AJ 2022 – 2023 | Laura Van Vaerenbergh
2E BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE - HOGENT
,INHOUD
HOOFDSTUK 1: METHODISCH HANDELEN
1 WAT IS METHODISCH HANDELEN? ............................................................................................................................................. 5
1.1 VISIES DIE HET METHODISCH HANDELEN ILLUSTREREN ................................................................................................... 5
2 WERKEN MET DOELEN ................................................................................................................................................................ 6
3 PLANNEN – UITVOEREN – EVALUEREN – BIJSTUREN .................................................................................................................. 6
3.1 PLANNEN ........................................................................................................................................................................... 6
3.2 UITVOEREN ........................................................................................................................................................................ 6
3.3 EVALUEREN ....................................................................................................................................................................... 6
3.4 BIJSTUREN ......................................................................................................................................................................... 6
HOOFDSTUK 2: HANDELINGSPLANNING BINNEN HET HULPVERLENINGSPROCES
1 INLEIDING.................................................................................................................................................................................... 7
2 DEFINITIE ..................................................................................................................................................................................... 7
2.1 DE VERSCHILLENDE ACTOREN AAN BOD ........................................................................................................................... 7
3 DE PLAATS VAN DE HANDELINGSPLANNING BINNEN HET HELE HULPVERLENINGSPROCES ...................................................... 8
4 EEN CYCLISCH PROCES ................................................................................................................................................................ 8
5 BESPREKING VAN DE VERSCHILLENDE FASEN VAN DE REGULATIEVE CYCLUS VAN HANDELINGSPLANNING (VAN STRIEN) ..... 8
5.1 FASE 1: BEELDVORMING ................................................................................................................................................... 8
5.2 FASE 2: PLANNEN: HET FORMULEREN VAN DOELSTELLINGEN EN OPMAKEN VAN ACTIEPLANNEN ................................ 9
5.3 FASE 3: HET HANDELEN/UITVOEREN .............................................................................................................................. 10
5.4 FASE 4: HET EVALUEREN ................................................................................................................................................. 10
6 EEN PARADIGMAOMSLAG ........................................................................................................................................................ 10
7 CLIËNT- EN NETWERKBETROKKENHEID BIJ HET PROCES VAN HANDELINGSPLANNING ........................................................... 10
8 VOORDELEN EN GEVAREN VAN HANDELINGSPLANNING ......................................................................................................... 11
8.1 GOED OM TE WETEN ....................................................................................................................................................... 11
8.1.1 Uitdagingen op organisatieniveau: geïndividualiseerde ondersteuning .................................................................... 11
8.1.2 Uitdagingen op macro-niveau: de Vlaamse context ................................................................................................... 12
8.1.3 Uitdagingen op macro-niveau: internationale context ............................................................................................... 12
8.1.4 Naar de toekomst toe: persoonsgerichte visie op ondersteuning .............................................................................. 12
HOOFDSTUK 3: HANDELINGSPLANNING VANUIT HET QUALITY OF LIFE MODEL
1 WAT IS KWALITEIT VAN BESTAAN? ........................................................................................................................................... 13
2 QUALITY OF LIFE VOLGENS SHALOCK & VERDUGO .................................................................................................................. 14
3 KWALITEIT VAN BESTAAN VERSUS KWALITEIT VAN ZORG ....................................................................................................... 14
4 KWALITEIT VAN BESTAAN EN HET VN-VERDRAG ...................................................................................................................... 15
5 EEN PERSOONSGERICHTE ONDERSTEUNINGSMETHODIEK ...................................................................................................... 15
5.1 INPUT – THROUGHPUT – OUTCOME ............................................................................................................................... 15
5.2 KWALITEIT VAN BESTAAN IN KAART BRENGEN – PERSONAL OUTCOME SCALE (POS) ................................................... 16
5.3 ONDERSTEUNINGSBEHOEFTE METEN – SUPPORTS INTENSITY SCALE (SIS) .................................................................... 17
