PIONEERS OF PSYCHOLOGY – A HISTORY
Inleiding: Geschiedenis van de psychologie bestuderen
De waarde van het bestuderen van geschiedenis
De geschiedenis van de psychologie heeft een geschiedenis
Manieren om de geschiedenis te bestuderen
Onze historiografische benadering
Als psychologiestudent vraag je je misschien af: waarom zou ik de geschiedenis van de psychologie bestuderen? Hoe kan ik
profiteren van kennis van de geschiedenis? Als het natuurkunde was geweest, zou je waarschijnlijk geen vak geschiedenis
van de natuurkunde hoeven te volgen als onderdeel van je diploma, ook al zou het een boeiend onderwerp zijn! De
geschiedenis van de psychologie wordt echter vaak opgenomen in het psychologiecurriculum op bachelor- en masterniveau.
Het is om een aantal redenen bijzonder relevant voor uw studie van hedendaagse psychologie.
DE WAARDE VAN HET BESTUDEREN VAN GESCHIEDENIS
Historisch onderzoek biedt in de eerste plaats de mogelijkheid om buiten de interne mechanismen van de psychologie zelf
te treden - de gegevens, experimenten, methoden, theorieën en feiten die de gevestigde canon van het vakgebied vormen.
Als u dit doet, kunt u zien hoe al deze elementen zich hebben ontwikkeld in relatie tot specifieke problemen die zich hebben
voorgedaan in individuele, sociale, professionele en politieke contexten. Hoe en waarom gebruiken we bijvoorbeeld de
wetenschappelijke methode om psychologische vragen te beantwoorden? Welke debatten zijn er uit deze aanpak
voortgekomen en wat waren de gevolgen? We kunnen de antwoorden vinden in de strijd van de vroege pioniers van de
psychologie, die zowel voordelen als beperkingen zagen in het vaststellen van de wetenschappelijke referenties van de
psychologie. William James, die je in hoofdstuk 8 zult ontmoeten, worstelde twaalf jaar met hoe een psychologiewetenschap
eruit zou zien en welke methoden het meest geschikt waren voor deze wetenschappelijke discipline. Zijn pogingen om
psychologie als een wetenschap te definiëren, weerspiegelden zijn eigen diepe onzekerheid over de hele onderneming, en
leidden hem uiteindelijk tot de conclusie dat enkele van de belangrijkste vragen buiten het bereik van de zuivere wetenschap
lagen en een meer filosofische benadering vereisten. Anderen waren het daar niet mee eens, en naarmate we ons bewust
worden van dit debat, kunnen we mogelijk onze huidige methodologische horizon verbreden en de kwestie heroverwegen
van wat een wetenschappelijke psychologie goed doet en waar ze grenzen heeft.
Waarom nemen Freuds theorieën over vrouwelijke ontwikkeling de vorm aan die ze hebben? (Hint: Freuds eigen denken
werd beïnvloed door de gendernormen van zijn tijd en plaats.) Hoe ontstond John Watsons behaviorisme in de Amerikaanse
psychologie? (Hint: Watsons eigen ongemak met de meer filosofische methoden van die tijd, en de noodzaak om
psychologie nuttig te maken voor de samenleving, gecombineerd om een vruchtbare voedingsbodem te bieden voor een
nieuwe benadering.) Wat zijn de wortels van het nature-nurture-debat in de psychologie, en hoe zou je hedendaagse
beweringen over de relatieve invloed van genen versus omgeving kunnen evalueren? (Hint: Francis Galtons preoccupatie
met zijn eigen capaciteiten ten opzichte van die van anderen uit dezelfde bevoorrechte klasse beïnvloedde zijn standpunt
over de rol die erfelijkheid speelt in persoonlijke prestaties.) Dit zijn allemaal voorbeelden van het soort vragen dat de
geschiedenis van de psychologie u kan helpen identificeren en beantwoorden - waardoor niet alleen uw historische kennis
wordt verrijkt, maar ook uw hedendaagse begrip van systemen en vragen die tegenwoordig circuleren.
