Deze samenvatting bestaat uit enkele delen uit verschillende hoofdstukken van het boek Psychiatrie in de Verpleegkunde. Bij deze vermeld ik duidelijk dat er geen enkel hoofdstuk volledig wordt besproken.
De samenvatting bestaat uit de te kennen delen voor het vak TAB 2.4 Sociale en geestelijke ...
H01: Inleiding tot het onderdeel geestelijke gezondheidszorg
1. Inleiding
Psychiatrie en klinische psychologie houden zich bezig met de diverse vormen van afwijkende emoties, denkbeelden en
afwijkend gedrag, de oorzaken daarvan en de behandelmogelijkheden.
In de (westerse) cultuurgeschiedenis zijn concepten van afwijkend gedrag bepaald door het overheersende wereldbeeld
van de betreffende tijd. In de 20ste eeuw is het overheersende wereldbeeld langzaam verschoven naar geloof in de
wetenschap en rede. In de huidige westerse cultuur overheerst de visie dat lichamelijke en/of psychosociale factoren
van invloed zijn op het ontstaan van afwijkend gedrag.
2. Hoe definiëren we afwijkend?
Professionals op het gebied van de geestelijke gezondheid gebruiken verschillende criteria om te beoordelen of
emoties, gedachten en gedrag afwijkend zijn.
Bij de diverse invalshoeken over afwijkend gedrag is het belangrijk volgende zaken te onderscheiden:
- Welk gedrag wel of niet als afwijkend beschouwd wordt en welke karakteristieken het dan heeft
- Wat beschouwd wordt als de oorzaak van het afwijkend gedrag
- Hoe wordt omgegaan met de persoon die afwijkend is en hoe diegene wordt behandeld
- Hoe draagt de cultuur bij aan het afwijkend gedrag
2.1. Uitzonderlijk
Uitzonderlijk gedrag wordt dikwijls als afwijkend beschouwd. Slechts weinig mensen beweren bijvoorbeeld dat ze
dingen zien of horen die er in werkelijkheid niet zijn. Dingen zien en horen wordt daarom in onze cultuur (in andere
culturen misschien niet) als afwijkend beschouwd.
Let wel! Zeldzaam gedrag is niet per se afwijkend bv 1 persoon die het wereldrecord op de 100 meter vrije slag kan
hebben.
2.2. Sociaal afwijkend
Alle samenlevingen hebben normen (maatstaven) die bepalen welke vormen van gedrag acceptabel zijn in een
bepaalde context. Gedrag dat mensen in de ene cultuur normaal vinden, kan door mensen in een andere cultuur als
afwijkend worden aangemerkt.
Normen ontwikkelen zich uit de gewoonten en opvattingen van een specifieke culturen: het zijn relatieve maatstaven,
geen universele waarheden. Als behandelaars zich afvragen of gedrag normaal of afwijkend is, moeten ze rekening
houden met culturele verschillen. Bovendien kunnen er verschillen zijn tussen generaties.
2.3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit
Normaal gesproken vormen onze zintuigen en cognitieve processen een accurate mentale representatie van onze
omgeving. Als iemand dingen ziet of stemmen hoort die er niet zijn, zeggen we dat hij hallucineert. In de westerse
cultuur wordt dit als afwijkend gedrag bekeken. In andere delen van de wereld is het juist heel normaal.
,2.4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon
Persoonlijk lijden als gevolg van problematische emoties als angst, vrees en depressie kan afwijkend zijn.
Soms zijn angst en depressie normale reacties op een situatie en in dat geval zou de afwezigheid van een emotionele
reactie juist als afwijkend worden aangemerkt. Heftige emoties vinden we in principe niet afwijkend, tenzij ze lang
aanhouden en/of zo hevig zijn dat de betrokkene niet goed meer kan functioneren.