5.3.1 Five trends that created the need for the Supports Intensity Scale ........................................................................... 18
5.4 INDIVIDUELE ONDERSTEUNINGSMETHODIEK VAN JIM THOMPSON .............................................................................. 19
1|O R T H O P E D A G O G I S C H E H A N D E L I N G S P L A N N I N G
,6 VAN THEORIE NAAR PRAKTIJK: NAAR VOLWAARDIG PARTNERSCHAP IN HET PERSOONSGERICHTE
ONDERSTEUNINGSPROCES ............................................................................................................................................................... 21
6.1 PERSON CENTERED PLANNING ........................................................................................................................................ 23
6.1.1 Kwaliteit van Bestaan voor personen met een verstandelijke beperking .................................................................. 23
6.1.2 Wat als je geen gebruik kan maken van de SIS? ......................................................................................................... 23
7 ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ONDERSTEUNINGSPLANNEN ...................................................................................... 23
7.1 INDIVIDUAL SUPPORT PLANNING: PERSPECTIEVEN EN VERWACHTINGEN VOLGENS HERPS, BUNTINX EN CURFS ....... 23
7.2 KENMERKEN ‘GOOD PRACTICE’ VOLGENS BUNTINX EN HERPS ...................................................................................... 23
HOOFDSTUK 4: TOEPASSING VAN HANDELINGSPLANNING
1 HANDELINGSPLANNING BIJ PERSONEN MET EEN ERNSTIG MEERVOUDIGE BEPERKING ......................................................... 24
1.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................................ 24
1.1.1 Verkennen van de terminologie .................................................................................................................................. 24
1.1.2 Personen met een ernstig meervoudige beperking (EMB) ......................................................................................... 24
1.1.3 Methodisch-planmatig werken bij mensen met ernstige meervoudige beperkingen ................................................ 24
1.1.4 Nood aan een duidelijk gemeenschappelijk gedragen, normatief uitgangspunt ....................................................... 24
1.1.5 Belang van ouders/omgeving ..................................................................................................................................... 24
1.2 OPVOEDINGSPROGRAMMA EN ONDERSTEUNINGSPROGRAMMA VAN VLASKAMP ...................................................... 25
1.2.1 Wat vraagt dit van jou als begeleider?........................................................................................................................ 26
1.2.2 Wat levert het programma op, voor cliënt en begeleider? ........................................................................................ 26
1.2.3 Kijken naar mogelijkheden .......................................................................................................................................... 26
1.2.4 Anders kijken ............................................................................................................................................................... 26
1.3 VOORWAARDEN .............................................................................................................................................................. 26
1.4 WORK IN PROGRESS ........................................................................................................................................................ 26
2 CASEMANAGEMENT ................................................................................................................................................................. 27
2.1 WAT IS CASEMANAGEMENT?.......................................................................................................................................... 27
2.2 ONTSTAAN EN ACHTERGROND ....................................................................................................................................... 28
2.3 VOORWAARDEN OM AAN CASEMANAGEMENT TE DOEN .............................................................................................. 28
2.4 PROFIEL VAN DE CASEMANAGER .................................................................................................................................... 28
2.5 BASISFUNCTIES VAN CASEMANAGEMENT ...................................................................................................................... 28
2.5.1 Assessment ................................................................................................................................................................. 28
2.5.2 Planning....................................................................................................................................................................... 29
2.5.3 Interventies ................................................................................................................................................................. 29
2.5.4 Monitoring .................................................................................................................................................................. 29
2.5.5 Evalueren .................................................................................................................................................................... 29
2.6 BASISPRINCIPES VAN CASEMANAGEMENT ..................................................................................................................... 30
2.7 MODELLEN VAN CASEMANAGEMENT ............................................................................................................................. 30