Een tweede voordeel van het leren van geschiedenis is dat ideeën die we vandaag de dag als oud of onjuist beschouwen,
redelijk kunnen lijken als ze in hun oorspronkelijke context worden gepresenteerd. Dit begrip kan ons helpen de huidige
psychologische bevindingen scherper te evalueren. Zo zag René Descartes in de zeventiende eeuw de zenuwen als holle
buizen waardoor 'geesten' vloeiden (zie hoofdstuk 2). Later bleek dat hij het bij het verkeerde eind had, maar in de context
van de beschikbare informatie tijdens zijn tijd was dit een volkomen redelijk idee om voor te stellen. Bovendien was het een
productieve fout die kon worden getest en later gecorrigeerd. Franz Mesmer's theorie van 'dierlijk magnetisme' als de kracht
die produceert wat we tegenwoordig hypnose noemen, lijkt nu misschien bizar (figuur 1.1). In het Parijs van de late
achttiende eeuw waren er echter talloze populaire opvattingen over de krachten van onzichtbare krachten, zoals
zwaartekracht, elektriciteit of de verwarmde lucht die ballonnen deed opstijgen.
,Magnetisme leek ook zo'n kracht te zijn, en het was niet onredelijk om te speculeren over de mogelijke invloed ervan op de
mens. Historische kennis stelt ons daarom in staat om eerdere ideeën zorgvuldiger te beoordelen - en niet te verwerpen -
simpelweg op basis van wat we nu weten.
Figuur 1.1 – Dierlijk magnetisme en mesmerisme lijken tegenwoordig misschien bizarre concepten, maar
in hun eigen tijd en plaats waren ze niet ongeloofwaardig.
Omdat dezelfde soorten invloeden die de ontwikkeling van de psychologie in het verleden hebben beïnvloed, vandaag
de dag actief zijn, kan dit historisch besef bijdragen aan uw vermogen om hedendaagse ideeën en ontwikkelingen kritisch
te onderzoeken. Psychologen worden nog steeds beïnvloed door hun individuele, sociale, professionele en politieke context.
Voor zover deze contexten altijd veranderen, verandert ook de psychologie. Wat vandaag absoluut waar en vanzelfsprekend
lijkt, kan in de toekomst net zo oud of verkeerd lijken, zoals dierlijk magnetisme dat nu voor ons doet. Dus om weloverwogen
keuzes te maken over wat te bestuderen, hoe het te bestuderen, en om de huidige wetenschappelijke beweringen beter te
kunnen evalueren, is een historisch, contextueel overzicht van de discipline en haar relatie tot de samenleving onontbeerlijk.
Op zijn best is dit wat de geschiedenis kan bieden.
Een derde reden om de geschiedenis van de psychologie te bestuderen is dat het ons helpt het 'reflexieve' karakter van
het veld te waarderen. Reflexiviteit verwijst naar het menselijk vermogen om zich bewust te worden van en na te denken
over de eigen activiteiten. Op het eenvoudigste niveau treedt reflexiviteit op wanneer jonge kinderen voor het eerst
herkennen dat de beelden die ze in een spiegel zien, van henzelf zijn; op een hoger niveau komt het voor als we nadenken
over ons eigen denken; en op het hoogste niveau verwijst het naar het vermogen van psychologische theorieën om de
manier waarop we onszelf begrijpen te veranderen. In de komende hoofdstukken zullen we zien dat dit vermogen tot
zelfbewustzijn een belangrijk element was in verschillende filosofische systemen die de basis legden voor de moderne
psychologie. Vroege filosofen debatteerden over de vraag of zelfbewustzijn mogelijk was zonder eerdere ervaring of
zintuiglijke stimulatie; later dachten filosofen en psychologen na over de moeilijkheden om hun eigen geest te gebruiken
om de geest zelf te begrijpen. Hoe is het mogelijk, vroegen ze, dat de agent en het object van studie één en hetzelfde zijn?
Hoe kan de geest of het bewustzijn een studieobject worden als diezelfde geest het instrument is waarmee we hem
bestuderen?
