Inleiding forensische psychiatrie en psychologie (RGBUSTR009)
Instelling
Universiteit Utrecht (UU)
Boek
Leerboek forensische psychiatrie
Samenvatting van alle stof die voorgeschreven is voor het tentamen van 25 januari 2023.
Bestaande uit stof uit het boek en voorgeschreven artikelen:
H15, H12, doorwerking stoornis, toerekening tweedracht, 7 visies, H26, specifieke kennis en vaardigheden, psychiatrisch onderzoek, H29, NIFP (groten...
Inleiding forensische psychiatrie en psychologie (RGBUSTR009)
Alle documenten voor dit vak (13)
1
beoordeling
Door: fspijker02 • 1 jaar geleden
Verkoper
Volgen
sevos
Ontvangen beoordelingen
Voorbeeld van de inhoud
Samenvatting Forensische
Psychiatrie en Psychologie
Inhoudsopgave
1
,Week 1
H12 Juridische kaders in Nederland
12.1 Inleiding
Iemand die zo gestoord is, kan geen in het strafrecht uitgedrukt verwijt van zijn gedrag worden
gemaakt. Komt het tot bestraffing, dan is het bij het inrichten van de sanctie van belang rekening
te houden met bij de verdachte bestaande stoornissen, verslavingen en dergelijke om
behandeling mogelijk te maken en recidive te voorkomen.
De inrichting van de sanctie en van de tenuitvoerlegging daarvan is in ons strafrecht (nog steeds)
mede gericht op terugkeer van de delinquent in de maatschappij.
Een pro-Justitiarapportage is vereist bij tbs en gewenst bij andere sanctiemodaliteiten. Elke
rapportage is een advies, waardoor de rechter er nooit aan gebonden is.
12.2 Begin van strafrecht; er hoeft niet voor strafrechtelijke
rechtshandhaving te worden gekozen
12.2.1 Strafrecht hoeft niet
Ook al is vermoedelijk een strafbaar feit gepleegd, het hoeft niet steeds tot strafvervolging te
komen. Op het niveau van het OM wordt besloten het strafrechtelijke traject te stoppen of niet
eens te beginnen en dus de zaak te ‘seponeren’.
12.2.2 Indicatiestelling en doorstroom
Informatie over de psychiatrische stoornis van een justitiabele is van belang bij tal van
beslissingen in de loop van het strafproces, daarom is het noodzakelijk dat de diverse juridische
actoren tijdig en adequaat worden voorgelicht. De bedoeling is om te bevorderen dat een
justitiabele in de strafrechtspleging terecht kan komen op de plek die voor hem het meest
aangewezen is.
12.3 Enkele forensisch psychiatrisch relevante materieelrechtelijke
beslispunten
12.3.1 Relevante beslispunten voorafgaand aan de
sanctietoemetingsbeslissing
Art. 39: (on)toerekenbaarheid
Het Nederlandse strafrecht berust op het beginsel van ‘geen straf zonder schuld’. De verdachte
moet dus op grond van een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de
geestvermogens niet toerekenbaar worden geacht, als dit het geval is.
Opzet en culpa
Als bestanddeel van de wettelijke delictsomschrijving eist de wetgever bewijs van opzet of
schuld bij de verdachte.
Opzet weten en willen, bewustheid van handelen en gevolg (cognitief).
o Een psychiatrische aandoening staat het bewijs van opzet niet in de weg.
Noodweerexces en overmacht
Bij noodweerexces en overmacht (strafuitsluitingsgronden) is de geestesgesteldheid van de
verdachte ten tijde van het delict van betekenis. Hierbij staat centraal of van de verdachte
2
,normconform gedrag mocht worden gevergd, gegeven dat zijn wilsvrijheid beperkt is door van
buiten komende omstandigheden.
12.3.2 Relevante beslissingen in het kader van de
sanctietoemetingsbeslissing
Tbs
De PJ-rapportage is traditioneel gezien verplicht als advies aan de rechter, wil deze tot het
opleggen van tbs of plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis kunnen beslissen. De wet stelt voor
beide sancties de eis van een recent advies van twee gedragskundigen van verschillende
disciplines, onder wie een psychiater.
Plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders (ISD)
Deze maatregel is vooral bedoeld voor verslaafden. Hiervoor is dan ook geen PJ-rapportage van
een psychiater noodzakelijk. Er is wel beargumenteerd, gedagtekend en ondertekend advies
vereist over de wenselijkheid of noodzakelijkheid van de maatregel.
Verslaving zal minder snel tot volledige ontoerekeningsvatbaarheid leiden vanwege de
voorafgaande verwijtbaarheid (culpa in causa). Deze maatregel dient vermeden te worden als de
verdachte het aanbod van behandeling niet aankan.
