Samenvatting Grondslagen van het strafrecht

SAMENVATTING STRAFRECHT
Inhoudsopgave
1.Recht en rechtswetenschap........................................................................................................................ 3
1.1 Wat is recht.....................................................................................................................................................3
1.2 Recht-Rechtvaardigheid-Rechtswetenschap-Rechtspraktijk-Rechtsbedeling................................................5
1.3 Één recht? of publiek en privaat.....................................................................................................................7
1.4 Internationalisering (NIET KENNEN!!!!!!!!!!!!!!).............................................................................................9
1.5 Recht en metajuridica (niet zo belangrijk)......................................................................................................9
1.6 Opzet en doelstellingen (tips).........................................................................................................................9
1.7 Algemene regels en uitzonderingen (tips)......................................................................................................9
2. Basisbegrippen en indeling van het recht.................................................................................................. 10
2.1 Basisbegrippen..............................................................................................................................................10
4. De formele rechtsbronnen en de hiërarchie der rechtsnormen.................................................................19
4.1 Enkele principes............................................................................................................................................19
4.2 het toepassen van de rechtsregels...............................................................................................................23
4.3 Hiërarchie der “materiële wetten” !!............................................................................................................25
4.4 Rechtspraak...................................................................................................................................................31
4.5 Rechtsleer......................................................................................................................................................33
4.6 Gewoonte (en gebruiken).............................................................................................................................33
4.7 Algemene rechtsbeginselen..........................................................................................................................34
5. Fundamentele rechten en vrijheden (niet details kennen, gewoon algemeen weten)................................35
5.1 Algemeen.......................................................................................................................................................35
5.2 De klassieke vrijheden...................................................................................................................................37
5.2.1 Vrijheden van de fysieke persoon..........................................................................................................37
5.2.2 Vrijheden van de geest...........................................................................................................................40
5.3 De socio-economische rechten.....................................................................................................................45
5.4 Het (Belgische) gelijkheidsbeginsel...............................................................................................................45
5.4.1 DE GRONDWETTELIJKE BEGINSELEN......................................................................................................45
5.4.2 Juridische VS feitelijke gelijkheid...........................................................................................................45
5.4.3 Verbod van willekeur bij Juridische ongelijkheid...................................................................................46
5.4.4 rechterlijke orde.....................................................................................................................................46
5.4.5 strafrechtelijke beteugeling en “centrum”............................................................................................46
5.5 Andere fundamentele rechten......................................................................................................................47
5.6 Horizontale werking van de fundamentele rechten/grondrechten.............................................................47
6. Rechtshandhaving.................................................................................................................................... 48



1

, 6.1 De rechterlijke macht....................................................................................................................................48
6.2.1 Rechterlijke macht (wie)........................................................................................................................49
6.2.2 het Gerechtelijke recht (hoe).................................................................................................................49
6.2 Controle op de naleving recht: hoven en rechtbanken................................................................................50
6.3.1 Organisatie  hierarchiën.........................................................................................................................50
6.3.2 Principes met betrekking tot de werking van de rechterlijke macht.....................................................55
6.3.3 Actoren van justitie................................................................................................................................56
6.3.4 Procesrechtelijke aspecten....................................................................................................................60
6.3.5 Bewijsrecht (!!!!!!!!!!!!!!!!).....................................................................................................................65
6.3.6 De toegang tot justitie............................................................................................................................69
6.4 Controle op bestuur: administratieve rechtscolleges Niet kennen..............................................................70
6.5 Controle op wetgever: Grondwettelijk Hof niet kennen..............................................................................70
6.6 Externe controle op de rechterlijke macht: Hoge raad voor de justitie.......................................................70
7. Personen en familierecht......................................................................................................................... 70
7.1 De natuurlijke persoon..................................................................................................................................70
7.2 Verticale relaties............................................................................................................................................74
7.2.1 Afstamming, adoptie ene voogdij..........................................................................................................74
7.3 Horizontale relaties.......................................................................................................................................78
7.3.1 Feitelijke samenwoning, wettelijke samenwoning en huwelijk............................................................79
7.4 (Erfrecht) Niet kennen...................................................................................................................................86
Hoofdstuk 8: Verbintenissenrecht................................................................................................................ 87
8.1 Verbintenissen...............................................................................................................................................87
8.1.1 Definitie..................................................................................................................................................87
8.1.2 soorten verbintenissen...........................................................................................................................87
8.1.3 Modaliteiten van verbintenissen...........................................................................................................89
8.2 VERBINTENISSEN UIT (priv.) rechtshandeling (!!!!!!!!!!!!!!!!).......................................................................92
8.2.1 geldigheidsvoorwaarden van de overeenkomst (100% examenvraag).................................................92
8.2.2 ontstaan van de overeenkomst.............................................................................................................96
8.2.3 soorten overeenkomsten.......................................................................................................................97
8.2.4 overeenkomstprincipes..........................................................................................................................98
8.2.5 de uitvoering van de overeenkomst......................................................................................................99
8.2.6 sancties bij niet- of foutief uitvoeren...................................................................................................100
8.2.7 beëindigen van de overeenkomst........................................................................................................101
8.3 verbintenissen uit onrechtmatige daad (OD)..............................................................................................102
8.3.1 inleiding................................................................................................................................................102
8.3.2 foutaansprakelijkheid...........................................................................................................................102
8.3.3 einde van verbintenissen.....................................................................................................................104


