DEEL 1 ; ouverture : het westerse constitutionele model
1. de haastige triomftocht van het westerse constitutionele model
1.1 het charter voor een Nieuw Europa en einde van de Koude Oorlog
1.1.1 de conferentie vr veiligheid & samenwerking in Europa tss Helsinki & Parijs
1975 : historische top v Helsinki
1990 : conferentie vr veiligheid & samenwerking in Europa (CVSE)
32 EU landen + VS & Canada in Parijs
Slotakte v Helsinki w getekend midden in KO om langs beide zijden vh ijzeren gordijn de vwdn vast te
leggen vr een vreedzaam samenleven vd 2 vijandige blokken in EU :
westerse blok v vrije democratie o.l.v. VS tgn communistische Oostblok o.l.v. SU
big five = VS, SU, FR, DUI, GB
begin 1989 : EU verdeeld dr Ijzeren Gordijn, dwars dr DUI
nu, 2j later : commu regimes in satellietstaten vd SU in Oost- & Centraal-EU gevallen
in al deze landen stappen richting westers model v democratie & vrije markteco
3 oktober 1990 : hereniging v DUI
in SU : CPSU verloor controle over proces economische hervorming & in Baltische republieken &
deelrepublieken in Kaukasus roep nr onafhankelijkheid
doel CVSE ; strijdbijl KO in EU begraven & nieuwe constitutionele ordening vr EU uittekenen
⇒ Charter vr een Nieuw Europa, leiders ondertekenen op 21 november 1990
Charter bevestigt beginselen Helsinki mr inhoud is ←→
Slotakte Helsinki = contouren vreedzaam samenleven in EU
Charter NEU = eenwording v EU
→ slogan George H.W. Bush : Europa Whole & Free
uitkomst KO & nieuwe Europese ordening : overwinning westerse constitutionele model
in het Charter vr nieuw EU : vwd vr vrede in EU is overname vh westerse model v
meerpartijendemocratie, mensenrechten, rechtsstaat & vrije markteco dr alle landen vh continent
1.1.2 Francis Fukuyama & het einde vd geschiedenis
in artikel ‘the end of history’ had FF de historische betekenis vd val vh commu in Oost-EU proberen
duiden
Volgens FF = einde vd grote ideologische strijd vd wereldpolitiek in de 20ste eeuw ; liberale
democratie tgn communisme & fascisme
fascisme : verslagen tijdens WOII, nu ook commu nt meer aantrekkelijk
succes liberale democratie om klassenstrijd tss kapitalisten & arbeiders en de sociale en
economische ongelijkheid binnen ontwikkelde landen onder controle houden
door neergang commu, enkel liberale democratie blijft over
= het logische eindpunt vd ideologische evolutie vd mensheid
= het enige werkzame model dus zal nu dr grootste deel d wereld w omarmd
,end of history = verwijzing nr Hegel die de voortgang vd geschiedenis als soort collectief leerproces
vh volk zag (dat logisch eindpunt zou kennen)
= krachtige metafoor, wijde verspreiding
er zijn gn concurrerende ideologieën meer met mondiale reikwijdte
wel gronden vr spanningen met andere ideeënstelstels die invoering v westerse model zouden
kunnen beïnvloeden nl. religieuze tgnstellingen & nationalisme
mr dit is posthistorisch
politiek zal vanaf nu meer beantwoorden aan wetmatigheden vd markt & zich vooral bezighouden met
technische beleidskwesties
1.1.3 Gorbatsjovs hervormingen in de SU
op CVSE zeer veel belangstelling vr Gorbatsjov → ster in westerse wereld
→ verantwoordelijk vr de veranderingen in de SU & het Oostblok die het einde vd KO & de
overwinning vh Westen over het commu hebben ingeluid (onbedoeld & ongewild)
maart 1985 ; Gorbatsjov verkozen tot secretaris-generaal vd Communistische Partij vd SU
jongste lid Politburo (toporgaan partij) & hervormingsgezind
gesteund dr jonge hervormers mr ook zegen oudere leiders, KGB & inlichtingendienst
eco stagnering, technologische achterstand op westen & dure wapenwedloop
⇒ er moest iets veranderen
rode draad politiek Gorba ; besef dat dringende hervormingen nodig waren om landbouw & industriële
productie te lanceren + betere relaties met Westen onontbeerlijk
sinds Sovjetinvasie v Afghanistan in 1979 ; einde aan politiek détente
Amerikaanse president Ronald Reagan (81-89) wapenwedloop die Moskou dwong meer te investeren
in defensie → economie verder leeggezogen
Gorba reikte hand nr W, wilde einde maken aan wapenwedloop (geld & ruimte vr binnenlandse eco &
politieke veranderingen) + SU had toegang nodig tot W technologie, producten & kredieten
Gorba : marxist-leninist, ideologische beschouwingen schrijven & publiceren
