TOETSSTOF 1 vd 6: Gezinnen met langdurige problematiek; LVB-problematiek,
echtscheiding, nieuw samengestelde (stief-) gezinnen
COLLEGES
College 1 Kenmerken van gezinnen met complexe
problematiek
College 4 Begeleiden van gezinnen met langdurige
complexe problematiek
College 5 Begeleiden van gezinnen met LVB-
problematiek
College 8 Introductie op nieuwe samengestelde gezinnen
College 9 Nieuwe samengestelde gezinnen
BOEK LEREN:
1 gezin, 1 plan Blz 24/30
Blz 34/76
Blz 78/104
Blz 180 t/m 127
Veilig opgroeien H5
H6
H7
H8
H9
Kompas Blz 50 t/m 112
De mijne zijn de liefste H1
H2
H3
H4
H5
H6 blz 99 t/m 102 & 125 t/m 128
H7
H9
1
,Wat/ welke kennis heb je nodig bij het werken met gezinnen met langdurige complexe
problematiek ;
Communicatietheorie
Ontwikkelingspsyco (patho)logie
Systeemtheorie en cultuur- gerelateerde kennis
Contextuele theorie: wat hebben ze meegekregen, dele-/legaten?
Narratieve theorie: vertellen ‘hun’ waarheid, maar daaronder ligt een andere vraag/pijn.
Betekenisgeving van wat mensen doen en zeggen
Presentiebenadering: vragen om nabijheid, wat verdraag ik? Wanneer haak ik af?
Sociologie: invloed van opvoeding, financieel, wijk, politieke kleur, religie
We noemen ze mulitprobleemgezinnen; Economisch- en sociaal zwakke gezinnen, Aso ‘s ,
Tokkies, Familie Flodder, Hopeloze gevallen, Multiprobleem gezinnen
Maar waarom:
Ze zijn niet inpasbaar in ‘ons systeem’: reageren anders
Ze zijn problematisch in de omgang
Ondanks alle hulp lijken ze kansarm: moeite doen voor deze gezinnen maar ze nemen niet
altijd adequate beslissingen
Ze hebben weerstand tegen regels
De aard van langdurige en complexe problematiek komt op verschillende gebieden voor
en is vaak:
Heftige, complexe en met elkaar verweven problematiek
Chronisch, vaak ook transgene rationeel
Problemen met de omgeving en weerbarstig voor hulp
Inadequate coping stijl
Hulpverlening loopt hierdoor vast.
Gezinnen met langdurige complexe problemen hebben moeite de volgende 5 gezinstaken
1. Het voeren van een huishouding
Rommelig/ vies, te netjes, te veel of te weinig (kinder)spullen
2. Het verwerven/handhaven van een maatschappelijke positie
Beperkt sociaal netwerk, langdurige werkeloosheid of laag gewaardeerd en laagbetaald
werk, complexe en problematische subcultuur/armoede en schulden
3. Relatie tussen (ex) partners
Problemen met seksualiteit en intimiteit, huiselijk geweld, snelle opvolging van partners en
snel integreren in systeem
4. Het individuele welzijn van de gezinsleden
- (psycho)somatische klachten, onveiligheid en zorgelijke ontwikkeling
- Meer ongevallen en traumatische ervaringen
- Luchtwegklachten, onvoldoende tandzorg, obesitas, psychiatrische stoornissen
- Veel psychofarmacagebruik en/ of Problematisch middelengebruik
- Licht Verstandelijke Beperking
- Maatschappelijk onacceptabel gedrag
- Stress coping is slechter te hanteren
5. Het opvoeden van de kinderen; gebrek aan opvoedingsvaardigheden:
Te weinig; ondersteunen, structureren, begrenzen, stimuleren, complimenteren, emotioneel of
fysiek beschikbaar zijn.
Te veel; verantwoordelijkheden geven, belasten, toegeven, te veel onvoorspelbaarheden.
Deze laatste stap zie je vaak het duidelijkste
Wanneer spreken we van langdurige complexe problematiek/Multi probleemgezin?
Er moeten 3 of meer problemen met de gezinstaken zijn die het functioneren beïnvloeden
en het opvoeden.