2.5. Ongepast of contraproductief gedrag
Gedrag dat onprettige gevoelens oproept in plaats van bevrediging vinden we het over algemeen afwijkend. Gedrag dat
ons beperkt in ons vermogen om bepaalde rollen te vervullen of dat ons ervan weerhoudt om ons aan onze omgeving
aan te passen, kan ook als afwijkend worden opgevat.
2.6. Gevaar
Gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of voor anderen wordt gewoonlijk afwijkend genoemd. Ook hier is
de sociale context van groot belang! (bv opofferen in oorlog vs zelfmoord).
Elke vorm van extremisme waarbij mensen worden vervolgd of vermoord kan, los van cultuur, geloof of politieke
overtuiging, als abnormaal worden beschouwd.
3. Historische visies op afwijkend gedrag
In de (westerse) cultuurgeschiedenis zijn concepten van afwijkend gedrag bepaald door het overheersende wereldbeeld
van de betreffende tijd. In de 20ste eeuw is het overheersende wereldbeeld langzaam verschoven naar geloof in de
wetenschap en rede. In de huidige westerse cultuur overheerst de visie dat lichamelijke en/of psychosociale factoren
van invloed zijn op het ontstaan van afwijkend gedrag.
3.1. De visie van Hippocrates op afwijkend gedrag
Hippocrates stelde dat de gezondheid van lichaam en geest wordt bepaald door een evenwicht in de humores
(lichaamssappen):
- Slijm
- Zwarte gal
- Bloed
- Gele gal
Een verstoring van het evenwicht tussen de humores was verantwoordelijk voor afwijkend gedrag:
- slijm (flegma) ® lethargische of trage persoon = flegmatiek
- zwarte gal ® depressie ofwel melancholie
- bloed ® sanguinische dispositie: vrolijk, zelfzeker en optimistisch
- gele gal ® cholerisch = driftig
Hij classificeerde abnormale gedragspatronen aan de hand van 3 hoofdcategorieën:
- Melancholie = ernstige depressie
- Manie = sterke opwinding
- Bezetenheid = bizarre gedrag bv bij mensen met schizofrenie
,3.2. Gedachten over psychische stoornissen in de Middeleeuwen
De beschaving met haar wetenschap (onder invloed West-Romeinse Rijk) verdween na de ondergang en het geloof in
bovennatuurlijke oorzaken nam weer toe.
Doctrine van bezetenheid ® afwijkend gedrag is een teken van bezetenheid door boze geesten of de duivel.
Bezeten mensen werden door middel van exorcisme of uitdrijving behandeld. De kerk had exorcisten in dienst die de
boze geesten ervan moesten overtuigen dat de lichamen van bezetenen niet langer bewoonbaar waren. Dit deden zo
door:
- Gebed
- Bezwering
- Een kruis voor het slachtoffer heen en weer te zwaaien
- Het slachtoffer af te ranselen
- Te geselen
- Uit te hongeren
De overtuiging dat afwijkend gedrag natuurlijke oorzaken kon hebben is nooit helemaal afwezig geweest. Als iemand in
Engeland in de krankzinnig werd verklaard werd dat gebaseerd op natuurlijke oorzaken als een lichamelijke ziekte of
hersentrauma.
3.3. Krankzinnigengestichten
Rond het jaar 1600 werden overal in Europa krankzinnigengestichten ofwel gekkenhuizen gebouwd. In de gestichten
woonden zowel bedelaars als mensen met een psychische stoornissen.
De levensomstandigheden waren er erbarmelijk. De bewoners werden er vastgeketend aan hun bedden en lagen in
hun eigen vuil of zwierven zonder enig toezicht over het terrein.
3.4. Vanaf 1800 ® hervormingen
3.4.1. Vanaf 1800
Mensen die afwijkend gedrag vertoonden waren gewoon ziek en hadden daarom recht op een menselijke bejegening.
Deze visie was niet populair in die tijd ® de algemene opvatting was dat mensen met een psychische stoornissen een
bedreiging vormden voor de samenleving, niet dat zij patiënten waren die behandeling nodig hadden.