basisgedachte : CPSU onder Stalin was juiste weg nr het ware communisme v Lenin verloren & die
moest teruggevonden w (geïnspireerd dr ‘destalinisatie’ v Chroesjtsjov)
hervormingspolitiek v Gorba wou dus communisme versterken (hélemaal nt afschaffen) ⇒
economische & ideologische heropleving nodig
Gorba’s binnenlands beleid : PERESTROIKA & GLASNOST
perestroika : herstructurering, economische hervormingen
eindeloze reeks ad hoc maatregelen die bedrijven in landbouw, mijnbouw & industrie
meer vrijheid gaven zz te managen (bv. vrij inkopen & verkopen)
centrale planeconomie stapsgewijs verlaten, gn sprake v overgang nr vrije markt eco
glasnost : openheid, politieke hervormingen in richting v inspraak & vrijheid
keerde zich tgn corruptie, sclerose & incompetentie
probleem = democratisch centralisme ; enkelingen alle macht
debat toelaten, meer partijleden / mensen actief betrekken + motiveren, incompetente
partijen dwingen beter te presteren of plaats te maken + experimenten om klasseloze
maatschappij terug te vinden
persvrijheid nam toe, vrijheid verenigen, politieke dissidenten vrijgelaten
, Gorba had plan monopolie vd CPSU opheffen
vanaf 1989 verloor Gorba & CPSU controle over debat
toelating gedeeltelijk vrije verkiezingen vr nieuw federaal parlement Su
ook andere kandidaten dan de officiële vd partij konden zich aanmelden →
overwinning vd hervormers mr parlement met blok conservatieven tgn hervormers
Gorba eenzame middenpositie → aarzelde verder te hervormen → kostte hem steun
v radicale hervormers → leidde tot coalitie met rijzend nationalisme & streven nr
autonomie & onafhankelijkheid in diverse deelrepublieken ⇒ maart 1990 Litouwen
verklaarde zich eenzijdig onafhankelijk
1.1.4 Gorbatsjov & het einde vd KO
deerde grote ideologische poot onder Gorbatsjovs hervormingsbeleid ; nieuwe politieke denken in
internationale aangelegenheden = zoektocht nr betere relatie met het W
rode draad in Gorba’s internationale politieke denken = op vlak v globale uitdagingen zoals nucleaire
proliferatie, milieu, migratie & armoede zijn de landen meer v elkaar afhankelijk ; gedwongen tot
samenwerking ⇒ deze uitdagingen = urgenter dan de klassenstrijd
eerste 3j v regeren : verbeteren vd bilaterale relatie tss VS & USSR
probeerde dialoog met Reagan te starten → Rea partner want wilde ook wereld zonder atoomwapens
● in 1987 eerste ontwapeningsverdrag ondertekend
= INF verdrag → alle middellangeafstandsraketten uit EU verwijderen
● in 1991 ondertekenen START I verdrag → vermindering langeafstandsraketten
● terugtrekking Rode Leger uit Afghanistan
⇒ hoop dat KO in eindfase
Gorba wilde ook met FR, GB & W-DUI relatie verbeteren (economische hulp nodig, Reagan kon hem
nl. gn kredieten toestaan zolang Moskou niet voldeed aan bepaalde standaard i.v.m. mensenrechten
& onafhankelijkheid vd Baltische EstLeLi nt herstelde)
had toegang tot technologie & kredieten nodig
1.1.5 het gemeenschappelijke EU huis & de ineenstorting vh communisme in Oost- & Centraal-EU
in W-EU paniek over ontwapening VS & SU want Amerikaanse atoomparaplu die W-EU beschermde
verzwakte, terwijl overwicht v Sovjetleger (wapens, tanks …) bleef bestaan
Helmut Kohl (W-DUI kanselier) waarschuwde dat Gorba gevaarlijker was dan zijn voorgangers omdat
hij zo’n goede propagandist was
Gorba’s charmeoffensief nr W-EU verliep langs 3 centrale assen ;
1. hij zette de SU op het pad v verregaande & desnoods conventionele ontwapening in EU (ook
goed om torenhoge militaire uitgaven te verminderen) Gorba maakt in toespraak vr Algemene
Vergadering v VN de eenzijdige reductie van sovjetleger in Europa met 500.000 manschappen
(1/6 vd Sovjettroepen in EU) bekend & enkele weken later stemt hij in met onderhandelingen tss
NAVO & Warschaupact vr drastische conventionele ontwapening in Europa → einde sovjet
overwicht ⇒ aanleiding tot ondertekening CFE-verdrag (Conventional Forces Europa)
(vooravond CVSE top Parijs 1990)
,2. Onder druk v Mitterand & Thatcher maakt Gorba duidelijk dat commu Partijen in O-Eu
satellietstaten (polen, DDR, Tsjechoslowakije, Hongarije, Roemenië & Bulgarije) eigen weg nr
communisme mochten zoeken (hiermee gaf hij idee v Stalin dat andere communistische partijen
ten allen tijde leiding Moskou moesten volgen op) + hij brak ook met de Brezjnev doctrine.