2.7.1 Makelaarsmodel ......................................................................................................................................................... 30
2.7.2 Strengths based (casemanagement) model ............................................................................................................... 30
2.7.3 Assertive community treatment – intensief casemanagement .................................................................................. 30
2.7.4 Klinisch model ............................................................................................................................................................. 30
3 HET COMPETENTIEMODEL........................................................................................................................................................ 31
2|O R T H O P E D A G O G I S C H E H A N D E L I N G S P L A N N I N G
, 3.1 HISTORIEK ........................................................................................................................................................................ 31
3.2 VOOR WIE? ...................................................................................................................................................................... 31
3.3 COMPETENTIE ................................................................................................................................................................. 31
3.4 BALANSMODEL ................................................................................................................................................................ 31
3.4.1 Vijf componenten van het balansmodel ..................................................................................................................... 32
3.5 DE METHODIEK ................................................................................................................................................................ 32
3.6 PRAKTIJKGERICHTE TIPS (UITGANGSPUNTEN) ................................................................................................................ 33
4 HANDELINGSGERICHT WERKEN BINNEN DE ONDERWIJSCONTEXT ......................................................................................... 33
4.1 WAT IS HANDELINGSGERICHT WERKEN .......................................................................................................................... 33
4.2 ZEVEN UITGANGSPUNTEN VAN HANDELINGSGERICHT WERKEN (HGW) ....................................................................... 33
4.2.1 Handelingsgericht werken is doelgericht .................................................................................................................... 34
4.2.2 Handelingsgericht werken gaat over wisselwerking en afstemming .......................................................................... 34
4.2.3 Onderwijs- en opvoedingsbehoeften staan centraal .................................................................................................. 34
4.2.4 Leerkrachten maken het verschil, ouders doen er evenzeer toe ................................................................................ 34
4.2.5 Positieve aspecten van leerlingen, leerkrachten en ouders zijn van groot belang ..................................................... 34
4.2.6 De betrokkenen werken constructief samen .............................................................................................................. 35
4.2.7 De werkwijze is systematisch en transparant ............................................................................................................. 35
4.3 WAT IS HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK (HGD) ..................................................................................................... 35
4.4 FASEN VAN HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK ......................................................................................................... 35
4.5 ICF-CY: INTERNATIONALE CLASSIFICATIE VAN HET MENSELIJKE FUNCTIONEREN VOOR KINDEREN EN JONGEREN ...... 37
4.5.1 Handelingsgerichte diagnostiek en ICF versterken elkaar .......................................................................................... 38
4.5.2 ICY-CF .......................................................................................................................................................................... 38
3|O R T H O P E D A G O G I S C H E H A N D E L I N G S P L A N N I N G
,4|O R T H O P E D A G O G I S C H E H A N D E L I N G S P L A N N I N G
,HOOFDSTUK 1: METHODISCH HANDELEN
1 WAT IS METHODISCH HANDELEN?
Methode komt van Griekse ‘meta hodos’
= ‘de weg waarlangs’; ‘manier van handelen’
methodisch handelen = basiskenmerk van orthopedagogisch handelen
Methodisch handelen
Bewust omgaan met kennis, inzichten en vaardigheden. Je bewust zijn van de effecten en invloeden van jouw handelen op de
ander
→ bestaat uit 4 elementen:
1. doelgericht handelen
· gericht op ontwikkeling/handhaving
· ergens naartoe werken
· samen met cliënt een doel kiezen en daar naartoe werken
2. bewust handelen
· niet louter intuïtief
· niet uit gevoel
· welke invloed heeft jouw gedrag op de ander?
3. systematisch handelen
· stap voor stap
· elke stap in richting van gewenste verandering → moet verbonden zijn met voorafgaande situatie
4. procesmatig handelen
· volgens plan
· afvragen of je werkt in richting van vooropgestelde doel
· afvragen of je moet bijsturen
→ begeleider: waarom werk je op de ene manier met de ene cliënt en op de andere manier met een andere cliënt?
Orthopedagogisch handelen vertrekt vanuit vraag van de cliënt
→ elke handeling motiveren
→ waarom wordt er zo gehandeld?
