Politieke en sociale leerstelsels – Samenvatting
HOOFDSTUK 1, de ontrafeling van de middeleeuwse
orde:
Renaissance (1450-1650)
- Italië, 1400 => Europa 2 eeuwen lang
- Legde de basis voor de Verlichting
- Wedergeboorte van de oudheid, idealiseren van de oudheid (minder
belangrijk)
- Ontstaan van een nieuw denken:
Begin van het einde van het feodale systeem (begin van kapitalisme,
Engeland)
Invoeren van kennis uit andere werelddelen
Geloof in de toekomst van de mens kwam centraal te staan => geen
mensbeeld dat ondergeschikt was een de macht van de Kerk
Mens wou de wereld begrijpen en beïnvloeden -> aan de hand van
wetenschap
Wetenschappelijke vooruitgang en de geleidelijke
emancipatie
Leonardo da Vinchie (1452-1519)
- Geboren in Toscane, opgegroeid in Firenze
- Hij zag dat het verafgoden van het verleden plaats maakte voor een geloof in
het heden/ de toekomst van de mensheid
- Niet geïnteresseerd in de autoriteit -> wel in de natuur
Veranderende economische en politieke verhoudingen
- Economie:
15e eeuw: groei van steden in Italië -> handel
Geld dat verdiend werd met handel -> kern van macht van de steden
Geld was belangrijk => visie van de Kerk veranderde o.b.v. rijkdom en
economische activiteiten => mensen konden zich van zonden ‘vrijkopen’
Onproductieve handel: weinig producten gecreëerd -> vooral verruilen
van goederen tegen bepaald bedrag
- Mercantilisme: vorst heeft taak om het inkomen van de natie te ontwikkelen.
Door te steunen op de groeiende macht van handelaars, die door de
geleidelijke kolonisering toegang kregen tot edele metalen en andere
lucratieve producten, zou de koning de commerciële ontwikkelingen van de
natie kunnen vergroten (Thomas Mun)
- Politiek:
Stadstaten werden niet meer geleid door traditie, Kerk of geestelijken
(blijven wel belangrijk!)
Stadstaten worden geleid door mannen met visie en creativiteit
Politiek werd zo niet meer het beheer van een door God gewilde
ordening, maar eerder door de kunst van het staatsmanschap
1
,Machiavelli Niccolo (1469-1527)
- Beschreef hoe de maatschappij geregeerd werd en hoe mensen zich daarbij
gedroegen, beschrijft het gedrag dat plaatsvond, niet de moraal
- Schreef de Vorstenspiegel:
voor toekomstige vorsten
schreef idealen van het koningschap -> vorst kon zijn gedrag daarop
richten
op deze manier macht beïnvloeden
omschreef ideale samenleving -> utopie (ideale samenleving bestaat niet)
Visie Machiavelli:
- Eenheidsstaat: orde en zekerheid aanwezig
- Staatsrede was een doel op zich om te bereiken -> alle middelen mochten
ingezet worden
- Volksleger: een leger dat bereid was te vechten voor het land en niet voor het
geld
- Visie v/h volk zekerheid -> stond voor orde en privébezit
- geeft wetenschappelijke blik op het menselijk maatschappelijk gedrag ->
kennis komt voort uit ervaringen (=empirisme)
- mens is goed/ slecht => politiek moet altijd uitgaan van het slechte van de
mens
- focus moet liggen op essentie van politiek [Rousseau, samenwerken mens is
van nature goed (p68)]
- empirisme en relationisme -> grondleggers voor latere wetenschappelijke
aanpak politiek
Kritiek op de Kerk:
- Houden de eenmaking van Italië tegen door hun slechte gedragingen die
religie ondermijnd
- PAGINA 34
- Religie is een sociaal cement (verbind mensen)
- Secularisering van politieke theorie ondermijnde dat de Kerk zijn macht kon
legitimeren
Thomas More (1478-1535)
- Diepchristelijk
- humanist
- Politieke realiteit en de maatschappelijke problemen van zijn tijd begrijpen
Visie More:
- Staat moet er zijn voor het volk, leef mee met armen
- Nieuwe economische orde doet intrede (kapitalisme) -> angst voor de groei
van ongelijkheid
- Zelfde visie als Kerk
- Geen winst maken -> alleen geld die je status behoud
2
,- Utopia:
Is een utopie -> ideale maatschappij bestaat niet