● Brezjnev Doctrine = recht v socialistische landen om zusterregime dat werd bedreigd
dr binnen- of buitenlandse agitatie met geweld in het zadel te houden
● term Brezjnev doctrine bekend sinds invallen van Warschaupactlanden in
Tsjechoslowakije om eind te maken aan de liberale hervormingen (1968, Praagse
Lente) de doctrine werd vernoemd nr Leonid Brezjnev (1964-1982)
● De SU besliste nu nooit meer geweld te gebruiken om Communistische partijen aan
macht te houden. Als overtuigd Marxist dacht Gorba (in lijn met Marx’
determinisme) dat het volk nooit tegen de stroom van de geschiedenis zou ingaan en
het communisme wegstemmen
● Gorbatsjov verving Brezjnev doctrine dr Sinatra Doctrine (i dit it my way)
vanaf 1989 begon reeks hervormingen (Polen, Hongarije)
in Polen legalisering Solidariteit + gedeeltelijk vrije verkiezingen : coalitie met Commu partij
3. Gorba formuleerde nieuwe visie over toekomst v EU : Gemeenschappelijk Europees Huis
(Common House of Europa)
concept steunde op 3 poten :
- SU maakt integraal deel uit van regio Atlantische Oceaan tot Vladivostok (ambitie om SU
volledig te integreren in economisch leven Europa)
- huis met vele kamers die er anders konden uitzien als elk land vrij eigen pad kan bepalen
zullen meer volkeren opschuiven nr links & commu omarmen → commu interpretatie recht
op zelfbeschikking v alle landen & volken centraal (hieronder uitgebreid uitgelegd)
- opheffing geopolitieke tegenstelling tss 2 vijandige blokken & militaire organisaties (NAVO
& Warschaupact), eenmaal KO voorbij was zouden deze kunnen verdwijnen & vervangen w
dr Organisatie vr Veiligheid en Samenwerking in Europa
recht op zelfbeschikking : extern & intern
extern : recht v volk of natie om staat te vormen of deel uit te maken met anderen volkeren ve staat
intern : tegengestelde opvatting W & Commu wereld tijdens KO
W interpretatie : het recht v elk volk om binnen staat eigen regering te kiezen (valt samen met
democratie waar geregeld vrije verkiezingen zijn tss meerdere partijen die regering vormen) → deze
vorm v zelfbeschikking is een regel van internationaal recht ⇒ W democratie = enige legitieme
regeringsvorm onder internationaal recht
Commu opvatting : recht v volk om eigen regeringsvorm te kiezen (recht om eigen politieke, sociale,
economische, culturele systeem te kiezen) → deur open vr diversiteit aan politieke systemen naast
elkaar (W democratie, socialistische volksdemocratie, communistische eenpartijstaat ...)
