Eerstelijnspsychologie
Focus op transdiagnostische factoren.
Emotie-regulatie, heuristieken en beslissingsbomen, positief psychologische interventies,
leefstijlmanagement, psychotrauma, welbevinden en werkhervatting.
KOP-model
Kader eerstelijnspsychologie
Prevalentie van geestelijke gezondheidszorg:
- 1/3 van alle volwassen Belgen zal mentale gezondheidsproblemen ervaren.
- Sinds 2008 prevalentie verhoogd!
- Meer in Brussel en Wallonië t.o.v. Vlaanderen
!!! Belangrijkste reden van langdurige afwezigheid op het werk
Meer suïcidale gedachten & toename van tentamen suïcide.
Meer angst- en depressieve symptomen sinds COVID: als beperkt in vrijheid -> hoog
onwelbevinden en als veiliger -> veerkracht stijgt.
Kwetsbaarheidsfactoren:
- Geestelijke gezondheidsproblemen voor de start van de pandemie (verslechtering)
- Jongeren: kunnen niet experimenteren voor stabiele identiteitsontwikkeling &
meeste geestelijke gezondheidsproblemen ontstaan dan
- Beperkt in leefruimte
- Mensen met jonge kinderen
Risicofactoren op ontwikkelen van langdurig onwelbevinden
- (Sociale) isolatie
- Beperkt sociaal vangnet
- Lage activiteitsfrequentie
- Werkloosheid of angst job te verliezen
- Financiële onzekerheid
- Mensen die moeilijk omgaan met onzekerheid (veranderingen van technologie)
Beschermende factoren:
- !! Sociaal netwerk: kwaliteit en kwantiteit.
Overgebruik van antidepressiva dat nog steeds stijgt.
Mensen die risico lopen voor depressie ontvangen minder mentale gezondheidszorg.
In Vlaanderen minder gezondheidszorggebruik (VL inverteert meer in zorg buiten
reguliere zorg)
Veel databronnen, maar geen echt goed overzicht van alles.
,4 belangrijke sets van indicatoren:
- Ontstaan & verloop geestelijke gezondheidsproblemen -> vroegtijdige detectie
- Indicatoren van positieve mentale gezondheid -> Goede levenskwaliteit
- Infrastructuur of hulpbronnen
- Kwaliteit van de diensten/ zorg
Historiek geestelijke gezondheidszorg:
Voor 1950:
- Hospitalisatie, residentieel (bescherming voor zelf en anderen)
- Geestelijke gezondheidsproblemen liggen buiten de controle van de mensen
- Enkel iets voor specialisten
- Professionals besliste voor patiënt
Na 1950:
- Mensen verzorgen buiten gesloten instellingen
- Bio-psycho-sociaal model: focus op modificeerbare factoren, welbevinden en
levenskwaliteit optimaliseren (! Belangrijk voor werkhervatting)
- Mentaal welzijn is iedereens zaak, iedereen ambassadeur
- Luisteren naar patiënt: hoe kunnen we helpen?
UK was vroeg met moderne inzichten -> België achterna
Jaren 90: rechten en beleidsplannen stimuleren in alle landen.
Late jaren 90: Europese commissie rond geestelijke gezondheid -> Belang beter managen
van gezondheidszorg
Nieuwe beleidsplannen afhankelijk van:
- Budget
- Complexiteit van geestelijke gezondheidszorg (erg complex in België -> tot consensus
komen op alle niveaus
- Publieke opinie
- Politieke druk (! Verhoogd door pandemie)
Geschiedenis mentale gezondheidszorg in Belgie
- Jaren 70: onderscheid chronische & acute GGZ (crisisteams & mobiele)
- 2010: Artikel 107 -> Community based gezondheidszorg, minst invasieve zorg (niet
meteen heel gespecialiseerd. Doelen artikel 107: de-institutionaliseren (aantal
opnames verminderen, door meer ambulante zorg), meer inclusie (samenwerken
met onderwijs, cultuur, werk,…), de-categoriseren (labels en stigma’s wegwerken),
korteren verblijven in ziekenhuizen (sneller terug in de maatschappij),…
- 2014: laatste hervorming artikel 107 -> wie is verantwoordelijk voor wat?
- 2021: hele hervorming van de eerstelijnspsychologie
Factoren die de-centralisatie & deïnstitutionalisatie stimuleerden:
- Groeiende bewustwording van algemene bevolking dat het niet fijn is om niet goed
in je vel te zitten en dat er in het verleden niet goed mee werd omgegaan.
, - Stijgende kosten die we willen managen door te werken met community based
interventies.
- Starten met meer efficiënte medicatie in combi met psychotherapie.
Mentaal welzijn is tegenwoordig echt een mensenrecht geworden voor iedereen.
- Beschikbaar voor iedereen
- Kosten efficiënt: ziektelast reduceren en mentaal welzijn verbeteren (ondanks
mentale aandoening). Inzicht vergaren en kijken naar kosten effectieve interventies.