2

,9. Goederenrecht (zakenrecht)................................................................................................................... 105
9.1 Algemeen.....................................................................................................................................................105
9.2 goederen.....................................................................................................................................................105
9.3 Zakelijke rechten.........................................................................................................................................109
9.4 Intellectuele rechten...................................................................................................................................118
13. Strafrecht............................................................................................................................................. 119
13.1 Algemeen..................................................................................................................................................119
Materieel en formeel strafrecht...................................................................................................................119
Rol van de overheid.......................................................................................................................................119
Algemene beginselen/principes....................................................................................................................121
Territoriale toepassing van het strafrecht....................................................................................................122
13.2 Materieel strafrecht: misdrijven en straffen.............................................................................................123
Algemeen en bijzonder strafrecht (vindplaats)............................................................................................123
Wat zijn misdrijven? (!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! VANBUITEN LEREN)......................................................................123
Indeling van misdrijven en straffen...............................................................................................................127
Opschorten, uitstel en probatie....................................................................................................................128
Einde van de straf..........................................................................................................................................129
13.3 Formeel strafrecht: strafvordering en procedures...................................................................................130
Inleiding.........................................................................................................................................................130
Kennisname misdrijf......................................................................................................................................131
Mogelijk “verval” (stop) strafvordering........................................................................................................131
Verloop strafprocedure: verschillende procedures (vraagt hier niks over, lezen).......................................132
Positie van het slachtoffer (vraagt hier niks over, lezen)..............................................................................133




1.RECHT EN RECHTSWETENSCHAP

1.1 WAT IS RECHT

Definitie ‘recht’ = moeilijk

 Nuttig?
o Ja, enkel een juridisch probleem heeft een juridische oplossing nodig dus we moeten weten
wat bij het ‘recht’ hoort
 Wij proberen een definitie te vormen

Maar wij zien dat recht = rechtsregels: afdwingbaar via overheid (geweldmonopolie, 1 iemand mag geweld
gebruiken in de samenleving), maar recht kan je ook zien als een methode, jargon,…

De overheid moet altijd zorgen voor een EVENWICHT in de maatschappij  dit gebeurt meestal door financiële
balans (geld geven)



3

,Definitie recht : Een rationeel opgebouwd geheel van precies afgelijnde begrippen en normen, waaraan van
overheidswege opgelegd, minstens van overheidswege erkende, sancties kleven, die langs (evenzeer
genormeerde) instellingen kunnen worden afgedwongen en waarvan de bedoeling is de orde in de
samenleving te organiseren, te handhaven of te herstellen.