,Onder socialistisch internationaal recht krijgt term zelfbeschikking extra ideologische kleuring →
vanuit Marx’ determinisme is het onmogelijk dat een communistisch land een stap terug zet &
afstapt vh Communisme
zelfbeschikking in communistische visie is niet onuitputtelijk: éénmaal communist, altijd communist
(basis brezjnev doctrine)
tegengestelde lezing zelfbeschikking in slotakte Helsinki : peaceful co- existence = uitdrukking van
communistisch recht op zelfbeschikking
1.1.6 het vraagstuk vd Duitse eenmaking
najaar 1989 ; straatprotest tegen communistische partij in DDR
9/11/1989 : val Berlijnse muur (sinds ‘61) beelden gaan wereld rond, einde KO luidkeels afgekondigd
met val Berlijnse Muur eindstrijd KO ook écht ingezet: wat is toekomst Duitsland? = Duitse vraagstuk
na WO II Duitsland verdeeld in 4 bezettingszones (conferenties Jalta & Potsdam) : FR, GB & VS elk een
stuk v W-DUI, SU O-DUI →Berlijn (dat in SU lag) ook onderverdeeld in 4 bezettingszones
4 zones slaagden er nt in overeen te komen over Duitse toekomst, herleving v sterk Duitsland onder
pro-westers regime onaanvaardbaar vr SU (dat zwaar had geleden in WOII) → SU wilde garanties
tegen herleving Duitse economie en militaire macht bv. dmv verzwakken, verdelen of dr er een
socialistische satellietstaat v te maken (wat dan weer vr W onaanvaardbaar was wnt rest v W-EU zou
weerloos zijn tgn gezamenlijke Sovjet-DUI macht)
onmogelijkheid compromis over Duitsland tot KO & tweedeling DUI & EU
in 1949 vormden de 3 W bezettingsmogendheden hun zones om tot Bondsrepubliek DUI
Stalin richtte op zijn beurt de Duitse Democratische Republiek op in het O
in 1954 mocht W-DUI zich herbewapenen & lid w vd NAVO
in 1955 reageerde Moskou dr het Warschaupact op te richten
in 1949 Raad van Europa opgericht
in 1951 Europese Gemeenschap vr Kolen & Staal opgericht
in 1957 Europese Economische Gemeenschap opgericht
→ samen met NAVO & BRD instellingen die W-EU moesten verenigen & verdedigen tgn een
communistische overname
aan communistische zijde was er COMECON die moest zorgen vr de economische samenwerking in
het Oostblok
W-DUI staat gebaseerd op compromis tss de westerse bezetters en CDU (olv Kanselier Konrad
Adenauer) : W-DUI politieke klasse bereid droom v eenmaking vooruit te schuiven tot gevaar v
communisme geweken is & KO beslecht (= BRD koos maw voor integratie in Westen boven
eenmaking)
,Adenauer compromis : de 3 W bezettingsmogendheden herstelden hierin de soevereiniteit v DUI
met enkele uitzonderingen ; ze mogen nog steeds zelf finale beslissingen nemen over de toekomst v
DUI, de grenzen & het statuut v Berlijn + ze steunen een toekomstige eenmaking v DUI wnnr de kans
zich zou voordoen
3 weken na val Berlijnse muur lanceerde W-DUI Kanselier Kohl een plan om onderhandelingen te
beginnen over een proces dat over tiental jaar tot vorming van één Duitse confederatie moest leiden
W-EU leiders toch bezorgd over eenmaking : dreigend verlies v DDR kon dr communistische
hardliners afzetting Gorbatsjov betekenen, die liberalisering in Oost-Europa & Moskou konden
terugdraaien
Londen & Parijs bang vr eenmaking : 1 sterk Duitsland te sterk (demografisch, economisch & militair)
vr Europa zoals in WO I & II, enkel VS sterk genoeg om EU & RUS te behoeden vr DUI overheersing
Gorba ook bang eenmaking : DDR & Polen op spel (belangrijkste leden Warschaupact, DDR was
vooruitgeschoven vesting SU die had geprobeerd superioriteit communistische sociaaleconomische