De problemen versterken elkaar
Er is sprake van zorg- mijdend gedrag (ondanks de heftige en complexe problematiek)
Men ervaart geen regie meer over eigen leven.
De problemen bestaan langer dan 6 maanden
2
,Alert zijn op realistische ontwikkelingskansen: er zijn 2 typen gezinnen…
Leerbare gezinnen:
-ondersteuning en begeleiding is gericht op (het weer) verkrijgen van eigen regie, met lichte
ondersteuning.
Stabiliseerbare gezinnen:
-ondersteuning en begeleiding is gericht op het behouden van hulpverlening om in de toekomst te
kunnen blijven steunen. (Veelal LVB ouders, ouders met chronische psychische/ psychiatrische
problematiek, gezinnen die van crisis naar crisis gaan)
Reactie op ‘niet mee kunnen komen’: ANOMIE
Anomie: kan individueel of collectief zijn, ik heb niets meer te verwachten, ik moet mezelf redden.
Niets meer (van overheid of hulpverleners) verwachten, een eigen oplossing kiezen, geen binding
ervaren, vaak teleurgesteld en voelen zich afgewezen
Anomie kan leiden tot:
Onaangepast gedrag/ desinteresse/ isolement. Lusteloos en passief gedrag. Grensoverschrijdend/
crimineel gedrag. Psychosomatiek.
Uitdaging in kader van WMO:
Betrekken, activeren, participeren in samenleving, stimuleren naar meer
Integratie…
Gekwetstheid -> denk aan Groningen met de aardbeving en de overheid die veel beloofd maar
weinig voor ze doet dat anomie dan groeit. Ouders beleven dit zo en geven dit door aan hun
kinderen. Zo ontstaat de chronologie.
Oorzaken voor Anomie bij gezinnen met langdurige complexe problemen
In afgelopen decennia veel eisen aan gezinnen gesteld tav hierdoor meer anomie:
-Pedagogische vaardigheden
-Autonomie en financiële onafhankelijkheid
-Meedoen aan verscheidenheid van netwerken, sociaal media, (in)formele relaties, kennis.
-Succes en behalen startkwalificaties.
Visie nu: ‘voldoen’ aan de eisen van WMO/ Participatiewet/ Jeugdwet.
Vanuit cliënt perspectief:
‘Labeling’ leidt tot stigmatisering/ afschrijven van mensen, wordt ook gevoeld door hen.
Kennen de codes niet, kennen geen modelrol.
Cliënten ervaren hulpverlening als ontoegankelijk (focus eerst op mantelzorg) en voelen zich niet
(h)erkend
Herkennen is erkennen:
Inventariseren:
Mensen rechten te doen, hierbij moet je denken aan draagkracht en draaglast
Draagkracht
Kijken naar:
1. Individueel welzijn alle gezinsleden apart
2. Gezondheid van alle gezinsleden apart
3. Veerkracht/ stress bestendigheid individu en gezin, welke dingen hebben in het verleden
afgespeeld en hoe hebben ze hierop gereageerd
Beschermende Factoren voor individu en gezin
Draaglast
Pathologie alle gezinsleden, waar liggen lichamelijke op psychiatrische problemen bij ieder
Ontwikkelingstaken alle gezinsleden, welke taken bij jou leeftijdsfase horen
Inadequate coping stijl individu en gezin
Risico Factoren individu en gezin
-Via gesprek/ dossierinfo/ vragenlijst/ onderzoek/ netwerkanalyse, etc
Als je alleen maar denkt aan de draagkracht ga je snel het gezin overvragen en groeit de anomie
want je ze beleven dat ze weer niet worden gezien.
1 gezin, 1 plan
Belang van 1 gezin, 1 plan:
Ervaring dat versnipperde hulpverlening niet werkte
3
,Methodische uitgangspunten 1 gezin, 1 plan:
-Gericht op empoweren, versterken eigen kracht
-Uitgaan van eigen verantwoordelijkheid
-Wens cliënt staat centraal, hulpverlener is ‘te gast’
-Niet de vorm of de procedure, maar contact tussen professionals-cliënten is bepalend (presentie)
-De doelen worden bepaald door de cliënt
-Samenwerking is essentieel in de hulpverlening.