1.1 VISIES DIE HET METHODISCH HANDELEN ILLUSTREREN
TER HORST KOK BROEKAERT
Problematische Opvoedingssituatie vraagstellingstype dat om actie orthopedagogiek als
(POS) vraagt handelingswetenschap
de door betrokkenen ervaren gaat over gehele functioneren van totaliteit van opvoedingsgebeuren
uitzichtloze opvoedingssituatie kind en opvoedkundige actie in kaart brengen
waarin men niet slaagt zonder
getrainde hulp van buitenaf gestoorde dialoog herstellen en
verandering te brengen verhaal interpreteren
focus op situatie die om
verandering vraagt
actie: opvoeder moet verandering
brengen
→ vertrekken steeds van handelen SAMEN met de cliënt (wisselwerking tussen theorie en handelen)
→ werken aan relatie met de cliënt > inzicht op vraag die cliënt stelt
5|O R T H O P E D A G O G I S C H E H A N D E L I N G S P L A N N I N G
,2 WERKEN MET DOELEN
− handelen afstemmen op ondersteuningsvraag cliënt
− belangrijke vragen: “wie is de persoon die je wil ondersteunen?”, “wat is zijn vraag?” …
− = intakegesprek: hoeverre aanbod van de voorziening antwoord kan bieden op gestelde ondersteuningsvraag
Doelgroep
Die mensen, die we in ons werk be-doel-en te bereiken
belang van functionele relatie met doelgroep > nabijheid – afstand (empathie)
doelgroepanalyse = beeld over doelgroep verhelderen zodat handelingen passend zijn bij doelgroep
!!! niet de bedoeling om mensen in een vakje te plaatsen, elke persoon vraagt een geïndividualiseerde aanpak
3 PLANNEN – UITVOEREN – EVALUEREN – BIJSTUREN
3.1 PLANNEN
Vier soorten planning: bijsturen plannen
1. instellingsplan/beleidsplan = beschrijft visie, doelstelling en werkwijze van
voorziening
2. afdelingsplan = gaat in op agogische doelen en werkzaamheden op de afdeling
om doelen te bereiken
3. individuele handelingsplan = bedoeld voor individuele cliënt evalueren uitvoeren
4. activiteitenplan = beschrijft aanbod, doel en werkwijze van activiteiten
· over wie gaat het (doelgroep)?
➢ wie is de cliënt?
➢ wat zijn interesses, behoeften en mogelijkheden?
➢ wordt er in groepsverband of individueel gewerkt?
· waarom vindt de activiteit of handeling plaats?
➢ zelfstandig bevorderen
➢ mogelijkheden stimuleren
➢ bevorderen van sociale contacten
· wat vindt er plaats (handelingsplanning)?
➢ korte of lange activiteit?
➢ hoeveel mensen nemen deel?
· hoe moet het gebeuren? → agogisch doel
· waar, wanneer en waarmee vindt de activiteit plaats?
3.2 UITVOEREN
Bij activiteitenplan !
AUTORITAIR DEMOCRATISCH LAISSE FAIRE
− begeleider bepaalt alles − alles wordt bepaald via − veel vrijheid voor hulpvrager,
− begeleider geeft aanwijzingen stap groepsbeslissing weinig inbreng begeleider
voor stap − begeleider geeft grote lijnen aan − geen aanwijzingen begeleider
− begeleider verdeelt werk en mogelijkheden om te kiezen − geen taakverdeling
− begeleider doet zelf niet mee − cliënten verdelen zelf het werk en − begeleider doet niet mee
de taken (overleg met begeleider)
− begeleider doet mee als groepslid
3.3 EVALUEREN
→ productevaluatie = nagaan met cliënt of dat de vooraf geformuleerde werkdoelen bereikt zijn
→ procesevaluatie = je bekijkt/onderzoekt de aspecten van methodisch handelen
3.4 BIJSTUREN
= waar nodig → beginsituatie, doelen, plan …
6|O R T H O P E D A G O G I S C H E H A N D E L I N G S P L A N N I N G
,HOOFDSTUK 2: HANDELINGSPLANNING BINNEN HET HULPVERLENINGSPROCES
1 INLEIDING
Onderscheid tussen handelingsplanning als proces en handelingsplan als product
− proces = het hele cyclische proces dat ons orthopedagogisch handelen aanstuurt
− product = het neergeschreven product, elke fase van de handelingsplanning dat in een document is neergeschreven
· elke cliënt heeft neergeschreven document nodig !!!