& politieke model aan te tonen)
Gorba woest op Kohl die vraagstuk v Duitse eenmaking op tafel legde tegen beloftes in, toch kan hij
nt negeren : in W interpretatie zelfbeschikking ook recht om op democratische wijze te verenigen
(zelfbeschikking als term gebruikte hij zelf veel, dus onmogelijk zz tgn te spreken) & hij wilde onder
geen beding eenmaking gewapend stoppen
DUI eenmaking Gorba : aan ene kant zo lang mogelijk tegen verzetten, aan andere kant graag
realisering common house of Europe → DUI eenmaking nt uitgesloten vr hem, enkel aanvaardbaar
als resultaat v en dus na omvorming v Europa volgens zijn visie
in Slotakte v Helsinki opgenomen ; ‘onschendbaarheid’ vd grenzen ipv ‘onveranderlijkheid’ om
aanpassingen v grenzen dr vreedzame middelen toe te staan
1.1.7 De DUI eenmaking & de strijd om EU
stemmen van 4 bezettingsmogendheden cruciaal → juridisch laatste woord over Duitsland
strijd vr Duitse eenmaking geopend na toespraak vr Duitse Bondsdag Kohl (‘89) politieke strijd
waarbij hij tegenstanders v snelle eenmaking moest overtuigen & buitenlandse politieke strijd
overtuigen andere regeringen
strijd binnen 9 maanden beslecht : 3 factoren droegen bij tot oplossing Duitse vraagstuk
I) alliantie Bush & Kohl II) compromis verbinding Duitse eenmaking en Europese integratie Kohl &
Mitterand III) verzwakte positie Gorbatsjov
● alliantie met Bush
was als een vd weinigen nt bezorgd over Duitse eenmaking (zei hij in interview ‘89) → zag dit
als enorme opportuniteit om strategische visie Europe Whole & free uit te drukken
, Bush (ingetreden januari ‘89) kritisch tgo Reagans ontwapeningsonderhandelingen Gorba
(Washington riskeerde volgens bush samenhang & verdediging v Westerse coalitie in ruil
mooie woorden Gorba) terwijl eigenlijk weinig veranderd was
nog steeds overgewicht conventionele wapens Warschaupact, SU bleef commu regimes
steunen... Bush kondigde pauze relatie met Gorba aan die moest toelaten strategie tgn het
licht te houden
na deze denkoefening v Amerikanen in mei ‘89 was duidelijk dat Moskou greep begon te
lossen op O-EU → Bush gaf Gorba kans en deed zaken, hij zette in reeks toespraken
krachtlijnen uit v ‘Europe Whole and Free’ strategie
KO zou pas voorbij zijn als : drastische ontwapening SU, einde aan inmenging regionale
conflicten overal in wereld & toelaten dat O-EU landen eigen weg gingen (desnoods los v
Moskou), omarming SU meerpartijendemocratie en respect voor mensenrechten
met Europe Whole and Free doorbrak Bush ‘agreement to disagree’ Helsinki (peaceful co-
existence als grondbeginsel vrede & veiligheid Europa), nu einddoel : uitbreiding W model
naar O-EU (Gorba moest landen O-EU de keuze laten volgens Bush (was er v overtuigd dat het
volk vr democratie & westers model zou kiezen))
Amerikaanse militaire aanwezigheid in DUI & EU in kader vd NAVO = ultieme garantie tgn
oorlog EU continent
visie v Bush omtrent Gemeenschappelijke Europese Huis ; behoud & uitbreiding vh W als
geopolitiek systeem, logisch dat W instellingen (NAVO, EG & RvE) behouden blijven & mss zelf
nr O uitgebreid w
val Berlijnse muur : kans om Europe Whole & Free strategie in werkelijkheid om te zetten →
samen met Kohl snelle Duitse eenmaking (indien DUI 1 w binnen W alliantie, direct einde aan
sovjetoverheersing in Centraal- & O-EU + wegtrekking Rode Leger uit DDR, Polen &
Tsjechoslowakije) ⇒ Warschaupact zou dan nt meer gelegitimeerd zijn
discussie omtrent timing eenmaking DUI : voor of na transformatie EU?