Visie 1 gezin, 1 plan
Raamwerk om tot efficiënte samenwerking met en rond gezin te komen
Uitgangsput is versterken eigen kracht, zelfsturing én netwerk van gezin
Tempo en wensen van gezin staan centraal; empowerment
Verschillende tools inzetten die passen bij (de context van) het gezin. Niet bijvoorbeeld
eindeloze vragenlijsten
Realistische doelen stellen
Zelfreflectie van professional cruciaal: expliciet aandacht voor systeem (driehoek):
Cliënt/ (gezins)systeem > hulpverlener> van organisatie/ maatschappij
Praktische uitgangspunten 1 gezin, 1 plan
Gezin bepaalt het wat; doelen, in welke prioriteit
Hulpverlener faciliteert het proces, leading from behind
Zoveel mogelijk samen met gezin inventariseren krachtbronnen en risicofactoren
Alle hulpverleners hebben en tonen bereidheid tot samenwerken met gezin, individuen, informele
en formele netwerk van cliënten
Hulpverlening vindt plaats in directe leefomgeving van cliënt, oplossingen moeten hier
uitvoerbaar zijn> uitproberen en evalueren
Vanaf start van hulpverlening aandacht voor netwerk van cliënten
Aandacht voor samenwerking in netwerk
Benaderen vanuit het zoeken naar krachtbronnen en uitzonderingen (p.83 boek)
Alert blijven op polarisatie en risico van tegen elkaar uitspelen
Ringen van Samenwerking (p.27 boek)
1. In het midden het individu
2. Daar omheen het gezin
3. Daaromheen het sociale informele netwerk
4. Het professionele netwerk
!! Door dit te bespreken in een gezin kun je altijd ergens op terug komen !!
Interventies om het netwerk in kaart te brengen 1 gezin,1 plan)
- Schema 4 kolommen (Doelen en netwerk combineren (p.87 boek)
- Genogram (vanuit beleving van de relaties (p.90 boek)
- Netwerkschema (vaststaande items (laten) invullen met specifieke functies en namen, p95)
- Netwerklijst of VIP (geeft ook de aard van netwerk weer (p.195-199 boek)
- Levenslijn (belangrijke gebeurtenissen en betrokkenen koppelen (p.96 boek)
- ‘Een taal erbij’ (belangrijke personen dmv poppetjes of tekenen een plek geven (p.96>
3.5.5. boek) Wordt in de training geoefend
Doelen stellen
Doelen stellen maakt cliënt ook kwetsbaar;
Zorg- mijden is : angst, aarzeling, slechte ervaring, onmacht, vaardigheidstekort
o Uitgaan van het (kleine) wonder en de wens van cliënt
o In gedragstermen positief formuleren, daardoor beter herkenbaar voor betrokkenen
o In/ met kleine stapjes oefenen, bv via schaalvraag inventariseren of het realistisch is
o Relatie hulpverlener en cliënt(en) steeds opnieuw bespreken: gebruik maken van
ORS/SRS
o Werken vanuit presentiebenadering: ieder gezin, iedere situatie is anders
o Go SLOW
4
,Weerstand/ aarzeling van cliënten begrijpen
o Vaardigheidstekort in vragen om hulp
o Gevoelig voor afwijzing, op basis van eerdere ervaring
o Angst voor nieuwe situatie, angst voor inmenging of veroordeling
o Angst voor ‘door de mand vallen’
o Hooghouden eigenwaarde en zelfrespect
o Gewenning/ coping stijl
Nb: Blijf altijd alert op sociale vaardigheden, culturele aspecten én cognitieve vermogens
van cliënten
Gezinnen die jou op afstand houden -> kom niet te dichtbij, kom niet aan ons. Ze houden jou
psychologisch op afstand. Dit zijn mensen die meer Fight en Fly. Psychologische
afstand/afweer.
!!Je moet steeds kijken naar cognitieve vermogens, religie, cultuur en kennis + vaardigheden!!!