1e deel: sociale en economische verwoesting van het Britse platteland
(begin kapitalisme)
2e deel: hoe samenleving perfect zou zijn -> gebaseerd op
gemeenschappelijk bezit, geen handel van geld, alles werd collectief
georganiseerd
Personages: geloof in christendom, leefden in harmonie met natuur
Het einde van de katholieke hegemonie: reformatie en
contrareformatie
Humanisme
- Oorsprong: hernieuwde aandacht Griekse / Romeinse werken
- Geeft uitdrukking aan nieuw zelfbewustzijn van menselijke geest waarin liefde
voor mens en natuur centraal staat
- Verzetten tegen scholastici -> niet antireligieus (willen christendom zuiveren
van fouten)
- Kritiek op geestelijken -> misbruiken van de Kerk
Luther (1483-1546)
- Universiteit Erfurt -> contact met conflict tussen scholastici en humanisten
- Ging op zoek naar God en directe ervaring van vroomheid
- Rome 1510:
Schrok van decadente levensstijl priesters -> kwam in opstand
Opstand
o commercialisering van de aflaten, aflaat was handel geworden
o geen behoefte aan sacramenten en administratie
religieuze bevrijding: scheppen van een band tussen individu en God,
zonder tussenkomst van kerkelijke instelling
o steun van Duitsers en humanisten (later geen humanisten meer ->
dachten aan een hervorming -> Luther: geen kerk
o ontstaan van Duitse Kerk
Calvijn (1509-1564)
- Bazel, Zwitserland: meer religieuze tolerantie
Schreef daar zijn boek: poging om rationele en logisch opgebouwde
moraal te codificeren
- Mens is hulpeloos -> lot van de mens staat vast aan Gods wil, het staat vast
als je naar de hemel/hel gaat
- Protestantisme
- Wereldse gezag werd onderworpen aan religie
- Wou God aanbidden (mensheid vervolmaken) en vereren
Genève:
- Hervorming van de Kerk -> ja maar alle niet-volgelingen dood
3
,- Zowel morele als politieke macht
- Handelsstad: winsten zijn resultaat van ijver en hard werkende volk ->
zelfrealisatie, arbeidsethiek zeer belangrijk
- Winsten waren niet om pracht en praal te dienen -> nuttig worden gebruikt
(investeren = nieuw opkomende economische orde: kapitalisme)
- Stad moest georganiseerd worden: ministerie -< aanvaarden van zijn leer en
verspreidden, consistorie verantwoordelijk voor de moraal van de stad
- Zorgde voor individuele vrijheid en politiek individualisme doordat hij zijn
arbeid op die manier organiseerde
- Vroomheid niet meer van afkomst, maar van arbeid
- Groei klassenmidden door kapitalisme
Koloniale ontmoetingen: het dispuut van Valladolid
- 1550-1551
Spaanse koning organiseerd een dispuut
Eerste morele debat in Europa
Theologisch debat -> spreiding katholicisme bij inheemse volk in Amerika
Aanraking West-Europa: verhaal van lijden, onderdrukking, vernedering
Juan Ginés de Sepulveda (1489-1573)
- Filosoof, theoloog, humanist
- Inheemse volkeren moesten gedwongen bekeerd worden -> mag met geweld,
zijn niet in staat om voor zichzelf te denken
- 4 argumenten:
Inheemse volkeren zijn afgodendienaren
Van nature slaaf
Deden mensenoffers -> kannibalisme, sodomie
Onderwerping zou werk missionarissen vergemakkelijken
Bartolomé de las Casas (1484-1566)
- Vreedzame bekering van inheemse volkeren en streed voor een meer humane
behandeling
- Inheemse volkeren zijn geen barbaren, zijn getalenteerd
- Ontkende niet het bestaan van ‘natuurlijke slavernij’
- Boodschap van Christus moest vreedzaam worden verspreid -> geweld mocht
alleen na kerstening en ze het geloof zouden afwerpen
- Zijn verdediging zorgde voor de slavenhandel van Afrikanen -> menselijkheid
van inheemse Amerikanen werd dus ten dele erkend door het ontkennen van
de menselijkheid van de zwarte Afrikanen
- Gelijkheid bestaat er als mensen overeenkomen qua uiterlijke kenmerken
Dispuut
- Was verbonden met economische en politieke verbanden (vervlechting Kerk
en staat)
- Inheemse volkeren mensen of dieren?