Langdurig toezicht
De maatregel langdurig toezicht en vrijheidsbeperking na voltooiing van gevangenisstraf of tbs is
gesplitst in een rechterlijke beslissing tot oplegging en vervolgens tot tenuitvoerlegging.
Diversiteit van sanctiemogelijkheden
Binnen het strafrechtelijke sanctiestelsel is de afgelopen jaren een sterke diversiteit van
sanctiemogelijkheden ontstaan, juist ook om de sanctie toe te meten op eventuele recidive
veroorzakende factoren in de verdachte.
Er is sprake van detentie vervangende behandelkaders die als vrijheidsbeperking worden
opgelegd. De bekendste voorbeelden zijn tbs met voorwaarden en de voorwaardelijke
veroordeling tot vrijheidsstraf met behandelvoorwaarden.
12.4 De gestoorde verdachte en het strafprocesrecht: voorzieningen
en beslispunten
Strafvorderlijke actoren zullen hun beslismogelijkheden zodanig moeten gebruiken dat aan de
kwetsbaarheid van de verdachte tegemoet wordt gekomen als eis van een eerlijk proces. Als die
kwetsbaarheid bestaat in een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de
geestvermogens, kan gedragskundige inzet aangewezen zijn:
- Om deze vorm van kwetsbaarheid überhaupt op het spoor te komen.
- Om waar nodig te adviseren over de aangewezen voorzieningen ter compensatie van
deze specifieke kwetsbaarheid.
124.1Uitdrukkelijk in de wettelijke regeling voorziene mogelijkheden
In het kader van fitness to stand trial komt het dwingende advies om de vervolging tegen een
verdachte te schorsen als en omdat de verdachte lijdt aan een dusdanige gebrekkige
ontwikkeling of ziekelijke stoornis dat hij niet in staat is de tegen hem ingestelde vervolging te
begrijpen. Het verwijt dat aan de verdachte wordt gemaakt moet namelijk wel bij hem aan
(kunnen) komen.
3
,Daarnaast is de voorziening dat de verdachte in principe het recht heeft zichzelf, persoonlijk, te
verdedigen. Wanneer dit niet mogelijk is kan dit aan diens raadsman worden opgedragen en
overgelaten.
Verder zijn er nog overige expliciete regels die dwingen rekening te houden met eventuele
‘kwetsbaarheden’ van de verdachte.
12.5 Relevante juridische aspecten voor de inrichting van en
omgang met PJ-rapportage
12.5.1 Typen rapportage en benoeming
Gedragskundige rapportage kan in verschillende fasen en ten aanzien van verschillende
basispunten in de strafrechtspleging van belang zijn.
Onderscheid dat niet van belang is, maar wel bestaat:
- Klinische observatie – ambulante rapportage
- Enkelvoudig monodisciplinair onderzoek – dubbelonderzoek – triple rapportage
Wanneer een PJ-rapportage nodig is, zal benoeming van een gedragskundige volgen. Het
uitganspunt is dat wordt gekozen uit de in het betreffende register opgenomen deskundigen. De
verdachten heeft bepaalde rechten om al bij de inrichting van de rapportage opdracht zijn
belangen te behartigen. Zo kan de verdachte zelf de benoeming van een deskundige aan de RC
verzoeken. De verdachte kan ook een deskundige aanwijzen die bij het onderzoek aanwezig is en
die daarbij opmerkingen kan maken.
12.5.2 Het rapport en rechten van de verdachte
Het WvSv stelt eisen aan de werkwijze van de deskundige en aan de verantwoording daarvan in
het verslag. Het proces van rapportage in een concrete zaak wordt afgesloten met eventuele
uitoefening van de rechten die de verdachte toekomen ter beïnvloeding van de uitkomsten
ervan. De verdachte heeft recht op een kopie en een aangewezen deskundige om het verslag
van commentaar te voorzien.
Wanneer de verdachte ervoor kiest om zelf een deskundige te benaderen, rapporteert deze wel
aan de verdachte en niet aan de rechter, maar komt de rekening van het onderzoek voor de
verdachte.
12.5.3 Werkwijze rapporteur
Er zijn geen regels voor PJ-rapportage, maar de deskundige psychiater dient de regels van het
eigen vakgebied van de psychiater te hanteren. Er is wel enige discussie over wat de rechter van
de gedragskundige verwacht en mag verwachten en wat deskundigen menen dat, waarover en
hoe gerapporteerd mag en moet worden.
12.5.4 Weigering mee te werken
Bij een weigerende verdachte kan en moet de rechter toch kunnen beslissen om tbs op te
leggen. De eis van rapportage wordt dan ook vervangen door een rapport over de reden van
weigering. Dit leidt in de praktijk wel tot een belemmering in het verantwoord kunnen opleggen
van de tbs. Het is wel mogelijk om onder omstandigheden andere, oudere rapportages te
gebruiken.
Een weigerende observandus moeten worden onderscheiden van de verdachte die het hem ten
laste gelegde strafbare feit geheel ontkent en daarom niet aan de rapportage wil meewerken.