Herkennen van weerstand
AFSTAND NABIJHEID
Ontkennen Zwak zijn
Vormen van beschuldigen: Hulpeloos zijn (ik weet het niet, ik heb de kennis en
1: Beschuldigen vaardigheden niet)
2: Labelen (etiketteren) Inductie (lijkt alsof de familie je vertrouwt, ego strelend,
hoe blij ze met je zijn. Gevaar is dat je een stap extra gaat
3: Afkraken doen, dan geef je adviezen en creëer je weer afstand)
Vermijden
Gedreven ‘ouder’ (dingen moeten op zijn/haar manier, Valkuil hulpverleners: ze geven adviezen en
wil de regie bepalen)
daardoor ontstaat verandering. Dit willen de
Van crisis naar Crisis (binnen 5 gezinstaken worden
moeilijker, alle aandacht gaat naar het blussen en niet naar cliënten juist niet dus creëer je nog meer
veranderbaarheid) afstand
Leefomgeving
5 gezinstaken =
1. Het voeren van een huishouding
2. Het verwerven/handhaven van een maatschappelijke positie
3. Relatie tussen (ex) partners
4. Het individuele welzijn van de gezinsleden
5. Het opvoeden van de kinderen; gebrek aan opvoedingsvaardigheden
Verminderen weerstand
o Vrijblijvende relatie: C-C-C
o Zoekende relatie: C-C-C- + krachten en uitzonderingen
o Consulterende relatie: Alles
o Co- expert relatie: Krachten en Uitzonderingen
Maak gebruik van:
Verbaal rapport: sleutelwoorden/ zinnen verkorten/ zinnen
verlengen
Fysiek rapport: spiegelen van wereldbeeld van de ander/
houding
- Tempo van gezin (h)erkennen:
De flowchart; wil je de weerstand verminderen, dan moet je
je aanpassen aan het tempo van het gezin
Samenwerking creëren met behulp van de 7- stappendans
- In vrijblijvende relatie: het gezin vertrouwt je nog niet
helemaal toe. De vraag is niet helder. Veel geklaagd door het
gezin. Zet de CCC in Go slow.
- In zoekende relatie: We zijn aan het aftasten wat nou
precies de vraag is. Ze willen graag hulp. Doorvragen naar
5xW+H. De CCC maar ook krachtbronnen en
uitzonderingen.
5
, - In consulterende relatie: Vraag wordt op de juiste manier door het gezin verwoord. Je
hebt een specifieke vraag gekregen Alle tools en interventies die passend zijn inzetten,
dus ook schaalvragen, wondervraag
- In co-expert relatie: Wordt vrij snel doelgericht gewerkt. Facilitator van eerdere
successen en krachtbronnen.
- Altijd uitgaan van de perceptie van de cliënt.
7-stappendans →
Aansluiten bij het gezin, belangrijk middel om de
weerstand te verlagen
Aandacht voor intergenerationele patronen en problemen
Te gebruiken in gezinnen verminderen van weerstand. De
generrationele problemen. Alle 4 nodig als je wilt weten
waarom je niet verder komt in een gezin.
4 dimensies beschreven door Nagy;
1. Feiten
2. Psychologische behoeften
3. Interacties
4. Relationele ethiek: Loyaliteit.
4e dimensie: Loyaliteit
Basis ligt in gezin van herkomst:
Verticale: (uit geboorte) = zijnsloyaliteit
Horizontale: (uit verworven) = verdiende/ verworven
loyaliteit
Overdracht van generatie op generatie tav normen, waarden, motieven, rituelen en
gebruiken
Balans van geven en nemen en rechten en plichten is in gezinnen met langdurige complexe
problemen vaak ernstig verstoord. Een balans is dus erg belangrijk.
(parentificatie, zondebok, roulerende rekening,(legaat)- delegaat -> wanneer ouders het
niet eens zijn met de keuzes van het kind)
Wanneer iemand meer geeft dan dat hij het recht heeft om terug te vragen kunnen er
psychosomatische klachten ontstaan
Wanneer iemand meer neemt/ontvangt dan een ander kan/wil nemen kan er frictie ontstaan.
Wanneer er fricties ontstaat is er sprake van een loyaliteitsconflict.