· kwaliteitsdecreet: voorzieningen geëvalueerd o.b.v. handelingsplanning
· alternatieve termen bv. zorgplan, hulpverleningsplan, behandelingsplan, ondersteuningsplan …
2 DEFINITIE
Handelingsplanning (Rink, 1986)
“ … het gebeuren in de instelling waarbij functionarissen zich beraden over de manier waarop de leefsituatie van hun cliënten
verbeterd kan worden ten gevolge van hun eigen optreden naar die cliënten toe …”
→ dynamiek, betrokkenheid, permanent karakter beklemtoond
− het gebeuren: dynamisch, gaat om permanent gebeuren, planmatig handelen → als een doelstelling bereikt is,
onmiddellijk andere nastreven (handelen stopt nooit) = cyclisch proces (beeldvorming – plannen – uitvoeren –
evalueren)
− in de instelling: residentieel en ambulant (= heel belangrijk) – zal enige invulling moeten krijgen
− functionarissen: wie het handelingsplan opstelt, gaat over deskundigen → 3 modellen:
· deskundigheidsmodel = opstellen van het plan is taak van de deskundigen, teambegeleider moet plan
overbrengen naar begeleiders
· betrokkenheidsmodel = ervaringen begeleiders centraal, stellen autonoom plan op (indien nodig beroep doen
op deskundigen)
· participatiemodel = opmaken van handelingsplan als verantwoordelijkheid van iedereen die betrokken is bij
cliënt, in eerste plaats cliënt zelf
Leefsituatie = groot gevaar bij opstellen van handelingsplan is vergeten kijken naar …
kind: verwijst naar degene die begeleid wordt = K-variabele
opvoeder: verwijst naar zij die begeleiding uitvoeren = O-variabele
situatie: context, omgeving … = St-variabele
Eigen optreden → SAMEN handelen, kwaliteitsvol, methodisch, planmatig
2.1 DE VERSCHILLENDE ACTOREN AAN BOD
1. PERSOON: staat centraal in ondersteuningsproces, is actief betrokken bij alle stappen, ondersteuningsplan o.b.v. noden
en wensen
2. VRAAGVERDUIDELIJKER: staat in voor vraagverduidelijking, verkennen en verhelderen van wensen en
ondersteuningsnoden
3. PLANNER: staat in voor planningsproces, alle mogelijke ondersteuningsvormen in kaart brengen, in
planningsbijeenkomst
4. COÖRDINATOR: coördineert en bewaakt volledige ondersteuningsproces
5. STEUNGROEP: ondersteunt persoon in hele ondersteuningsproces, actief betrokken in opmaak van
ondersteuningsdoelen
→ alle rollen moeten ingevuld worden om ondersteuningsproces succesvol te laten verlopen
7|O R T H O P E D A G O G I S C H E H A N D E L I N G S P L A N N I N G
,3 DE PLAATS VAN DE HANDELINGSPLANNING BINNEN HET HELE HULPVERLENINGSPROCES
1. PROCESFASE 1: probleem stellen/signaleren
· door cliënt zelf of door iemand anders
· hulpverlening effectiever als cliënt zelf probleem aanbrengt
2. PROCESFASE 2: probleemanalyse
· cruciale fase: nagaan wat er aan de hand is
· zoeken naar onderliggende problemen
· komen tot échte ondersteuningsvraag van cliënt en netwerk
3. PROCESFASE 3: ontwerpen van een hulpaanbod
· duidelijke formulering van hulpvragen: hulpvragen sterk analyseren, duidelijk formuleren (zodat er geen
verkeerd hulpverleningstraject ontstaat)
· indicatiestelling: welke vormen van hulpverlening een antwoord kunnen bieden op de hulpvraag (aan wie?
waar? hoe lang?)