De geschiedenis van de psychologie beschrijft de verschillende gezichtspunten die bij dit raadsel betrokken zijn, evenals
de methoden die psychologen hebben bedacht om hen te helpen de geest objectief te bestuderen. Sommige psychologen
waren van mening dat de inherente reflexiviteit van de psychologie de objectieve studie van de geest tot een onmogelijke
taak maakte. Ze suggereerden dat we alleen waarneembaar gedrag bestuderen, en de geest met rust laten. Anderen stelden
bijvoorbeeld voor dat we de geest conceptualiseren als een informatieverwerkende machine en modellen bouwden van
hoe de geest informatie opneemt, verwerkt en er vervolgens op reageert. Dit leidt tot een verder en complexer aspect van
reflexiviteit: het veranderen van zelfinzicht.
Omdat veel psychologen theorieën voorstellen over het mens-zijn, en omdat mensen zelfbewust zijn en over die
theorieën kunnen reflecteren, kan deze reflectie in feite leiden tot veranderingen in zelfinzicht. Zoals gezegd, stellen
sommige psychologen dat de hersenen lijken op een zeer complexe computermachine. Anderen suggereren dat mensen in
wezen irrationeel zijn, gedreven door onbewuste motivaties waar ze weinig controle over hebben. Deze modellen van de
menselijke natuur kunnen beginnen te veranderen hoe we over onszelf denken en ons eigen gedrag verklaren. De
verschillende voorstellen over de menselijke natuur die door psychologen naar voren zijn gebracht, geven een beeld van
hoe mensen over zichzelf hebben gedacht en hoe deze opvattingen in de loop van de tijd zijn veranderd. Wij geloven dat
historisch onderzoek een uitstekende manier is om dit proces en de impact ervan te begrijpen. Deze historische studie van
veranderingen in zelfinzicht is een soort 'historische psychologie'.
DE GESCHIEDENIS VAN DE PSYCHOLOGIE HEEFT EEN GESCHIEDENIS
Naast deze overtuigende redenen om de geschiedenis van de psychologie te bestuderen, is het ook, simpel gezegd, een
fascinerend onderwerp. Sinds de vroege ontwikkeling van psychologie als wetenschappelijke discipline zijn psychologen zelf
geïnteresseerd in het schrijven en bestuderen van hun eigen geschiedenis, en studenten zijn geïnteresseerd om erover te
leren. Een van de eerste Amerikaanse teksten over de geschiedenis van de psychologie verscheen in 1912: Founders of
Modern Psychology, door G. Stanley Hall (die je in hoofdstuk 8 weer zult ontmoeten).
,In dit boek schreef Hall over zes mannen met wie hij in Duitsland had gestudeerd, en presenteerde hij hen als enkele van de
'grondleggers' van de experimentele psychologie. Hij nam verschillende figuren op die u op de komende pagina's bekend
zullen worden, zoals Hermann von Helmholtz, Gustav Fechner en Wilhelm Wundt.
Een andere vroege tekst was Edwin G. Boring's A History of Experimental Psychology, oorspronkelijk gepubliceerd in
1929. Boring, een student van E.B. Titchener (zie hoofdstuk 5), had tot dan toe een bepaalde agenda bij het schrijven van
zijn historisch verslag van psychologie. Hij wilde de status van psychologie versterken als een laboratorium gebaseerde
experimentele wetenschap, een status die volgens hem werd verzwakt door de bloei van wat hij zag als een 'zachtzinnige'
en niet-wetenschappelijke toegepaste psychologie na de Eerste Wereldoorlog. Voor een deel was Boring geïnteresseerd in
geschiedenis omdat het hem zou kunnen helpen een politiek doel te bereiken, maar hij was ook geïntrigeerd door de vraag
hoe en waarom bepaalde soorten mensen de geschiedenisboeken halen en anderen niet. Was het puur geniaal? Was het
op het juiste moment op de juiste plaats? Boring besteedde veel tijd aan het bepalen van de relatieve invloed van deze
factoren, evenals het definiëren van wetenschappelijke uitmuntendheid en hoe dit kon worden bereikt. In alle opzichten
was Boring ook onzeker over zijn eigen reputatie en prestaties. Zijn interesse in eminentie vloeide waarschijnlijk voort uit
zowel persoonlijke als puur intellectuele zorgen. Het snijpunt van het persoonlijke en het intellectuele is een van de leidende
thema's van Pioneers of Psychology.