Vormen van loyaliteitsproblemen:
Loyaliteitsconflict
➢ Spagaat ervaren tussen eigen keuzes en meegekregen normen en waarden. Kinderen laten
externaliserende problemen zien (gedragsproblemen, vechten, diefstal etc)
Gespleten loyaliteit (gevoel te moeten kiezen)
➢ Alert op externaliserende problemen/ grensoverschrijdend gedrag.
Verborgen loyaliteit (gevoel ander te moeten beschermen)
➢ Alert op internaliserende problemen; psychosomatische klachten. Het kind gaat niet meer
zichzelf uiten. Die denkt dat papa en mama last hebben, het kind wil de ander niet
belasten. Dit is een internaliserende problematiek. Het kind krijgt bijvoorbeeld buikpijn.
Belangrijk in begeleiding:
- Erkenning voor de vorm van loyaliteit.
- Aandacht voor herstel van balans van geven en nemen
- Aandacht voor autonomie met behoud van loyaliteit- besef (autonoom ge-/verbonden)
- Helpen begrijpelijk te maken van loyaliteitsgedrag (ook al is het niet-adequaat)
- Aandacht voor de wijze van ‘verdienstelijk’ (= in relatie zijn) zijn
Veranderingsgericht werken: Hulpverleningstools
o Doelenlijst en evaluatie: ABC-lijst en schaalvragen (p.154 boek 1 gezin, 1 plan)
o Werkrelatie en succes van begeleiding bespreken: ORS/SRS (p.208-213 boek)
o Dagelijkse routine inventariseren: Tijd Activiteit; Hoe gaat het nu?; Eventuele wensen
o Stoplicht
o Storende en helpende gedachten:
6
, o In kaart brengen actie-reactiepatronen. Het 5G schema: G-G-G-G-G:
Gebeurtenis - Gedachten -Gevoelens - Gedrag - Gevolgen
-> bewust worden dat ze nooit vragen om hulp, bij elke gebeurtenis dat ze iemand
beschermen. Gezin te empouweren kun je het 5G schema gebruiken.
Veranderingsgericht werken: Kids Skills
➔ Het omzetten van een probleem naar een vaardigheid.
Kids Skills
- Programma voor basisschoolkinderen om problemen te zien als vaardigheden die nog
ontwikkeld moeten worden.
- Vanuit een oplossingsgerichte benadering.
- Het programma bestaat uit 15 stappen.
- Er is ook een werkboek verkrijgbaar
Veranderingsgericht werken: Mission Possible; kids skills voor jongeren
Wanneer je veranderingsgericht werkt moet je denken aan de veiligheid
Mission Possible
- Programma voor jongeren om doelen te stellen en deze ook echt te realiseren
- Vanuit een oplossingsgerichte benadering.
- Het programma bestaat uit 11 stappen.
- Er is ook een werkboek verkrijgbaar
Veranderingsgericht werken: vergroten van veiligheid
Factoren die een rol spelen bij onveiligheid
1. Psychopathologie
- LVB-ouders
- KOPP-ouders
- Middelen gebruik
- Kennis- en vaardigheidstekort
- Gewenning (anomie)
2. Rigide of (onvoorspelbaar) wisselende coping stijl; extreme F-F-F reactie
bv: vanuit intergenerationele overdracht, overnemen macht/ dwang als ‘opvoedmiddel’
Traumatische (jeugd)ervaringen
3. Hoge draaglast op meerdere gezinstaken
Bv: veel stress, conflicterend of afwezig netwerk
Werken aan veiligheid, is werken aan:
Noodzakelijke ouderlijke opvoedingsvaardigheden:
Stimuleren en aanleren van gedrag:
Contact maken, model staan, voordoen, instrueren, samendoen, nadoen, structuur aanbrengen,
regels stellen, stimuleren
Versterken van vaardigheden en ontwikkeling
benoemen, luisteren, prijzen, belonen, inzicht geven in SRC
Verminderen of stoppen van inadequaat
gedrag
Negeren van storend gedrag, corrigeren,
zelfcontrole behouden, instrueren, consequent
zijn, inadequate actie-reactie patronen
doorbreken
Hanteren leeftijdsadequaat
ontwikkelingsstimulerend gedrag
Bij pubers meer coachende rol en
onderhandelen inzetten
Veranderingsgericht werken
Risicotaxatie: wegen en balans
opmaken>
7
