Basisvaardigheden voor gesprek en begeleiding
Les 1: Basishouding
Te kennen: Cursustekst + Extra tekst Hill
- Basisvaardigheden voor gesprek
Persoonlijke houdingen en attitudes
. Bv: ik vind dat persoon moet scheiden
Relationele vaardigheden
. Bv: client wordt boos hoe moet ik hier mee omgaan
Gespreksvaardigheden
. Bv: parafraseren, interpreteren,…
- Basisvaardigheden voor begeleiding
Begeleiding: traject van gesprekken
Gesprek-overschrijdende aspecten
. Bv: persoon zelf van hulpverlener
. Bv: dynamiek vd werkrelatie
- Ways of knowing: kennis
- Ways of doeing: basisvaardigheden (hier)
- Ways of being: wat voor persoon ben je (soms)
- Figuurtje
Vertrek: gedachten en gevoelens van anderen (omtrent een thema/doelen)
. Doelen: mensen helpen, iets verwerken,…
Betrokken en welwillend neutraal kijken en luisteren
Onverdeelde aandacht, welwillende interesse, authentieke nieuwsgierigheid
. Gaat niet over wat ze meemaken, maar over wat ze voelen/ervaren/welke betekenis
Veerkracht, therapie nodig?
Cursustekst: Luisteren + notities les
Inleiding
- Basis psycholoog: aandacht schenken, inleven, luisteren naar verhaal
- Moeilijk: every head is a world
Elke hulpverleningsaanbod is het binnentreden in een wereld
Zorgzaam en neutraal (niet-oordelend) luisteren
- Psychotherapeutisch luisteren
Luisteren + observeren + hulpverlenende gespreksvaardigheden
- Basisinstrumenten van de hulpverlener
Aanbod (programma/interventie) alleen werkzaam als ze in goeie werkrelatie wordt aangeboden
Kennis niet in doosje, wel aangeboden door professionele hulpverlener in goede werkrelatie
. Goede receptieve basishouding nodig
. Verklaart vaak meer dan de therapie zelf
Luisteren een leerproces?
- Elk kind leert luisteren
Oprecht geïnteresseerd in zich opnemen in wat de ander vertelt
VS
Gehoorzamend en angstig doen wat andere vraagt
- Oprecht luisteren verfijnen door latere goede relaties
Eerst vooral (volwassen) familieleden, leerkrachten,…
Later in peer-relaties en siblings
- Hulpverlener worden
Oefenen en verfijnen vaardigheden
1
, Hanteren binnen specifieke context en relatie
Met theoretische bagage
- Startpunt van hulpverlening: open, aandachtig, met milde nieuwsgierigheid luisteren
Open: neem in wat ander vertelt
. Kan moeilijk zijn om naar traumatische dingen te luisteren
. Bv: ik wil uit het leven stappen -> niet gwn zeggen ‘is niet zo erg’
Aandachtig: gedetailleerde aandacht aan het verhaal
. Ook aandacht voor affectieve dingen
Milde nieuwsgierig: wat bedoelt de ander? Waarom ervaart die persoon dingen zo?
. Niet zelf invullen wat je denkt dat de persoon voelt
. Bv: niet alleen focussen op wat de ervaring was, maar op wat de persoon voelt
Het belang van ‘gehoord’ en ‘gezien’ worden
- Algemeen: bevordert persoonlijke groei
Identiteitsbeeld
Ontdekken/stilstaan wat je zelf voelt -> vertrekpunt om te beginnen vertellen
Helpt bij verwerken ervaring
Essentieel voor het identiteitsgevoel
- Essentieel voor identiteit
- Betekent dat je er toe doet, dat je iets betekent
Naar jouw luisteren ze wel, jij bent iemand
Helpend om iets te verwerken
- Slechte gebeurtenis vertellen lucht op
- Zoekt persoon die kan luisteren
- Soms herhaaldelijk vertellen
‘Gezien willen worden’ gaat ontwikkelingspsychologisch vooraf aan ‘gehoord willen worden’
- Baby’s leren eerst non-verbale communicatie
Bv: Wenen bij honger, stampen bij boos zijn
- Latere ontwikkeling
Meer verbale communicatie
Non-verbale verdwijnt niet, verhouding verandert gwn!
- Primaire communicatiekanaal bij kinderen = gedrag
Ongehoord gedrag
. Visie volwassenen: het gedrag past niet, het hoort niet
. Visie kinderen: ik wordt niet gehoord, ze verstaan me niet
- Voor kinderen grote klemtoon op gezien willen worden
Ook voor volwassenen
. Bv: iemand die je kent loopt je voorbij en zegt geen hallo
Je voelt je lucht, schaadt je identiteitsgevoel
Belangrijk voor identiteit
Het samengaan van non-verbale en verbale communicatie
- Non-verbale communicatie blijft in volwassenheid
- Verbaal en non-verbaal kunnen synchroniseren: vertellen over iets verdrietig + tranen in ogen
- Verbaal en non-verbaal kunnen tegenspreken: vertellen over iets verdrietig + blijven lachen
Bv: hebt geleerd dat verdrietig zijn niet mag en wil het verbergen
Wat wnnr nood aan gezien/gehoord genegeerd wordt?