We komen even later terug op de netelige vraag wie in de geschiedenisboeken komt en wie niet. Het is duidelijk dat de
geschiedenis van de psychologie om verschillende redenen al heel lang van belang is voor psychologen zelf, en dit wordt
weerspiegeld in de tijdschriften, organisaties en academische programma's die psychologen in de jaren zestig begonnen te
ontwikkelen. In de Verenigde Staten had misschien niemand meer invloed op het vestigen van de geschiedenis als een
erkend deelgebied van de psychologie dan Robert I. Watson. Opgeleid als klinisch psycholoog en gepubliceerd op dat gebied,
wendde Watson zich in 1953 tot de geschiedenis door een artikel te schrijven met de titel "A Brief History of Clinical
Psychology". Enigszins wrang opmerkend dat dit artikel een meer ontvankelijke snaar leek te raken dan 'al mijn andere
artikelen bij elkaar', besloot hij in 1959 zich uitsluitend te wijden aan historische wetenschap en zich te identificeren als een
historicus van de psychologie.
Na deze keuze realiseerde Watson zich dat er geen georganiseerde gemeenschap was om ideeën uit te wisselen en
historisch onderzoek te stimuleren. Daarom, in wat misschien wel zijn grootste bijdrage van allemaal was, ging hij over het
creëren van die gemeenschap. Hij publiceerde een artikel getiteld "History of Psychology: A Neglected Area", in de American
Psychologist, het tijdschrift van de American Psychological Association (APA), en samen met twee collega's stuurde hij een
uitnodiging aan iedereen die geïnteresseerd was in de geschiedenis van de psychologie om zich bij hen aan te sluiten op de
bijeenkomst van de APA-conventie in 1960. Een van deze uitnodigingen ging naar Edwin G. Boring (Figuur 1.2). Hoewel niet
bekend is of Boring aanwezig was, kwamen er volgens Watson zo'n vijftien mensen opdagen. Watson wijdde later zijn boek
The Great Psychologists aan Boring en noemde hem 'mijn leraar, bij wie ik nooit heb gestudeerd'.
Figuur 1.2 – Edwin G. Boring (links) en zijn “student” Robert I. Watson.
Dit bescheiden begin zorgde voor verschillende ontwikkelingen, waarvan de meeste onder leiding van Watson. In 1965
was de oorspronkelijke groep van vijftien voldoende uitgebreid om een nieuwe afdeling van de APA gewijd aan geschiedenis
te rechtvaardigen: Division 26. Watson richtte ook een nieuw tijdschrift op, het Journal of the History of the Behavioral
Sciences, en fungeerde als eerste redacteur. In 1967 verhuisde hij van zijn positie aan de Northwestern University buiten
Chicago naar een intrigerende nieuwe functie aan de University of New Hampshire. Daar zou het zijn taak zijn om hun
afstudeerprogramma's op te bouwen, waaronder een gewijd aan gespecialiseerde opleiding in de geschiedenis en theorie
van de psychologie. In 1967 werd het eerste afstudeerprogramma voor het gebied opgericht. Slechts een jaar later, met
subsidie van de National Science Foundation, riepen Watson en zijn collega Josef Brožek een zomerinstituut bijeen voor het
onderwijzen van de geschiedenis van de psychologie, dat de aanzet gaf voor een nieuwe, onafhankelijke organisatie
genaamd Cheiron: The International Society for the History of de Maatschappij- en Gedragswetenschappen. Hoewel de
"internationale" status van de groep meer ambitieus dan feitelijk was, signaleerde het niettemin een groeiende
internationale interesse in het veld. In de jaren zeventig en tachtig werd de institutionele aanwezigheid van de geschiedenis
van de psychologie steeds sterker in Canada en Europa, en tegenwoordig zijn er gemeenschappen van geleerden over de
hele wereld die publiceren en bijeenkomen in hun eigen gespecialiseerde tijdschriften en conferenties. Tabel I.1 geeft een
selectieve lijst van deze grondleggers en internationale ontwikkelingen.
