Dit is een samenvatting van het onderdeel leerpsychologie voor het vak psychologische interventies en mensbeelden. De samenvatting werd gemaakt in , maar de inhoud is nog zo goed als hetzelfde voor het jaar .
Psychologische interventies en mensbeelden 2021-2022
Leerpsychologie
1. De essentials van klassieke en operante conditionering en theorieën over bekrachtiging
• veel gedragstherapeutische handelingen zijn gebaseerd op dingen die naar boven zijn gekomen
in leerpsychologie
• grote nadruk op specifieke ervaringen die men opdoet in het leven en hoe deze ons gedrag gaan
sturen
o hoe de effecten van de gedragingen die we nu stellen eigenlijk controle uitoefenen op hoe
we dat gedrag verder gaan blijven stellen
A. Fundamentele kenmerken van leren
Definitie leren
o leren is hét middel waardoor mensen/dieren hun gedrag duurzaam wijzigen, met als doel
een betere afstemming op (veranderingen in) de leefwereld (gedragsmatige/neuronale
plasticiteit)
§ vb.: gisterenavond op bezoek bij vriendin op kot en het was laat → in het donker
terug naar kot gewandeld met omweg langs goed verlichte wegen OF via steegje
• steegje: je hoort plots voetstappen en je wordt ongerust → jij wandelt
sneller, hoort de voetstappen ook sneller achter je → je geraakt in paniek +
angstig → toch is het eigenlijk niets en geraak je veilig op kot
• ervaring kan je opdoen → wat zal ervaring doen met toekomstig gedrag?
o waarschijnlijk volgende keer angstig als je dit steegje langs passeert en
dat je dan liever een omweg gaat willen maken (vermijden)
• dit is voorbeeld van hoe specifieke dagdagelijkse ervaring ons verder gedrag
in toekomst kan sturen + dat dit andere betekenis heeft gekregen
o gedragstherapie: op deze manier kijken naar ontstaan problematisch
gedrag
o leren wordt geïdentificeerd door een gedragsverandering (in bepaalde situatie)
o deze gedragsverandering kan zowel toename (of: verschijnen) als afname (of: verdwijnen)
van bepaalde respons inhouden
o niet elke gedragsverandering impliceert leren! →
§ leren is een mogelijke oorzaak van
gedragsveranderingen, maar niet DE oorzaak
Definitie leren (Domjan, 2018)
o “Leren is een relatief duurzame verandering in het potentieel om een
bepaald gedrag* te stellen, die toe te schrijven is aan ervaring met
gebeurtenissen in de omgeving die specifiek gerelateerd** zijn aan dat gedrag”
§ *Motor-responsen zowel als autonoom-vegetatieve responsen (vb.: hart dat sneller
gaat slaan, ademhalingsfrequentie stijgt…)
§ **Antecedente S, consequente S, of beide
11
,Psychologische interventies en mensbeelden 2021-2022
o potentieel want bepaalde ervaringen leiden tot leereffecten maar kunnen in sommige
omstandigheden gedragsmatig stil blijven
§ vb.: behaviorally silent learning
Drie fundamentele types van ‘ervaring’…
o ervaring met een prikkel/gebeurtenis “op zich” [S]
→ habituatie/sensitisatie
o ervaring met relatie tussen twee prikkels/ gebeurtenissen [S1-S2]
→ klassieke/Pavloviaanse conditionering
o ervaring met relatie tussen gedrag en consequent gebeurtenis in omgeving [R-S]
§ wat we doen heeft consequenties
§ door de manier waarop we ons gedragen kunnen we de wereld veranderen
§ → operante conditionering
o ervaring met relatie tussen twee prikkels: er zit een structuur in onze omgeving, waardoor
dingen niet altijd alleen voorkomen in onze omgeving
§ vb.: zomer en je ziet donkere wolken à onweer zal komen
• als je hieraan blootgesteld wordt ga je waarschijnlijk dit verband leren
kennen en het opdoen van dergelijke kennis over de structuur van deze
omgeving (sequentiering van gebeurtenissen) = klassieke conditionering
• laat toe om gedrag aan te passen op basis van deze kennis
Homogeen ⟺ heterogeen substraat van gedrag
o leren impliceert veranderen, vormen, shapen van gedrag
o analogie Skinner (1953): boetseren klei tot gewenste object (homogeen)
o betere analogie: bewerken/beeldhouwen blok hout tot gewenste object (heterogeen)
§ nerven & knoesten = genetisch geprogrammeerde predisposities &
gedragstendensen
o niet alles is een vorm van leren!
