SAMENVATTING PUBLIEK PROCESRECHT
I. INLEIDING
H1. BEGRIPPEN
Uitgangspunt: de vaststelling dat we in een rechtstaat leven (= staatssysteem waar het recht centraal staat en waar de
overheid gebonden is door het recht) veruitwendigt zich door het administratief legaliteitsbeginsel die bestaat uit 2
componenten:
Handelen van de overheid vereist juridische grondslag: kunnen maar optreden wanneer er in wetgeving een
grondslag is (= toegewezen bevoegdheden)
- particulieren: mogen alles, behalve wat verboden is
- Grondslag: grondwet, allerhande wetgeving die taken toebedeelt
- Cf. bevoegdheden zijn “toegewezen”: slechts die bevoegdheid waarvoor een grondslag bestaat
- Veruitwendigt in juridische motiveringsplicht
Overheidsoptreden moet regel-matig zijn: in overeenstemming met de wetgeving
- Wanneer overheid optreedt, moet optreden stroken met het recht in algemeen en de algemene
rechtsbeginselen = rechtmatigheidsbeginsel
Legaliteitsbeginsel vereist een handhavingssysteem: als er niet gehandhaafd wordt, houdt men zich niet aan de regels
Noodzaak aan rechtsdwang = rechtscolleges oprichten die kijken naar wat er had moeten gebeuren om het
optreden rechtmatig te maken
Rechtsdwang soms niet mogelijk: moeilijk, kan niet in de plaats van de overheid beslissen
Proberen vermijden dat beslissingen worden genomen die niet mogen genomen worden (preventief): vb.
dwangsom waardoor men indirect ervoor probeert te zorgen dat de verbintenis nageleefd wordt
Wanneer er toch een beslissing wordt genomen, zorgen dat er herstel kan plaatsvinden (curatief)
Conclusie: afdwingen van recht moet worden beschouwd als het aanwenden van technieken tot voorkomen of
herstellen van rechtsschendingen
Sanctionering
Rechtshandhaving
Rechtsbescherming
Rechtsbescherming tegen de overheid: waarom andere regels?
Nodig door de machtige positie van de overheid en het feitelijk onevenwicht: overheid kan eenzijdig bindende
rechtshandelingen opleggen = administratieve rechtshandelingen (>< particulieren moeten een akkoord
trachten te vinden en een overeenkomst sluiten)
Kenmerken van de administratieve rechtshandelingen
1
, - Eenzijdig bindend: geen akkoord van de particulier nodig (Vb. belastingaanslag)
- Privilège de la décision exécutoire = voorrecht van de uitvoerbaarheid: rechtshandeling op zichzelf
uitvoerbaar, d.w.z. dat de beslissing zelf de titel vormt waarmee men naar de gerechtsdeurwaarder kan
stappen om het te laten uitvoeren
- Privilège du préalable= voorrecht van het voorafgaande
≠ overheid geniet van het vermoeden van rechtmatigheid van de handelingen (hier: omkering
bewijslast)
= als je niet akkoord bent moet jij het initiatief nemen, niet de overheid: omkering van het
procesinitiatief → obéir d’abord, réclamer ensuite = eerst gehoorzamen, dan pas klagen
Bestuursgeschil: geschil tussen burger en bestuur of tussen besturen onderling over handelingen die in
beginsel uitgaan van een administratieve overheid en door het publiekrecht worden beheerst
Technieken van rechtsbescherming:
Preventieve rechtsbescherming vs. rechtsbescherming a posteriori
- Preventief: vermijden dat conflicten ontstaan, schendingen voorkomen door kwaliteitsvol optreden
- A posteriori / curatief: herstellend nadat een schending plaats heeft gevonden en een geschil ontstaan is,
rechtsbescherming op moment dat conflicten ontstaan
Rechtsbescherming a posteriori door
- Politieke rechtsbescherming: wetgevende overheid (vertegenwoordigende organen), vb.
ombudsdiensten
- Administratieve rechtsbescherming: administratieve overheden, overheden van het actief bestuur,
uitvoerende macht
- Jurisdictionele rechtsbescherming: jurisdictionele overheid = rechters (ook administratieve
rechtscolleges, niet louter rechterlijke macht)
Rechterlijke macht: behoort organiek tot de rechterlijke macht (zie GW)
Administratieve rechtscolleges: behoren functioneel tot de rechterlijke macht, maar behoren
organiek tot de uitvoerende macht (=bevoegdheidsafhankelijk)
Einddoel: rechtsherstel voor de benadeelde = terugplaatsen in de toestand waarin men zich had bevonden indien de
handeling niet plaats had gevonden
In natura: terugbrengen in een situatie die zo goed mogelijk lijkt op de situatie zonder de rechtsschending →
altijd voorrang: indien mogelijk en dit geen rechtsmisbruik uitmaakt
Bij equivalent: vervangende schadevergoeding
Overheid heeft vaak discretionaire bevoegdheid: ruime vrijheid bij beslissingen
- Rechter heeft niet bevoegdheid om beslissing aan te passen, enkel om de rechtmatigheid na te gaan
- Hierdoor herstel in natura niet altijd evident
II. RECHTSBESCHERMING
H1. PREVENTIEVE RECHTSBESCHERMING
Uitbouw van een “administratieve procedure in niet-betwiste zaken”
2
, Niet-betwiste zaken: alle beslissingen waarbij conflictfase nog niet ontstaan is
= geheel van modaliteiten/technieken die het bestuur in acht moet nemen bij het uitwerken van een
bestuurshandeling
Doel: zorgvuldige besluitvorming → leidt tot minder geschillen door kwaliteitsvol optreden (vb. formele
motiveringsplicht want overheid moet nadenken vooraleer ze een beslissing neemt en verantwoorden
waarom ze die beslissing neemt: beschermend effect → minder beroepen, want kwaliteit beslissingen
verbeterd)
Toepassing: formele inspraakmogelijkheden voor de burger vooraleer er een beslissing wordt genomen
→ vb. openbaar onderzoek bij vergunningsaanvraag of ruimtelijk uitvoeringsplan: overheid moet niet alleen
antwoorden op bezwaren, maar zo komen de bezwaren ook ter kennis van de overheid
Toepassing: beginselen van behoorlijk bestuur → ongeschreven, algemene principes die ontstaan zijn door de
rechtspraak (vb. zorgvuldigheidsbeginsel, gelijkheidsbeginsel, redelijkheidsbeginsel, ...)
