Wat is gerechtelijke geestelijke gezondheidszorg?
Begrip
Gerechtelijke GGZ = forensische geestelijke gezondheidszorg
Gerechtelijke (of forensische) psychiatrie + psychologie
= Engels: Law and mental health, Forensic psychology, Forensic psychiatry
≠ Gerechtelijke (forensische) geneeskunde (DNA- en ander medisch onderzoek ifv waarheidsvinding)
Forensische geestelijke gezondheidszorg op raakvlak tussen GGZ en rechtsbedeling
GGZ
o Georganiseerde dienstverlening die de maximale bevordering van de psychische
gezondheid beoogt
o Voorkomen en behandelen van lichte/milde/ernstige psychische problemen
o Deelgebied: psychiatrie (ernstige psychische problemen)
Rechtsbedeling
o Verschillende vormen van recht (strafrecht, arbeidsrecht,…)
o Politie, rechtbank, gevangenis, forensische instellingen,…
Verschillende basisparadigma's
Gewone vs forensische ggz
Gewone ggz Forensische ggz
Patiënt + hulpverlener Meer in openbaar, 3e partij kijkt mee
Geen exclusieve relatie patiënt - hulpverlener
Samenwerking Conflict
Hulp na vraag patiënt Betrokkene vraagt zelf niet om hulp
Stoornis w gedetecteerd, behandeld en opgelost Tegensprekelijk debat/ oppositioneel: partijen
streven iets anders na/ eisen iets anders
Therapeutische vertrouwensrelatie Beoordeling psychiater als advies/ info voor
(beroepsgeheim): patiënt vertrouwt de psychiater rechter
Werkingsgebieden gerechtelijke GGZ
Gevraagd door gerechtelijke instantie/ advocaat van verdediging voor deskundigenonderzoek (‘expertise’)
in het kader van een gerechtelijk onderzoek (‘gerechtspsychiaters’)
Kan gevraagd worden in elke stap van de straftoemeting voor andere vormen van diagnose en
adviesverlening
probatie, internering, strafuitvoering, risicotaxatie, behandeling van/hulpverlening aan daders en
slachtoffers, preventie en netwerking
1
,Deel 1: Psychiatrische stoornissen
Psychiatrische stoornissen algemeen
Definitie
Psychiatrische ziekte
Psychiatrische ziekte = ziekte met psychische symptomen en/of door psychische oorzaken, die gepaard gaat
met lijden en/of sociaal disfunctioneren
Symptomen = klachten of verschijnselen bv. verwardheid, geheugenproblemen, hallucinaties…
Niet altijd duidelijk onderscheid tussen ‘lichamelijke’ en ‘psychische’ ziekten
Kunnen zowel psychische als lichamelijke oorzaken zijn
Kunnen zowel psychische als lichamelijke klachten hebben
In de psychiatrie: nadruk op psychische symptomen en oorzaken
Niet altijd mogelijk om een specifieke “oorzaak” aan te duiden --> spreken van psychiatrische stoornissen
eerder dan van psychiatrische ziekten
Psychiaters beschouwen psychische klachten en verschijnselen als symptomen van stoornissen in de
zogenaamde psychische functies van de hersenen
Wat zijn psychische functies?
3 hoofdgroepen:
Cognitieve functies: bewustzijn, aandacht, oriëntatie, aandacht, geheugen, waarneming (“denken”)
Affectieve functies: emoties (“voelen”)
Conatieve functies: psychomotoriek, motivatie, gedrag (“willen”)
Al deze functies betreffen een wisselwerking, interactie tussen individu en omgeving, context
Stoornissen vs klachten
Klachten zijn vaak een reactie op iets wat men meemaakt, bv een relatiebreuk --> gaan na verloop van tijd
weer over (of men leert ermee leven)
Psychiatrische stoornis ≠ een klacht
Het psychisch evenwicht is langdurig verstoord
en heeft een negatief effect op het functioneren op verschillende levensdomeinen en sociale rollen
(als partner, werknemer…) komen hierdoor onder druk te staan.
behandeling nodig
Psychiatrische diagnostiek
Doel van diagnostiek
Vaststellen of er sprake is van een stoornis
zo ja: Welke? Wat is het beloop? Mogelijke oorzaken? Aangewezen behandeling?
Hoe stelt men een psychiatrische diagnose?
Kern = in kaart brengen en verhelderen van klachten en het vaststellen van verschijnselen
Hoe? Via de anamnese (=het gesprek)
Uitgebreid, met aandacht voor gedachten, gevoelens, en gedragingen van de patiënt
2
,Terwijl de somatische specialist begint met de anamnese en daarna overgaat tot het lichamelijk onderzoek,
doet de psychiater zijn onderzoek terwijl hij de anamnese opneemt.
Onderzoek = observatie tijdens het gesprek
komt non-verbaal gedrag overeen met wat persoon vertelt?
Geen lichamelijk onderzoek door psychiater --> als dit nodig is, aan andere dokter vragen
De door de patiënt gerapporteerde en/of bij de patiënt waargenomen symptomen worden vervolgens
geclusterd tot ziektebeelden of stoornissen.
