is niet altijd hetzelfde als wat ze feitelijk toetsen in hun
evaluaties. Dit toont aan dat doelen en evaluatie gekoppeld zijn, maar niet noodzakelijk
altijd gealigneerd zijn = hidden curriculum.
Een ander soort doel een ander soort leeractiviteit een andere manier om uit te lokken en te
ondersteunen.
Grove indeling:
- Cognitieve doelen: weten en denken (Bv. problemen oplossen).
- Psychomotorische doelen: handelen (Bv. zwemmen).
- Affectieve doelen: gevoelens (Bv. voorkeuren en drijfveren).
2