§ wij vertrekken vanuit een bepaalde genetische bagage/basis
§ wij zijn geprogrammeerd om gevoelig te zijn aan bepaalde prikkels en
prikkelconfiguraties en ook om met bepaalde responspatronen te gaan reageren op
situaties van bedreiging/honger/…
§ leren gaat altijd inwerken/verder werken op wat als biologische gegevenheid
aanwezig is op dat gebied
B. De structuur van ongeconditioneerd gedrag
o shaping en homogeen versus heterogeen substraat van gedrag
o het concept reflex
o complexe vormen van ontlokt gedrag
§ modale Actie Patronen (MAP)
• aangeboren, soortspecifieke patronen van ontlokt gedrag (= complexe vorm
van ontlokt gedrag op reflexmatig niveau)
12
,Psychologische interventies en mensbeelden 2021-2022
§ signaalprikkels
• beperkte set van cruciale prikkelkenmerken die een noodzakelijke en
voldoende voorwaarde vormen voor het uitlokken van een MAP
(vb.: hoofdje + nekje ♀ kwartel → seksuele benadering door ♂)
o de organisatie van ontlokt gedrag
§ motivationele factoren
§ appetitief en consummatorisch gedrag
• appetitief gedrag: activiteiten die het organisme toelaten in contact te komen
met signaalstimuli (vb.: eekhoorn in bos op zoek naar nootjes)
• consummatorisch gedrag: zorgt voor het voltooien van gedrag (vb.: eekhoorn
consummeert gevonden nootjes)
§ gedragssystemen
o → leren ent zich op dit complexe, heterogene, en georganiseerde substraat van
ongeconditioneerd gedrag, bestaande uit eenvoudige reflexen, meer complexe modale
actiepatronen, en sequentieel georganiseerde gedragssystemen
§ leren is iets dat zich ent op deze onderbouw
§ evolutie zorgt er over generaties heen voor dat we ons zo adequaat mogelijk
verhouden tot wereld waar we waarschijnlijk zullen inkomen
§ leren is dan binnen individuele leven van één persoon fine tuning (optimale
afstemming) op contigenties zoals ze zich voordoen in uw specifieke leewereld
C. Habituatie en sensitisatie [S]
o “Leren is een relatief duurzame verandering in het potentieel om een bepaald gedrag te
stellen, die toe te schrijven is aan ervaring met gebeurtenissen in de omgeving die
specifiek gerelateerd zijn aan dat gedrag”
§ → ervaring(en) met een prikkel/gebeurtenis op zich = niet-contingent met andere
prikkels noch met het gedrag van het organisme
• habituatie: door herhaalde blootstelling daalt de reactiviteit
• sensitisatie: door herhaalde blootstelling stijgt de reactiviteit
o het betreft hier de vraag hoe ongeconditioneerd, elicited gedrag…
• ontlokkende Stimulus Reflex
• signaalprikkel MAP (gedragssystemen)
§ …wijzigt louter in functie van herhaalde aanbieding van de ontlokkende/signaal
prikkel [S1R1] S1…S1…S1…S1…S1 [S1??]
o habituatie = afname sterkte/probabiliteit van een respons tgv. herhaalde aanbieding van
de ontlokkende prikkel
§ vb.: zoemtoom 1 minuut ⟺ 20 minuten → na tijd minder reactief hierop en dan
kan je dit soort van negeren
o sensitisatie = toename sterkte/probabiliteit van een respons tgv. herhaalde aanbieding
van de ontlokkende prikkel
§ vb.: eerste keer pijnlijke prikkel ⟺ pijnlijke prikkel al 10 keer gevoeld hebben
→ steeds sterker en sterker reageren op deze prikkel
13
, Psychologische interventies en mensbeelden 2021-2022
§ meest bestudeerd in reflex-systemen, maar kan ook optreden bij meer complexe
vormen van leren
D. Pavloviaanse of Klassieke Conditionering [S1-S2]
o “Leren is een relatief duurzame verandering in het potentieel om een bepaald gedrag te
stellen, die toe te schrijven is aan ervaring met gebeurtenissen in de omgeving die
specifiek gerelateerd zijn aan dat gedrag”
§ hier: ervaring met relatie tussen twee prikkels/gebeurtenissen [S1-S2], waarbij de
relatie die zich voordoet onafhankelijk is van het gedrag van het organisme
o betreft leren over de samenhang tussen gebeurtenissen/prikkels in de omgeving
§ vb.: donker steegje en gehoorde voetstappen
o gedrag ontlokt door een prikkel 1 wijzigt hier ten gevolge van (voorafgaand ervaren)
samengaan van deze prikkel 1 met een andere prikkel 2
§ vb.: steegje ontwijken door het horen van voetstappen in dat steegje
o leren van betekenis van S1 op basis van het correlaat S2 (vooral emotionele betekenis)
§ evaluatief
• vb.: goed/slecht, aangenaam/onaangenaam → vb.: steegje onaangenaam
§ emotioneel-affectief
• vb.: gevaarlijk/veilig, hoopgevend/frustrerend → vb.: steegje als gevaarlijk
§ functioneel-gedragsmatig
• vb.: te benaderen/te vermijden → vb.: steegje beginnen vermijden
o betreft een vorm van associatief leren, [S1-S2]
§ ⟺ habituatie/sensitisatie: leren over één prikkel an sich, [S1]
o emotioneel gedrag zal hier gewijzigd worden ten gevolge van het blootgesteld te zijn
geweest aan de samenhang tussen die twee gebeurtenissen
§ gedragstherapie: hoe prikkels, die oorspronkelijk relatief neutraal zijn, een nieuwe
emotioneel-affectieve betekenis kunnen krijgen?
§ Pavloviaanse conditionering heeft te maken met nieuwe betekenisgeving aan S
• vooral dan emotionele betekenis
Klassieke conditionering buiten het labo
o in al die omstandigheden waarin één prikkel (VP) betrouwbaar voorafgaat aan een andere,
significante prikkel (OP)
o is vaak zo in de fysieke wereld waarin we leven (temporele & causale wetmatigheden)
§ Vb.: wolkenopstapeling → regenbui
§ Vb.: bliksemschicht → donderslag
§ Vb.: visuele & auditieve prikkels hond → hondenbeet
o is eveneens vaak zo in sociaal-culturele wereld
§ Vb.: rinkelen deurbel → persoon voor deur
§ Vb.: aankondiging trein → trein rijdt station binnen
§ Vb.: geluid ijskast open → voedsel (huisdier)
14
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper elinetruyen. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