vr Bush mocht DUI absoluut nt neutraal w, mr moest bij NAVO aansluiten = Ijzeren akkoord
Bush & Kohl ‘89 ⇒ VS zou snelle eenmaking steunen op vwd dat DEI binnen NAVO &
Europese Gemeenschap zou blijven
● alliantie met president Mitterrand
Mitterrand : vrees te sterk DUI, mr bereid steun te verkopen in ruil vr akkoord versnelde
Europese integratie (monetaire integratie (Euro) & nauwere samenwerking binnenlandse en
buitenlandse veiligheid) → opgesteld in ‘92 in verdrag v Maastricht (leidde tot omvorming EG
tot EU) → invoering EU eenheidsmunt van belang vr Franse slabakkende eco
toch speelde Mitterrand hoog spel met Kohl : in ‘89 betoonde hij steun aan zijn tegenstanders
Thatcher & Gorbatsjov, mr hield lijnen met Kohl open, uiteindelijk toch akkoord met Kohl
monetaire integratie zou sterke DUI eco verankeren in EU & gevaar vr losgeslagen DUI dat
bedreiging zou vormen vr anderen wegnemen
, Kohl verkreeg dat er meer politieke coördinatie kwam, die hij nodig achtte om gezamelijke
munt tot succes te maken
in jan 1990 onlust in Baltische landen → in maart eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring
Litouwen ⇒ constitutionele crisis in SU
economische hervormingsbeleid Gorba gefaald → economische chaos SU, enige wat Gorba had was
goede relaties met W, hierdoor kon hij zich echter niet verzetten tgn druk W omtrent eenmaking DUI
3 cruciale momenten onderhandelingsproces eenmaking :
1) snelle & onverwachte instemming Gorba met voorstel Washington en Bonn (10 feb ‘90) om
onderhandelingen eenmaking formeel op te starten in kader ‘2+4’ (2 DUI beslissen onder
elkaar op democratische manier over vraag, vorm & timing eenmaking, tegelijk zouden de 4
bezettingsmogendheden samen met de 2 onderhandelen over internationale vwdn v
eenmaking (definitieve grenzen Duitsland, militaire afspraken, statuut Berlijn, aanhorigheid bij
internationale instellingen EG en Navo)
2) verkiezingen 18/03/‘90 vr nieuw O-DUI parlement duidelijke overwinning vr centrumrechtse
coalitie op (gesteund door Kohl)
○ 2 blokken in verkiezingen : links blok trage eenmaking (samensmelting beide landen tot
1 nieuw) & Kohl-blok snelle eenmaking, opname grond en DDR in BRD → voordeel v
Kohl-blok : DUI blijft automatisch lid v internationale organisaties waartoe W-DUI
behoorde : RvEU, EG & NAVO
3) toegeving Gorba omtrent lidmaatschap DUI in NAVO (Am minister Buitenlandse zaken James
Bakes belooft Gorba dat NAVO rechtsmacht nt zou uitbreiden naar O, mr hij had dit nt
afgestemd met Kohl & Bush en werd snel teruggefloten
Gorba ging ermee akkoord dat zelfbeschikking ook inhield dat DUI kon kiezen tot welke
militaire alliantie het zou behoren
3 oktober 1990 = eenmaking Duitsland
1.1.8 democratie als mensenrecht & de Conferentie v Kopenhagen
Gorba had CVSE Parijs ‘90 zelf voorgesteld, Mitterrand steunde het voorstel → initiatief was tegenzet
tgn Kohl & Bush → Gorba zag top als kans visie Common House of Europe stap dichter brengen &
ombouwen v CVSE nr OVSE met permanente instellingen en soort veiligheidsraad vr Europa nr vb v
VN ⇒ Stelde dat na deze top over Duitse eenmaking kon w gepraat
Washington neemt toch deel aan top onder 3 vwdn :
- getekend CFE-Verdrag
- akkoord over DUI eenmaking
- zou gepraat w over democratie naar W stijl als grondslag voor nieuw Europa
,regering Bush probeerde omvorming CVSE nr OVSE zoveel mogelijk te verzwakken / vertragen om
het voortbestaan vd NAVO nt te bedreigen
via CVSE-Bijeenkomsten wilden W diplomaten agenda v Europa Whole & Free dichterbij brengen
⇒ CVSE : proces waarin opvolging en uitwerking werd gegeven aan besluiten Helsinki in reeks
conferenties op niveau van Ministers van buitenlandse zaken, diplomaten en experten, hierbij werd
gewerkt rond ‘baskets/mandjes’ voorzien in slotakte nl (I) veiligheid & ontwapening (II) economische,
wetenschappelijke, technologische en milieuzaken (III) menselijke dimensie
slotakte Helsinki en charter nieuw Europa geen bindende verdragen die juridisch afgedwongen
kunnen w, wel in juridisch taalgebruik gegoten → wel publieke opinie mobiliseren om zo belofte toch
te laten nakomen