- Eindigde zonder duidelijke winnaar -> beide kampen waren gewonnen
- Dispuut zorgde ervoor dat er onjuiste oorlog werd gevoerd
Politiek probleem: macht
4
, Beperken van encomiendas: veroveringen tijdelijk stop zetten
- georganiseerd zonder mening te vragen van inheemse volk
- startschot gelijktijdige verspreiding van kapitalisme
Encomienda-systeem
- Ontstaan: conquistadores (Spaanse veroveraars) werden beloond door koning
met arbeid
- Slavernij was verboden -> encomienda = dwangarbeid
- Inheemse volk:
arbeid verrichten -> verzet?: onderworpen en extreme straffen of de dood
moesten dankbaar zijn voor de arbeid die ze kregen -> afgeven van vlees,
metalen, maïs, tarwe, …
christendom = slavernij
- Spaanse veroveraars:
Inheemse volk de gift van katholicisme aanleren
Spaans leren
Beschermen tegen aanvallen
- 1537: inheemse volkeren zijn rationeel
- 1542: nieuwe wetten: encomienda afschaffen
- 1791: encomienda volledig verdwenen in het Spaanse Rijk
De glorieuze revolutie
Burgeroorlog
- Ontstaan: conflict tussen parlement en Koning Karel I
Opkomst van het burgerlijk systeem
Omvorming van land tot verhandelbaar goed
Verandering in de landbouw
Koning Karel I:
- Persoonlijk bewind op het goddelijke recht -> koning is God op aarde, staat
boven elke macht/ recht
- 1629: parlement ontbonden -> financiële middelen tekort -> oproepen van
nieuw parlement
- Antwoord niet op Grand Remonstrance => parlement maakt het publiekelijk
=> sociaal conflict (later antwoord: geloofd in protestantisme, weigert alle
andere zaken)
Parlement
- Macht van de koning is beperkt door het natuurrecht en het gewoonterecht
- Gebruikte financiële zwakte van koning om zijn eigen grieven te formuleren
- Staan aan de kant van puriteinen (= Engelse protestanten die de Kerk wilden
zuiveren van elke rooms-katholieke invloed en die een verdere hervorming
van de Anglicaanse Kerk wensten) => conflict = quasireligieus karakter
5
, Puriteinse opstand:
- Politieke en grondwettelijke strijd -> politieke en religieuze gemeenschappen
- Sociaal aspect was vooral onbewust
Christopher Hill
- Engelse burgeroorlogen zijn een klassenstrijd
Karel I: steun van de reactionaire krachten van de gevestigde kerk,
conservatieve grondbezitters
Parlement: steun van de handels- en industrieklassen, progressieve adel
(parlement niet altijd progressief)
Parlement won van de koning
Oliver Cromwell:
- Militaire leider van het parlement
- Steunde opstand tegen koning: private eigendom was in gevaar voor burger
- Almacht van koning onrechtvaardig
- Tekende in 1649 het doodvonnis van Karel I
- Geloof in vrijheid van overtuiging
New model Army
New Model Army:
- Nieuw principe: overtuiging van de soldaat voor de zaak waarvoor hij vocht
i.p.v. huurlingen te gebruiken
- Als eerste werden burgers ingelijfd om te vechten om ideologische redenen
en zo deel te nemen aan politiek
- Voorloper van de democratische legers in 20e eeuw
- Cromwell: staatsmanschap en diplomatie, meedogenloos t.o.v. de vijand
De Levellers:
- Oprichters: John Lilburne, Richard Overton, William Walwyn
- Verzetten zich tegen koning en parlement
- Verwijten Oliver Cromwell voor het stichten van een nieuwe tirannie (van het
parlement)
- Visie: directe politieke inbreng van het volk => Agreement of the People
- Agreement of te people: volkssoevereiniteit staat centraal, maar de macht
moet verkozen worden, om de 2 jaar
- Iedereen stemrecht (uitgezonderd vrouwen, ondergeschikt, werklozen,
arbeiders)
- Voor godsdienstvrijheid
- Maatschappelijke breuklijn: rijk <-> arm
De diggers:
6