Psychiatrisch onderzoek
Anamnese
1. Speciële anamnese: geschiedenis van de psychiatrische aandoening
2. Algemeen psychiatrische anamnese: screening andere psychiatrische stoornissen
Screenen van dingen die je wilt uitsluiten bv suïcidale gedachten
Kernsymptomen gescreend
3. Sociale anamnese: drie milieus (thuis, opleiding/werk en vrije tijd)
Inschatting van invloed van de klacht op leven
4. Biografische anamnese: gezin van oorsprong, levensgeschiedenis, zelfbeschrijving
5. Somatische anamnese: lichamelijke gezondheid
Lichamelijke oorzaak?
Welke medicatie kan men voorschrijven?
Hoe? Via het gesprek; eventueel via gestructureerde interviews of vragenlijsten
Probleem: vaak onvoldoende, onvolledige of onbruikbare informatie verkregen van de patiënt zelf
Kan zijn dat patiënt niet alles vertelt
o Door psychiatrische stoornis (oordeelsvermogen vaak verstoord door de stoornis)
o Doordat patiënt niet altijd de waarheid vertelt
Bv wil medicatie, doktersbriefje
Oplossing: heteroanamnese (gesprek met derden) of collaterale informatie (informatie uit dossiers)
Belangrijk in de psychiatrie, zeker in de forensische psychiatrie
Autoanamnese = gesprek met patiënt, heteroanamnese = gesprek met derde
Onderzoek
Exploratie: het gericht vragen naar subjectieve psychiatrische symptomen, aansluitend bij hetgeen de
patiënt spontaan vermeldt
Observatie: observeren van objectieve psychopathologische verschijnselen.
Aanvullend onderzoek
Na gesprek, met familie gesproken, dossier nagekeken
Psychologisch onderzoek:
Gestandaardiseerde tests om verschillende psychische functies betrouwbaar te meten
o bv. Intelligentietest of persoonlijkheidstests
3
, Aanvullend onderzoek
Bloedonderzoek? Ander onderzoek? Kan je geen psychiatrische ziekte in zien
o Waarom dan toch doen?
om een lichamelijke oorzaak uit te sluiten
als ondersteuning voor keuze van een bepaalde behandeling
om bijwerkingen van medicatie op te volgen
o Wordt niet door de psychiater, maar door een andere arts uitgevoerd
Beeldvormend onderzoek van de hersenen (“brain imaging”)? structureel en functioneel:
o Enkel op indicatie om bv. neurologische aandoeningen op te sporen die een oorzaak zijn
voor de psychiatrische symptomen
o Voor wetenschappelijk onderzoek
o Je kan geen diagnose stellen obv een hersenscan
Betrouwbaarheid?
Dus: psychiatrische diagnostiek = anamnese (gesprek) + onderzoek
Uit gesprek conclusies trekken = kwetsbaar
Rosenhan experiment: testen betrouwbaarheid psychiatrische diagnose
Gezonde neppatiënten met als aanmeldingsklacht ‘stemmen’ in hun hoofd --> werden opgenomen
in verschillende psychiatrische ziekenhuizen --> neppatiënt zegt stem is weg --> pas na een
gemiddelde verblijfsduur van 19 dagen ontslagen met diagnoses schizofrenie of bipolaire stoornis
Zogezegd neppatiënten sturen en psychiaters moeten die herkennen --> stuurt geen --> toch
dachten de psychiaters dat ze een aantal neppatiënten hadden gekregen
Psychiatrische diagnostiek
Psychiatrisch onderzoek leidt tot samenvatting en conclusie leidt tot diagnose en behandelvoorstel
Twee typen diagnose:
Syndroomdiagnose of descriptieve diagnose: symptomen worden geordend tot een stoornis; deze
diagnose is puur beschrijvend
o Bv. “Een matig ernstige depressie met melancholische kenmerken en suïcidaliteit”
Structuurdiagnose: beschrijft naast de symptomen ook waardoor en op welke wijze de stoornis is
ontstaan
o Is er een onderliggende kwetsbaarheid (predisponerende factoren)
o Zijn er factoren die de stoornis uitlokken (luxerende factoren)
o Zijn er factoren die de stoornis onderhouden of versterken? (onderhoudende factoren)
o Bv. “Een matig ernstige depressie met melancholische kenmerken bij een lichamelijk
gezonde man met een belaste psychiatrische famileanamnese en met narcistische
persoonlijkheidstrekken. Dit beeld is reactief ontstaan na veranderingen op het werk en na
een forse griep. Als gevolg hiervan zijn problemen ontstaan in de relatie en belemmeringen
in het sociaal functioneren.”
Classificatie
Huidige psychiatrische classificatiesystemen berusten grotendeels op syndroomdiagnosen
Want oorzaken meestal niet met zekerheid vast te stellen
Dus descriptieve classificatie voornamelijk gebaseerd op beschrijven van symptomen
4