→ geheel moet duidelijk worden in intakegesprek
4 EEN CYCLISCH PROCES
Hulpverlening = probleem → probleemanalyse → evalueren
Broekaert & Van Hove
beeldvorming → planning → handelen → evalueren
Knorth & Smith → handelingsplanning =
− diagnostiek = analyse/beoordeling van stand van zaken (probleemsituatie)
− besluitvorming = bepaling van mogelijke interventies en keuze voor bepaalde wijze/methode van hulpverlening
− planning = uitwerking van gekozen wijze van hulpverlening in hulpverleningsplan
− evaluatie = analyse/beoordeling van nieuwe stand van zaken – verloop van hulpverlening in relatie tot
probleemsituatie
Beide modellen:
patroon van assessment → planning → implementatie → evaluatie
tijdens proces kunnen teruggaan naar vorige fase
5 BESPREKING VAN DE VERSCHILLENDE FASEN VAN DE REGULATIEVE CYCLUS VAN HANDELINGSPLANNING (VAN STRIEN)
Participatiemodel = zaken beschrijven vanuit ik-persoon of vanuit naam van de cliënt
5.1 FASE 1: BEELDVORMING
DOEL: een accuraat en breed beeld krijgen van wie de cliënt is en welke ondersteuningsvraag hij/zij heeft
= 1ste en meest belangrijke stap: afgestemd op noden, vragen, kwaliteiten, competenties … van onze cliënt
INFORMATIE OM HELDERE BEELDVORMING TE MAKEN:
− eigen observaties om goed zicht te krijgen op het huidige functioneren
− overleg met collega’s (begeleiders maar ook andere disciplines)
− gesprekken met de persoon zelf of proxy (die de persoon vertegenwoordigd)
− gesprekken met familie, vrienden, naaste betrokkenen
− cliëntbesprekingen (→ zeker proberen bijwonen op stage)
− evaluaties van activiteiten met de persoon (→ samen dingen doen)
− informatie die reeds aanwezig is binnen de voorziening zoals dossier met intakegegevens, anamnese, ...
!!! zoveel mogelijk beroep doen op cliënt/cliëntvertegenwoordigers
8|O R T H O P E D A G O G I S C H E H A N D E L I N G S P L A N N I N G
, RICHTSCHEMA BEELDVORMING
− ontwikkelingsgeschiedenis van cliënt
− medische (diagnoses, allergieën, inentingen …) en paramedische (psychotherapie, kinesitherapie …) gegevens
− sociale context (persoonlijk en professioneel)
− huidig niveau van functioneren
· Cognitieve ontwikkeling
· schoolse vaardigheden (indien de cliënt school loopt)
· motorische ontwikkeling
· sociaal-emotioneel functioneren
· communicatieve vaardigheden
· adaptieve vaardigheden
bv. zelfredzaamheid, huishoudelijke vaardigheden, vrije tijd, maatschappelijke vaardigheden …
· werk (indien de cliënt werkt)
· wonen
· vrije tijdsbesteding
− toekomstperspectief
AANDACHTSPUNTEN
− doe zoveel mogelijk beroep op de cliënt zelf/cliëntvertegenwoordigers
− heb aandacht voor positieve elementen/competenties en ondersteuningsnoden
− heb aandacht voor wie de cliënt is (interesses, wensen, ondersteuningsnoden, ergernissen …)
− hoe ziet de cliënt zelf zijn toekomst?
− belang van netwerk/context
− heb oog voor de domeinen van QoL
FORMULERING BEELDVORMING
vanuit perspectief cliënt
concreet = in ik-vorm of vanuit naam cliënt
cliënt is eigenaar van eigen ondersteuningsplan
5.2 FASE 2: PLANNEN: HET FORMULEREN VAN DOELSTELLINGEN EN OPMAKEN VAN ACTIEPLANNEN
1. Lange Termijn Doel (LTD)
· tijdsgebonden: langere periode, zo specifiek mogelijk bv. 9 maand of 2 jaar
· zo concreet en observeerbaar mogelijk
· positief geformuleerd (wat je verwacht) bv. Bram legt sociaal contact op een sociaal aanvaardbare manier
· vanuit het perspectief van persoon
· kan opgedeeld worden in kleine concretere stappen = KTD
2. Korte Termijn Doel (KTD)
· heeft link met LTD (kleine, concrete stappen op LTD te bereiken)
· concreet haalbaar SMART
· positief geformuleerd (wat je verwacht)
· gekoppeld aan concreet actieplan
AANDACHTSPUNTEN
− positief geformuleerd (wat je verwacht)
− actief geformuleerd (dus geen worden, willen, kunnen, …)
− concreet, realistisch, meetbaar …
− vertrek steeds van de cliënt bij het formuleren van doelen
− maakt gebruik van sterktes/competenties/interesses bij het uitwerken van het actieplan
− let op met dubbele doelen (‘en’, ‘zodat’, …)
− duidelijke tijdsindicatie vb. 15 december 2020
9|O R T H O P E D A G O G I S C H E H A N D E L I N G S P L A N N I N G