Enkel op niveau van de administratie a posteriori betrekking op wetgevende, administratieve en rechterlijke niveau
Evolutie: laatste 50 jaar kent het bestuursrecht een grote evolutie
Algemeen deel bestuursrecht, maar nog geen algemene wet bestuursrecht → de principes van behoorlijk
bestuur en hoe overheidshandelingen tot stand moeten komen, is nog niet opgenomen in een wetgevend
initiatief >< NL
Belangrijke plaats voor rechtspraak: beginselen van behoorlijk bestuur → vooral de RS van de Raad van State,
want zij was lange tijd de enige bestuursrechter en de uitspraken zijn volledig openbaar (publicatie op
website)
Wetgevende initiatieven:
- Disparate materiegebonden bepalingen: sectorgebonden, er is geen algemene wet waarin alle principes
van bestuursrecht te vinden zijn (vb. rechten van verdediging vindt men apart terug in verschillende
wetgevende initiatieven en ambtenarenstatuten)
- Algemene wetgevende initiatieven: enkel de formele motiveringsplicht (wet formele motivering geldt
voor alle overheidsniveaus want kadert binnen de rechtsbescherming) en openbaarheidswetgeving
(verschillende wetten op verschillende niveaus want heeft meer betrekking op de organisatie van de
instellingen)
H2. RECHTSBESCHERMING A POSTERIORI
=nadat een bestuurshandeling gesteld is en een onderhorige ontevreden is
Indeling naargelang instantie die rechtsbescherming biedt:
Politieke rechtsbescherming: bij de wetgevende macht
Administratieve rechtsbescherming: bij de uitvoerende macht
Jurisdictionele rechtsbescherming: bij de rechterlijke macht + administratieve rechtscolleges
§1. POLITIEKE RECHTSBESCHERMING
= bescherming door democratisch verkozen organen op de diverse beleidsniveaus
Vb. ombudsman die aangeduid is door de parlementen
3
, Politieke controle op de overheid
Overheid handelt vanuit algemeen belang: staat vaak haaks op belangen van de betrokkene
Kenmerk: individueel rechtsherstel weegt zelden door op algemene politieke overwegingen
Vb. controle door het parlement op de uitvoerende macht a.d.h.v. vragen en interpellaties, petitierecht, ...
Dienstbetoon: zittingsdagen waarop men overheidshandelen kon aanklagen bij volksvertegenwoordigers en senatoren
→ zeer sterk beperkt: niet bedoeling om via wetgeving problemen van individuen op te lossen
A. OMBUDSDIENST EN KLACHTENBEHANDELING
Ombudsman: bemiddeling tussen de overheid en de burger die een klacht heeft
Aanstelling: op de verschillende niveaus aangesteld door het democratisch verkozen orgaan
Taak: bemiddelt als onafhankelijke persoon in een geschil tussen de bestuurlijke overheid en de burger, maar door het
feit dat hij aangesteld is door de overheid stelt zich de vraag in welke mate hij onafhankelijk kan oordelen als zijn
broodheer mee aan tafel zit? Hij kan geneigd zijn om de kant te kiezen van degene die hem moet herbenoemen
Hoofdzakelijk: klachten van particulieren onderzoeken → niet noodzakelijk over een bestuurshandeling, kan
ook over andere soorten klachten gaan (Vb. lange wachttijden voor sociale woning of rusthuizen, politieagent
die u uitscheldt op staat,...). De ombudsman zal geen oplossing voorstellen, maar kunnen enkel de partijen bij
elkaar brengen en laten discussiëren. De partijen moeten daar ook toe bereid zijn want als de partijen niet
akkoord zijn dan staat men nergens.
In het kader van klokkenluider: te maken met het feit dat er bij de overheid veel misloopt, die soms aan de
grote klok gehangen worden door iemand binnen de organisatie (Vb. belangenvermenging bij
overheidsopdracht, verduistering van geld,...). Iemand die de klok wilt luiden kan onder bescherming worden
geplaatst van de ombudsman die erop toe zal zien dat die persoon niet gesanctioneerd wordt
Kenbaarheidsprincipe: de overheid moet uw klacht kennen vooraleer je naar de ombudsman kan. Je moet dus eerst
met je klacht bij de overheid gaan.
§2. ADMINISTRATIEVE RECHTSBESCHERMING
Preventief
Beginselen van behoorlijk bestuur
Motiveringsplicht
Diverse inspraak- en adviesvormen
A posteriori
Klachtrecht: overheden zijn verplicht om een klachtenvoorziening te hebben binnen de organisatie. Dit moet
actief openbaar worden gemaakt (Vb. website). Daarna kan men naar de ombudspersoon trekken → sterk
verbonden met ombuds
Administratieve beroepen (zie hierna)
4