Philippe Pinel ® verhuisden de patiënten van duistere kelders naar goed geventileerde en zonnige kamers. Hij voerde
lange gesprekken met de bewoners, omdat hij ervan overtuigd was dat het tonden van begrip en medeleven hen zou
helpen bij hun herstel.
Vanuit deze inspanning ontstond een behandelfilosofie die morele therapie werd genoemd. Deze filosofie was
gebaseerd op het idee dat patiënten door een menselijke bejegening en verblijf in een ontspannen en respectvolle
omgeving weer normaal zouden gaan functioneren.
3.4.2. In de tweede helft van de negentiende eeuw
Het idee dat afwijkend gedrag succesvol behandeld of genezen kon worden met behulp van morele therapie raakt
langzaam maar zeker in ongenade. Er volgde een periode van apathie, waarin alle deskundigen opnieuw meenden dat
afwijkend gedrag ongeneselijk was.
, 3.4.3. In de twintigste eeuw
Tot ruim na de Tweede Wereldoorlog lag het zwaartepunt van de behandeling van patiënten met ernstige psychische
stoornissen in de diverse psychiatrische ziekenhuizen, die meestal ver van de bewoonde wereld lagen, op mooie
terreinen in een rustige omgeving.
Dit zorgde voor rust en een gezonde omgeving voor patiënten, maar op die manier waren ze ook weggestopt en had de
gewone burger er geen last van.
3.4.4. Midden jaren 50
Nieuwe wind enerzijds veroorzaakt voor de veranderde maatschappelijke opvattingen en anderzijds doordat er met
betrekking tot de behandeling meer mogelijkheden kwamen.
Door de introductie van nieuwe, effectieve medicijnen zoals antipsychotica en antidepressiva en socio- en
gedragstherapeutische behandelingen konden tot dan toe ongeneselijke patiënten in de gewone maatschappij
functioneren.
Sociaalpsychiatrische principes kwamen steeds meer op de voorgrond te staan en men ging vaker naar de patiënt toe
in plaats van te verwachten dat de patiënten naar de behandelaar komt.
3.5. De anti psychiatrische beweging
De veranderingen vonden niet zonder slag of stoot plaats en dit alles bereikte een hoogtepunt in de anti psychiatrische
beweging in de jaren 70. Deze beweging ging ervan uit dat psychiatrische stoornissen überhaupt niet bestaan, maar
een product of gevolg zijn van de (kapitalistische) maatschappij. Cliënten moesten volgens deze beweging daarom
helemaal niet behandeld worden en zeker niet in ziekenhuizen.
Deze beweging heeft een positieve invloed gehad op de latere grootschalige vermindering van het aantal psychiatrische
ziekenhuizen en het vaker ambulant van cliënten. Daarnaast is zij van invloed geweest op de latere aanpassing van de
wetgeving betreffende de rechten van de psychiatrische cliënt. ® sinds eind twintigste eeuw is het uitgangspunt van de
behandeling om cliënten niet op te nemen, tenzij er werkelijk geen alternatief is.
4. Ontwikkelingen in de organisatie van de GGZ in Nederland en België
4.1. PIT
= psychiatrische intensieve thuiszorg
Bedoeld voor cliënten voor wie ambulante begeleiding alleen niet voldoende steun biedt. Het is een vorm van
aanvullende verpleegkundige begeleiding, gegeven naast ambulante begeleiding.
Het doel van deze vorm van zorg is tweeledig opname voorkomen en verkorten
4.2. ACT
= assertive community treatment
ACT-teams vallen onder de regionale GGZ-instellingen. Deze multidisciplinaire teams verlenen intensieve,
outreachende, langdurige behandeling, begeleiding en rehabilitatie aan cliënten met ernstige problemen op gebied van
psychiatrie en verslaving, die ook gedragsproblemen hebben.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lenavd001. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