A. Rationeel:
- Recht is rationeel opgebouwd
- Moet ook rationeel worden toegepast, zonder emoties (rechters, advocaten,…)
- Met rede, logisch opgebouwd geheel

B. Begrippen, normen, instellingen
Strikte terminologie vb. misdaad woonplaats, eigendom
 Juristen gebruiken een jargon dat veel strikter is dan het gewone taalgebruik
 De precieze omlijning van de gebruikte van de gebruikte terminologie is essentieel en is een
belangrijk aandachtpunt voor al wie met recht omgaat
 Recht is heeft zowel een Begrippen- als een normenarsenaal
 Juridische taal moet tegelijk vak- en volkstaal zijn
o Elk jurist moet technisch communiceren onder vakgenoten
o Maar moet tegelijk zijn best doen om verstaanbaar te zijn voor het grote publiek (uitleg
geven,…)

C. MIDDEL om maatschappelijke orde
- Te Regelen, te handhaven, te herstellen
- (beperkt) Beleid: Politiek bepaalde beleid moet toegepast worden door rechter, kan niet zijn eigen
ding doen.
- (De)regulering: Discussie politici en juristen wereld minder of meer regels

D. Van overheidswege sancties (“sanctie” door of erkend door overheid)
Een norm (regel) is slechts een ‘Rechtsnorm’: als er een sanctie aan verbonden is,
- rechtstreekse interactie individu en overheid: opgelegd en uitgevoerd door de overheid.
 door de overheid opgelegd
MAAR
De meeste juridische relaties betreffen echter de verhouding tussen 2 of meer particulieren
- Tussen particulieren -> zal de overheid reguleren maar niet (op eigen initiatief) sanctioneren vb.
Grasmaaier gekocht die niet werkt
 door de overheid erkend

IN het recht is de sanctie daarom heel vaak slechts door de overheid erkend, zonder dat ze ook door de
overheid wordt opgelegd

Overheid

 Geweldmonopolie: de overheid is de enigste die geweld mag gebruiken in onze samenleving
 Als de overheid dit effectief doet en actief bijdraagt aan het naleven van de rechtsnormen, dan
doet de overheid aan ‘rechtshandhaving’

E. Diverse rechtsstelsels
Civil law: -Algemene codificatie (opnemen rechtsregels in codexen) van rechtsnormen
o Wet = heel belangrijk
 Dus wetgever heeft ook het laatste woord




4

, Common law: - Wetten corrigerende en aanvullende rol, rechters kiezen min of meer adhv andere
uitspraken rechters. = rechtersrecht
o Rechtersrecht, rechters hebben het laatste woord
o Gebruiken ook precedenten, andere zaken om hun uitspraak te bepalen

 België: Civil law
USA en UK: common law




1.2 RECHT-RECHTVAARDIGHEID-RECHTSWETENSCHAP-RECHTSPRAKTIJK-RECHTSBEDELING

A. Rechtvaardigheid
Is het doel van het recht ,maar het recht is niet altijd rechtvaardig
Doel blijkt uit :
o Eed magistraten, advocaten
o Politieke debatten regelgevende instellingen
Doel niet altijd bereikt:
o Rechter heeft weinig ruimte  hierdoor kan rechtstoepassing wel is onrechtvaardig zijn
(rechter heeft marge waartussen hij moet kiezen)
 Vb. moord: boete/straf marge in de wet voorzien
Rechtspositivisme (rechtsregels) vs natuurrecht (algemene normen en waarden, algemeen fatsoen vb.
moord overal als slecht ervaren)
o Positief recht = het recht dat op een bepaald ogenblik bestaat in een samenleving, je
kunt het terugvinden in de formele bronnen van het recht, zoals wetten en de
rechtspraak
 = enig bindende
o Natuurrecht = vertrekt vanuit het idee dat er een recht is dat niet voortvloeit uit
beslissingen van overheid instanties, maar dat er rechtsregels zijn die kunnen worden
afgeleid uit de natuur of uit het wezen van de mens
 Ideaal recht
 Fundamentele rechten



B. Rechtswetenschap
Recht is in theorie rationeel
- Paradigma’s = geheel van basis veronderstelling waarvan men uitgaat in een wetenschap
o Paradigma van het recht = rationeel
 Voorbeeld
 Paradigma van het recht : iedereen wordt verwacht het recht te
kennen
o Je kan nooit als verweer rechtsdwaling in roepen, zeggen “ik
wist het niet”  je moet wet weten
 Uitzondering: als je slecht bent geïnformeerd
(excuus)
o Gediplomeerde juristen (unif studies)
  PROFESSIONALISERING
 Van gediplomeerde juristen wordt verwacht dat ze het ‘recht’ beter kennen dan
de gewone bevolking
 Hierdoor bekleden ze ook belangrijke functies in onze samenleving