respect mensenrechten opgenomen in Slotakte Helsinki, Am Ambassadeur viel SU aan omtrent
mensenrechten, sindsdien idee dat mensenrechten nt meer louter binnenlandse gelegenheid zijn
discussies over ‘menselijke dimensie’ in kader Helsinkiproces concrete zaken : recht om te
reizen/migreren, vrijheid v godsdienst, inperking censuur kranten & radio → dit doorbrak Bush nu dr
democratie centraal te plaatsen
agreement to disagree : Art. 25 BUPO-verdrag, stelde dat democratie mensenrecht is, mr vaag
genoeg beschreven zodat communistische vormen nog steeds mogelijk waren
dit ‘agreement to disagree’ doorbrak W nu op aangeven van Bush → W meerpartijendemocratie
enige aanvaarde vorm in Europa (Conference on the Human Dimension, juni 1990 Kopenhagen)
Thomas Buergenthal : mensenrechtenjurist, voornaamste auteur slotverklaring v Kopenhagen
soort handleiding voor Oostblok, basis voor Charter voor een Nieuw Europa → slotakte liet nt zoals
vorige teksten nog ruimte vr twijfel dat met ‘democratie’ de W vorm v pluralistische of
meerpartijendemocratie werd bedoeld
vwdn : SDM, scheiding staat & politieke partijen
1.1.9 Charter Oorlog vr nieuw EU als grondslag vr politieke en juridische orde v Europa na de KO
consecratie v visie v EU met pluralistische democratieën nr W model dr landen CVSE (inclusief SU)
net als slotakte Helsinki gn bindend verdrag, wel grondslag nieuwe politieke & juridische ordening EU
Thatcher sprak over ‘European magna carta’
charter maakte einde aan KO (the era of confrontation) en zette vwdn uiteen vr een Europe Whole &
Free → alle landen van Europa zelfde constitutionele model : 4 pijlers nl. pluralistische democratie,
rechtsstaat, respect vr mensenrechten & vrijemarkteconomie
tekst v Charter liet gn twijfel over bestaan dat de 4 verbonden waren (democratie kon nt bestaan
zonder vrijemarkteconomie etc...)
, verbinding tss 3 politiek-juridische pijlers v democratie, mensenrechten & rechtsstaat &
vrijemarktseconomie werd onder meer gemaakt dr de vrijheid van eigendom en onderneming
genoemd als basismensenrecht → communisme behoorde tot verleden
charter legde verbinding tss de verspreiding vh W constitutionele (incl. economische) model over
heel EU en de vrede & veiligheid v EU
Gorba droomde om CVSE om te vormen tot OVSE, westen wilde echter eigen organisaties nt
opgeven, mr wel OVSE oprichten als extra organisatie om Oostblok in het EU bouwwerk in te sluiten
OVSE opgericht ‘94 : vooral managen relatie W & RUS en lokale conflicten die voortkwamen uit de
ineenstorting vd SU ⇒ westerse organisaties (RvE, EG, ...) breidden uit naar Oosten
in 1990 trad eerst land v voormalig Oostblok (Hongarije) toe tot RvEU
eind 1990 in NAVO
2004 in EU
1.2 het westerse Constitutionele model : opzet vd cursus & begrippen
1.2.1 de hoofdlijn v GPR
GPR bestudeert vorming en geschiedenis v westerse constitutionele model in verschillende fasen v
zijn ontwikkeling
W constitutionele model ontstond in W-EU & verspreidde zich dr imperialisme, kolonisatie &
dekolonisatie
1.2.2 constitutie & constitutioneel recht
elke georganiseerde politieke gemeenschap heeft constitutie < constituere: oprichten
constitutie: geheel v regels, gebruiken en processen die organisatie en werking v OVH binnen
politieke gemeenschap bepalen, incl grondbeginselen v verhouding tss OVH en leden
men spreekt v constitutioneel recht zodra deze regels onderscheiden w v andere rechtstakken
(burgerlijk recht, handelsrecht etc.)
constitutioneel recht krijgt dan eigen specialisaties (eigen vakken, professoren, literatuur etc.) →
ontwikkeling begon vooral in 17de eeuw toen tweedeling privaatrecht en publiekrecht meer
betekenis kregen ⇒ Jeremy Bentham (18de eeuw) introduceerde term constitutional law in Engels
publiekrecht : verticale verhouding OVH & burgers waarbij gezag OVH bepalend is
privaatrecht : horizontale verhouding tss burgers waarbij gelijkheid en wilsautonomie overheersen
constitutioneel recht : verhouding OVH & onderdanen op niveau v fundamentele beginselen
geregeld (strafrecht, administratief recht etc.) doorgaans meer concrete uitwerking aan regels const r
termen privaat- & publiekrecht gaan terug op RR (definitie in Digesten Justinianus)