4
,12.5.5 Het advies
In de rapportage zal de gedragskundige zich uitspreken over de (on)toerekenbaarheid van de
verdachte. Het bevat een advies aan de rechter over de inrichting van de sanctiebeslissing.
Noodzakelijk voor het opleggen van tbs is een gelijktijdigheidsverband en geen causaal verband
tussen stoornis en delict.
12.5.6 Inbreng in het strafgeding
De strafvordering bevat een aantal regels die de juiste inbreng van de rapportage in het
strafgeding tegen de verdachte beogen te garanderen. Gedragskundige rapportage moet in elk
geval ter terechtzitting aan de orde zijn gewest en eventueel tot voorwerp van debat zijn
gemaakt.
De gedragskundige rapportage kan verregaande consequenties hebben voor de
sanctiebeslissing. Een rapporterend deskundige zal daarom nogal eens ter zitting worden
gehoord en mag zich daarbij op kritische ondervraging voorbereiden.
12.5.7 Conflicterende belangen
De regeling van de strafvordering moet ten slotte ook aandacht besteden aan eventueel
conflicterende belangen bij de verschillende actoren. Het verzoek van de verdachte om de
rappoterend deskundige ter terechtzitting te horen kan worden afgewezen als het gevaar
bestaat dat de gezondheid of het welzijn van de deskundige door het afleggen van een verklaring
ter terechtzitting in gevaar wordt gebracht en dit gevaar naar het oordeel van de rechter
zwaarder weegt dan het belang de deskundige ter terechtzitting te ondervragen.
Er kan besloten worden te de geestvermogens van de verdachten te bespreken zonder diens
aanwezigheid. De uitkomst van deze bespreking kan echter niet voor hem verborgen gehouden
worden.
5
, De doorwerking van de stoornis in de
toerekeningsvatbaarheid en de gevaarspredictie – Mooij
Inleiding
De taak van de psychiater binnen het strafrecht is het voorlichten van de rechter door middel
van een rapport over de verdachte waarin een beeld geschetst wordt van de persoon en de
psychische stoornis waaraan hij eventueel lijdt. Het bevat een voorstel over de
toerekeningsvatbaarheid en een advies met betrekking tot de oplegging van een maatregel zoals
tbs.
De rol van de forensisch psychiater en psychologie is omstreden. Het idee bestaat dat het
psychiatrisch oordeel willekeurig tot stand komt. Daarnaast is er kritiek op de hoogmoed van de
discipline om een gedegen en toereikend beeld te kunnen schetsen, terwijl het oordeel
betrekking heeft op een gebeurtenis in het verleden.
De rapporterend psychiater kan zijn taak alleen maar volbrengen door zich een grote mate van
vrijheid toe te eigenen, wat hem tegelijkertijd blootstelt aan het verwijt dat hij meer zegt dan hij
feitelijk of principieel waar kan maken.
Strafuitsluitingsgronden
Het onderzoek naar de geestvermogens vindt plaats binnen het kader van de vraag naar de
toepasbaarheid van de strafuitsluitingsgrond van ontoerekenbaarheid of
ontoerekeningsvatbaarheid. Hierbij valt onderscheid te maken tussen de toerekenbaarheid van
het feit (overwegend normatief oordeel) en toerekeningsvatbaarheid van de dader (overwegend
feitelijk oordeel).
Als er sprake is van een strafuitsluitingsgrond blijft het feit strafbaar maar de strafbaarheid van
de dader kan opgeheven worden. Marges in de oordeelsvrijheid op het vlak van de
strafuitsluitingsgrond zijn ruimer. Strafuitsluitingsgronden worden toegepast op basis van
argumenten voor aannemelijkheid in plaats van bewijs.
In Nederland bestaat, in het verlengde van de strafuitsluitingsgrond, de mogelijkheid
toerekeningsvatbaarheid in te delen in gradaties:
- Volledig toerekeningsvatbaar
- Enigszins verminderd toerekeningsvatbaar
- Verminderd toerekeningsvatbaar
- Sterk verminderd toerekeningsvatbaar
- Ontoerekeningsvatbaar
In de toepassing hiervan is dus een zekere oordeelsvrijheid verondersteld die zo belangrijk is
omdat de rapporteur gevraagd wordt of een feit aan de verdachte kan worden toegerekend en
in welke mate. Dit heeft betrekking op de aanwezigheid van een stoornis die invloed heeft op de
wilsvrijheid van de verdachte.
Het gedragskundig onderzoek
Het psychiatrisch of gedragskundig onderzoek heeft in eerste instantie betrekking op het heden
en het verleden van de verdachte en pas hierna wordt gekeken of het heden en het verleden
een uiting is van een stoornis die de wilsvrijheid aantast.
6
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper sevos. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,94. Je zit daarna nergens aan vast.
