Psychologische Thema’s
Deel 1: Psychodynamisch Perspectief
Inleidend filmpje: Een Simpel Doch Doeltreffend Filmpje... Sigmund Freud - YouTube & Wie was
Freud? - YouTube
1.1 Inleiding
We stellen ons vragen over het waarom van ons handelen,
we zijn op zoek naar de beweegredenen achter gedrag van
mensen. Voortdurend vragen we ons af wat ons en andere
mensen drijft, beweegt, motiveert. We proberen het gedrag
van onszelf en anderen te begrijpen, in de hoop dat, als we
het gedrag van anderen begrijpen, we het kunnen
voorspellen of dat we op zijn minst rekening houden met de eventuele gevolgen van dat gedrag.
Soms is gedrag moeilijk te begrijpen. Onvoorspelbaar gedrag roept bij ons angst op. Als de begeleider
het gedrag kan verklaren, neemt angst af. Motivatie en emotie zijn twee complementaire processen.
Emotie zorgt ervoor dat we alert zijn en motivatie zet die om in actie. Het zijn beide processen die
onze aandacht en ons gedrag sturen.
De grondlegger van de psychodynamische benadering is Freud. We gaan dieper in op de visie van
Freud op het onbewuste en de invloed daarvan op ons handelen, op zijn persoonlijkheidstheorie, op
de visie van tegenoverdracht en we staan stil bij de afweermechanismen die een belangrijke rol
spelen in ons gedrag en mentale leven.
1.2 Mensbeeld en uitgangspunten
De mens is geen relationeel wezen, hij is, minder dan hij zelf denkt, geen baas
over zichzelf en hij geeft, minder dan hij denkt, zelf richting aan het leven.
Menselijk gedrag wordt in belangrijke mate bepaald door krachten waar hij zelf
geen vat op heeft:
- Aangeboren factoren
- Omgevingsfactoren
Menselijk gedrag hier -en- nu is volgens het psychodynamisch perspectief een functie van het
verleden en dan vooral van de ervaringen die mensen in hun kindertijd hebben opgedaan.
Ontsnappen aan ons verleden is moeilijk. Zeker wanneer men zich van deze ervaringen onbewust is
(voor de leeftijd van 3 jaar heeft men geen eigen herinneringen), terwijl ze wel traumatisch kunnen
geweest zijn.
Als we het gedrag van mensen willen begrijpen, moeten we ons bezighouden met de onbewuste
mentale processen. Het onbewuste bestaat uit wensen die niet geaccepteerd werden en onderdrukt
werden. Het waarneembare gedrag wordt dus bepaald door zowel de onbewuste wensen als het
verbod er op. Al ons gedrag is op te vatten als het resultaat van een conflict tussen wens en een
verbod: het conflictmodel. Dit heeft twee belangrijke consequenties:
- We bepalen ons gedrag niet of veel minder dan we zelf willen/hopen/denken (het wordt
meer dan ons lief is mee bepaald door onbewuste krachten waar we geen greep op hebben).
- Al ons gedrag heeft betekenis, waarbij de uitingsvorm wordt bepaald door twee invloeden:
de wens en het verbod.
1
, Normaal en gestoord gedrag zijn niet wezenlijk verschillend; er is geen onderscheid tussen ‘ziek’ en
‘gezond’. Het ontstaan van beide soorten gedrag is met dezelfde principes te verklaren. Elk
individu heeft zowel gestoorde als gezonde aspecten in zijn gedrag (cfr. hulpverleners en cliënten
zijn geen twee verschillende soorten van mensen; ze gaan met dezelfde lastige thema’s op een
andere manier om, waaraan de ene een bevredigender gevoel aan overhoudt dan de andere).
1.3 Waar men zich al dan niet bewust van is: constructie van het ‘onbewuste’
Freud construeert ‘het bewustzijn’ aan de hand van drie concepten:
- Het bewuste,
- Het onbewuste,
- Het voorbewuste
Het bewuste is datgene wat iemand van zichzelf kent en op basis daarvan ‘bewust kan kiezen’. Het is
dus m.a.w. het deel waar je bewust van bent. Dit kunnen ook gevoelens en gedachten zijn.
De focus bij het psychodynamische kader ligt op het onbewuste:
- Het onbewuste bestaat uit nooit bewust geworden driften of ruimer: ervaringen (voor de
leeftijd van drie jaar) als uit onderdrukte (verdrongen) inhouden. Oftewel: wat nooit bewust
is geweest; ‘schrijven met citroen’: wat er is, toont zicht niet (het is dat dat zich in u inprent,
maar niet zichtbaar is).
o Geen: eigen herinneringen (gedachten dus).
o WEL: ‘the body keeps the score’ (lichaam), emotionele deregulatie (emotie).
- Wat vanuit het bewuste is onderdrukt/verdrongen; ‘bal onder water’. Wat is ‘verdrongen’,
toont zich:
o ‘Vergeten’ (niet willen weten)
o Blinde vlek (Johari-venster): wat anderen opmerken
hier kunnen anderen u attent op maken
o Verborgen gebied (Johari-venster)
Is zowel voor jezelf als de ander niet zichtbaar
o Pathologie
- Luister naar je lichaam.
- Ken je emotionele triggers (cliënten kennen jouw triggers soms beter dan jij ze zelf kent).
- Ken jezelf via de blik van de ander.
Hou goed voor ogen dat het onbewuste geen ‘plek’ is maar een ‘modus’: een ‘niet (meer) van’-
willen-weten’. Het is de uitkomst van een mentaal proces waar men zich, zoals gezegd, vaak niet
bewust van is.
Het voorbewuste is een ‘overgangsmodus’ tussen het bewuste en het onbewuste: zich deels bewust
zijn van drijfveren, gedrag, kennis, emoties en verlangens die op dat moment niet onder de aandacht
zijn maar die we wel, zij het met enige moeite, kunnen oproepen.
1.4 Persoonlijkheidstheorie
1.4.1 Levens- en doodsdrift
Levensdrift = gedachten, motieven en handelingen die constructief zijn (Eros).
Doodsdrift = gedachte, motieven en handelingen die destructief zijn (Thanatos).
1.4.2 Constructie van de persoonlijkheid
2