,MANIEREN OM HET VERLEDEN TE BESTUDEREN
Laten we, nu we de waarde en relevantie van het bestuderen van de geschiedenis van de psychologie hebben vastgesteld,
eens kijken naar geschiedenis als een vorm van onderzoek waarbij bepaalde methoden en principes worden gebruikt, net
als elk ander gebied van de discipline. Historiografie is een verzamelnaam voor de theorie, geschiedenis, methoden en
veronderstellingen van het schrijven van geschiedenis. Geschiedschrijving kan ook verwijzen naar een geheel van historisch
werk, net zoals discografie verwijst naar het geheel van opgenomen muziek van een muzikant. We zouden kunnen zeggen
dat de geschiedschrijving over Freud bijvoorbeeld omvangrijk is, wat betekent dat er een enorme literatuur over Freud
bestaat. Of we zouden kunnen zeggen dat bepaalde geschiedenissen van Freud feestelijk zijn, verwijzend naar de neiging
van sommige schrijvers om kritiek op zijn prestaties te vermijden. (Eigenlijk varieert de wetenschap van Freud sterk, van
feestelijk tot intens kritisch.) Een feestelijke benadering weerspiegelt de positieve vooringenomenheid van de historicus ten
aanzien van een figuur of gebeurtenis, net zoals een kritische benadering een andere reeks aannames onthult. Het algemene
punt is dat persoonlijke perspectieven en manieren om een onderwerp te benaderen soms de interpretatie van een
historicus kunnen kleuren.
Welke andere aannames en methoden gebruiken historici om feiten en gebeurtenissen uit het verleden om te zetten in
een historisch verhaal? Sommige historici richten zich uitsluitend of in de eerste plaats op de ontwikkeling van belangrijke
ideeën en hun intellectuele en disciplinaire context, waarbij ze de sociale en politieke factoren die ze mogelijk hebben
gevormd, negeren.
, Dit onderscheid, dat bijna nooit strikt wordt gehandhaafd, wordt internalisme genoemd, gericht op interne factoren, versus
externalisme, gericht op externe factoren. De meeste historici hebben de neiging om geschiedenissen te schrijven die een
evenwicht vinden tussen de twee posities, zoals we doen in Pioneers. Hoewel de ontwikkeling van de humanistische
psychologie (zie hoofdstuk 12) bijvoorbeeld verband hield met de intellectuele kritiek dat de reguliere psychologie zich bijna
uitsluitend richtte op de negatieve aspecten van het mens-zijn, ontstond en vond ze ook plaats in een periode onmiddellijk
na de nazi-gruweldaden van de wereld. Oorlog II. Het vermogen van velen om deze gruweldaden te doorstaan, er betekenis
aan te geven en niet alleen te overleven maar te bloeien, speelde ook een rol bij het veranderen van psychologen in een
nieuw, positief perspectief. Als gevolg hiervan waren humanistische en existentiële psychologieën niet puur interne,
intellectuele ontwikkelingen, maar werden ze ook beïnvloed door - en vervolgens beïnvloed - culturele ontwikkelingen.
Sommige historici hanteren een Great Man-benadering (Great Man Theory), waarbij de geschiedenis wordt verteld door
de bijdragen van vooraanstaande mensen wier ideeën het veld hebben gevormd (vergelijkbaar met de hierboven genoemde
feestelijke benadering). Geschiedenissen van grote mannen negeren vaak de externe factoren die individuele bijdragen
mogelijk hebben omgeven, zoals de netwerken van collega's en gelijken waarin zogenaamde grote mannen hebben gewerkt,
en de sociale, culturele en politieke systemen die hen mogelijk hebben beïnvloed. Het uitgangspunt is dat bijdragen
voortkomen uit individuen die eigenhandig de loop van de geschiedenis veranderen. Natuurlijk onthult de bewoording
"grote man" de lang gekoesterde veronderstelling dat alleen mannen opmerkelijke bijdragen aan de geschiedenis hebben
geleverd. De Zeitgeist-benadering houdt rekening met het feit dat wat de 'geest van de tijd' wordt genoemd, van invloed
kan zijn op het vermogen van een bepaalde persoon, samen met zijn of haar ideeën, om vast te houden en historisch
significant te worden. Sommige historici beweren dat geen van beide benaderingen op zichzelf voldoende is om historische
gebeurtenissen volledig te verklaren.