- Video: still face
Moeder moet gezicht normaal houden, geen signaal van contact geven
Baby heeft stress, probeert aandacht terug te trekken naar moeder
- Mensen voelen zich heel ongemakkelijk als er niet veel non-verbale communicatie is
2
,Waarover gaat gehoord worden
- Video: baby communiceert met vader
- Ook al kan baby nog niet praten, toch een conversatie
- Non-verbale is ook belangrijk
Luisteren en observeren als basisvaardigheden van de hulpverlener
- Hoe is luisteren/observeren van hulpverlener anders dan dat van normale mens
Techniek, oefening
Specifieke relatie/context
Theoretische achtergrond
Verfijnde en geoefende vaardigheden
- Continuüm tss luisteren in nabije relatie en luisteren van hulpverlener
- Evenwicht tussen basis van mens-zijn en technische verfijning
- Hills: integratieve benaderingswijze
Vaardigheden vloeien voort uit mens-zijn van hulpverlener en niet uit techniek
Het luisteren en observeren vindt plaats in een specifieke relatie
- Relatie: ander evenwicht afstand-nabijheid
- Context
Vrienden: informeel, toevallig, niet gepland
Hulpverlener: afspraak binnen specifieke context met specifiek doel
Je luistert met heel wat theoretische bagage
- Zal invloed hebben op de vragen die je stelt
Luisteren
Technische aspecten opgelijst
- Externe basisvoorwaarden
- Interne voorwaarden
- Uiting van aandachtige ingesteldheid
- Elementen van goede luisterhouding
- Specifieke vaardigheden
- Gebeuren versus affectieve kleur
- Metaforen en symbolen
- Luisteren in een werkrelatie
- Blokkades bij het luisteren
Externe kader: tijd en ruimte om te luisteren?
- Voorwaarden vooraf aan gesprek die nodig zijn voor luisteren
Extern: praktisch & ruimtelijk
Intern: persoonlijke ingesteldheid
Externe omstandigheden
- Context creëren voor spreken of spelen
- Ruimte groot genoeg
- Ruimte beschikbaar
- Ruimte rustig
Ongestoord: geen gesprekken van anderen horen
Vertrouwelijk: nderen kunnen jou niet horen
- Kort of duurzaam
Crisisgesprek vergt een ander kader dan een begeleiding van meerdere gesprekken
- Passende ruimte creëren kan soms betekenen dat je met collega’s gesprek aangaat
Bv: als ik dit doe, mag je mij niet storen!
3
, Zitposities
- Angulair: samenwerkend, veiligheid bieden -> kan aankijken en wegkijken
- Frontaal: wederzijds ‘volwassen’ -> taakgericht (intelligentietest doen)
- Parallel: verbondenheid ondersteunend -> samenwerken met kinderen (taak), elkaar niet aan moeten kijken
- Diagonaal: onverschillig -> minst gebruiken
Interne omstandigheden
- Persoonlijke ingesteldheid
- Hoofd leegmaken, persoonlijke dingen opzij
5-minuten truc: wandeling maken, even verplaatsen
Geen gesprekken meer aangaan met collega’s
- Nota’s vorig gesprek doorlezen -> op zoek naar focus
- Bewust openstellen voor verhaal van de persoon
Luisteren met aandacht
- Luisteren & observeren zijn basisvaardigheden die aansluiten bij basishouding (aandacht schenken)
Tot uiting in hoe je luistert, welke vragen, non-verbale houding
- Kinderen vragen hoe jij iets zou doen/oplossen, volwassenen vragen wat jouw kijk is op het verhaal
Focus verplaatsen naar cliënt -> wat zou jij doen/wat betekent het voor jou?
- Luisteren met een derde oor
Los van eigen bekommernissen/theorie/vooroordelen
Aandacht tot uitdrukking
- Hoe tonen dat je luistert/aandacht hebt
- Ene cliënt zal dit vlug actief merken, andere heeft het pas achteraf door
Oogcontact
- Communiceren van intimiteit, interesse, dominantie,…
- Afbreken van oogcontact: angst, onbehagen, weerzin, geen interesse, afwenden van nieuwsgierige blik
- Wijze en duur verschillend per cultuur
Afrikanen: kijken wanneer ze spreken, wegkijken terwijl ze luisteren
Native Am: oogcontact is gebrek aan respect (zeker jongeren-ouderen)
Inuit: geen oogcontact bij ernstige thema’s
Gelaatsexpressie
- Basisemoties hebben universele gelaatsexpressie
- Belangrijkste deel non-verbale communicatie
Paralinguale aspecten
- Aspecten die samengaan met het spreken: stem, snelheid, hoogte,…
Vocale aanmoedigingen
- Geluiden, klanken, kleine woordjes (mm, ja,…)
- Niet te veel, niet te weinig
Stilte
- Kunnen verdragen en laten bestaan
- Kan tot spanning leiden bij client maar ook tot ruimte om over iets te denken
Kan je vragen of client stilte wil of niet
Ook denken wat jij zelf vindt van stiltes
- Niet praten om te praten
Aansluiten bij het taalgebruik van de ander
- Afstemmen op ander
Leeftijd, interesses,..
- Woordkeuze, complexiteit, zinsbouw
4