Model van getrapte zorg: zorg op maat.
Toch nog problemen met toegankelijkheid. 2 redenen:
- Attitudes/ overtuiging van mensen
Vb. mensen denken dat waar zij aan lijden niet erg genoeg is om professionele hulp
te vinden.
o Wanneer is onwelbevinden echt een probleem? Als gedragsveranderingen &
niet meer goed kunnen functioneren. Het is ongewenst voor hen & hun
omgeving. Klachten moeten minstens 4 weken aanwezig zijn.
We moeten meer inzetten op mensen aanleren wanneer dat onwelbevinden
probleem is en dus hulp bij professional moet gezocht worden.
o Mensen willen het zelf oplossen. Internet, zelf vanalles proberen ->
professionele hulp wordt minder geloofwaardig.
Inzetten op waar goede info voor zelfhulp vinden -> instituut gezond leven:
bieden tools & modules aan.
o Eigen drempels, schaamte, schuldgevoelens,… overwinnen om toch hulpvraag
te stellen.
Als iemand dus hulp zoekt, moeten we efficiënte & directe hulp kunnen
bieden. Er is al heel wat aan voorafgegaan om hulp te vinden. Probleem:
wachttijden.
- Structurele problemen
o Toegankelijkheid: weten waar op zoek gaan voor wat?
Als niet goed voelen -> minder goed worden in de juiste hulp zoeken.
o Beschikbaarheid: zijn er voldoende professionals t.o.v. aantal hulpvragers?
Welke hulpvraag naar wie en wanneer? Weten we niet.
o Kostprijs: terugbetaling, milde klachten nog geen efficiënte terugbetaling (zie
hervorming eerstelijnspsychologie)
Dimensionele benadering van mentale gezondheid:
Spectrum/continuüm: mentaal welzijn ≠ mentale aandoening
Best zo vroeg mogelijk detecteren van mentale aandoeningen.
Mental disorder (mentale aandoening): symptomen die verstoring veroorzaken (zie DSM-V).
Meer dan enkel symptomen, ook rekening houden met de stress dat het met zich
meebrengt.
Mental health (mentale gezondheid/welzijn): beschikken over hulpbronnen die het gevoel
van welzijn en tevredenheid met het leven in de hand werken. Goed mentaal welzijn ->
beste versie van jezelf kunnen zijn, tot volle potentieel komen.
Mensen met een mental disorder kunnen ook nog tot een oké niveau van mental health
komen. Werken aan stress, beperkingen in dagelijks kleven minimaliseren.
, Getrapte zorg:
Sommige problemen doen zich vroeg voor met een aantal klachten. Vb. slapeloosheid,
algemene onrust, piekeren, vertraagd denkvermogen. Als niet verzorgd -> meer klachten
naast elkaar aanwezig.
3 trechters:
- Angstsyndromen
- Stemmingsstoornissen
- Beperkte realiteitstoetsing
1) A-symptomatisch
2) Stadium 1: problemen in dagelijks leven (slecht slapen, …)-> aanpakken met zelfhulp,
modules,…
3) Stadium 2: Syndroom (meerdere klachten bij elkaar aanwezig) = beperking in
dagelijks functioneren -> professionele hulp.
4) Stadium 3: Syndroom blijft aanwezig of komt steeds terug.
5) Stadium 4: Weerstand: problemen zijn zodanig aanwezig dat je ze moeilijk wegkrijgt.
Getrapte zorg:
Zoveel mogelijk doen in het dagelijks leven van de persoon, maar belangrijk dat
professionals communiceren & samenwerken (vb. huisarts & eerstelijnspsycholoog of
eerstelijnspsycholoog & externe preventiedienst (= link met werkvloer)).
Onderzoek goede samenwerking huisartsen & eerstelijnspsychologen: leidt tot preventie &
bereiken van groepen die normaal stap niet zouden nemen (vb. eerstelijnspsycholoog bij
huisartsenpraktijk).
Kenmerken van deïnstitutionalisatie:
- Belang van zorg dichtbij huis, toegankelijk, genormaliseerd en zichtbaar.
- Integratie community based mental health care principe in alle beleidsplannen.
- Aanmoedigen van patienten om geestelijke gezondheidsproblemen bespreekbaar te
maken: het is oké om niet oké te zijn.
- Hulpverleners moeten ook kunnen detecteren -> vroegtijdige detectie &
doorverwijzing
- Goede eerstelijnszorg
Model van getrapte zorg: (België) :
Onderaan: laagdrampelig (vb. eerstelijnszorg)
Bovenaan: meer gespecialiseerd
!! Betaalbaarheid, wat heeft de cliënt nodig, a.d.h.v. bio-psycho-sociaal-model, focus jong-
volwassenen(meeste problemen ontwikkelen voor de leeftijd van 24 jaar).
Getrapte zorg is een voorwaarde voor zorg om maat / matched care.
Professionals in eerstelijnszorg: huisarts, eerstelijnspsycholoog, kind & gezin, CAW,
werkgezondheidscentra,…