In dit boek vinden we een evenwicht tussen de internalistische en externalistische benaderingen, en tussen de Great
Man- en Zeitgeist-benaderingen, door psychologische ideeën en toepassingen te presenteren in de context van de
individuele levens en tijden van degenen die ze hebben veroorzaakt. We vermijden een ongecompliceerde, feestelijke
benadering van de Grote Man door te suggereren dat, hoewel individuele levens belangrijk en vaak cruciaal zijn, een rijk,
contextueel begrip van deze levens ons helpt de verbanden te zien tussen het denken van een persoon en zijn of haar
ervaringen terwijl deze zich in de loop van de tijd en plaats ontvouwen. Wij zijn van mening dat deze benadering de
geschiedenis voor lezers tot leven kan brengen op een manier die het simpelweg niet is om de ideeën of denkrichtingen
alleen te presenteren, met slechts een korte verwijzing naar hun bedenkers. We laten bijvoorbeeld zien dat voor Gustav
Fechner (zie hoofdstuk 4) zijn 'psychofysische wet' geen droge wiskundige abstractie was, maar eerder een bewijs van een
onderliggende harmonie tussen de fysieke en spirituele wereld, die hem de oplossing bood voor een intense persoonlijke
crisis. We onderzoeken hoe Francis Galtons overtuiging van de aangeboren en erfelijke aard van intelligentie gedeeltelijk
voortkwam uit zijn eigen persoonlijke gevoel van intellectuele frustratie en falen in de context van een rigide academisch
curriculum (zie hoofdstuk 7).
We onderzoeken hoe de industrieel psycholoog Lillian Gilbreth (zie hoofdstuk 15) haar baanbrekende ideeën over de
aard en het belang van efficiëntie ontwikkelde als reactie op de snelle industrialisatie van de Amerikaanse samenleving en
vanwege de eisen waarmee ze als werkende moeder van een dozijn kinderen werd geconfronteerd. We benadrukken de
invloed van de praktische vereisten van twee wereldoorlogen op de opkomst van testen, personeelsselectie en andere
vormen van toegepaste psychologie, en de persoonlijke druk die een echtpaar, Leta en Harry Hollingworth, ertoe bracht om
grotendeels toegepast werk op zich te nemen omdat het goed betaalde (zie hoofdstuk 15). Deze en vele andere voorbeelden
van de creatieve interactie van persoonlijke, biografische, contextuele, intellectuele en theoretische factoren worden door
het hele boek uitgebreider gepresenteerd.
Sommige historici gebruiken een benadering die bekend staat als presentisme, waarbij ze hun onderwerp bekijken
vanuit het standpunt van het heden en de omstandigheden van vandaag verklaren door te benadrukken dat omdat onze
voorgangers verkeerde veronderstellingen overwonnen hadden, we gevorderd waren tot de huidige staat van toegenomen
of superieure kennis en wijsheid. Anderen daarentegen passen het historisme toe, dat probeert het verleden te recreëren
zoals het door voorgangers werd ervaren, zonder vervorming door voorkennis van hoe de zaken later uitpakten. Elke
benadering heeft voor- en nadelen, en sommige historici hebben een standpunt ingenomen dat ze verfijnd presentisme
noemen. Met het argument dat je bij het schrijven van geschiedenis nooit aan de horizon van het heden kunt ontsnappen,
en dat historische studie wordt (en moet) worden gemotiveerd door de wens om hedendaagse kwesties beter te begrijpen,
gaan ze er niet vanuit dat de huidige stand van zaken noodzakelijkerwijs de ‘juiste’ of de ‘beste’ is.