5

, o Onze samenleving = sterk gejuridiseerd
o Functies: parlement, politieke kabinetten, banken,…
 De eigenlijke rechtsbedeling in ons land is ongeveer exclusief in handen van
gediplomeerde juristen
 Uitzondering (heden):
o hof van Assissen (lekenjury),
o arbeidsrechtbank
o ondernemingsrechtbank
o Gevolg: gevaar voor kloof jurist/andere
 De kloof wordt te groot
 Voorbeeld spaghettiavond dutroux advocaat mee eten  witte mars
• Advocaten, magistraten moeten onpartijdig zijn



- Maar recht toegepast en gemaakt door mensen  gerechtelijke dwaling/fouten mogelijk

C. Rechtspraktijk
= verschil wettelijke (juridische theorie) en werkelijke land
o Wettelijke land = zoals het zou moeten zijn (ideaal)
 Alles wordt vervolgd wat vervolgd moeten worden
 Beslissingen van rechters zijn altijd (100%) juist
o Werkelijk land = hoe het echt is
 er worden fouten gemaakt
 men laat misdrijven vallen, door te kort aan personeel
 Verschillende redenen:
• Het verkeerd toepassen van wetten /regels
• Te weinig personeel
• Te veel werk
• Politieke redenen
• Te lang geleden (verjaard)



- Probleem: wetgever kan niet alles voorzien (internet brengt veel nieuwe problemen mee)
o  voyeurismewet pas in 2016, voor 2016 juridisch gezien geen probleem
- Interpretatienood: rechter kan nooit alles perfect/subjectief interpreteren
- In realiteit gebeuren fouten
- Andere invloeden en waarden
o Niet juridisch (beleidskeuze, kosten, personeelsgebrek,..)
o Juridisch

Let op: niet alles gebeurt i.v.m. recht IS recht

D. Rechtsbedeling
- Recht hebben ≠ recht krijgen
o REDEN: verbod eigenrichting ( recht in eigen handen nemen)  moet via
overheid(geweldmonopolie) vb. pedojagers verboden
- Terminologie onderscheid
o rechtspraak of rechtsbedeling (rechters die recht spreken) = rechtspraktijk sensu
stricto (strikte zin v/h woord)
o Rechtspraak sensu stricto = enkel rechterlijke macht



6

, - Rechtbank bepaalt sanctie in concreto: de rechter legt specifiek straf/sanctie op voor die zaak
o MAAR
 Mensen (ook rechters) missen al eens (= “gerechtelijke dwaling”) of
verschillen van mening,…

1.3 ÉÉN RECHT? OF PUBLIEK EN PRIVAAT


A. Twee soorten verhoudingen

Essentie: horizontale of verticale relaties


Relatie Burgers onderling Relatie burger en overheid

Privaat recht Publiekrecht (veel regels)




 2 soorten taken van het recht:
 privaatrecht = gaat over de verhouding tussen burgers
 (burger >< burger)
 publiekrecht = gaat over de verhouding tussen het individu (burgers) en de overheid
hoe de macht van de overheid naar ons komt, overheid heeft heel veel taken
(gemeente, school,,…). Maar ook de verhouding tussen overheden en de
overheidsinstellingen en -organen onderling
 (overheid >< burger)
 (overheid >< overheidinstellingen/organen)
- Onderscheid vaak moeilijk, veel privaatrechtelijke zaken komen publiekrechtelijke aspecten terug.
 vb. verzekeringsplicht (publiekrecht) en verzekering (privaat)
- Onderscheid op de terugtocht (monisme) vb. partnerschappen privéfirma’s (pps =publiek-private
samenwerking)
o Jurisdictioneel monisme, onderscheid afschaffen en terug gaan naar één RECHT
B. Belang van onderscheid
- Rechtbanken:
 Wie met een juridisch probleem zit moet wel weten naar welke rechtbank hij/zij moet
stappen
 Voorbeeld:
 Burenruzie (geluidsoverlast)
 Ruzie, kunnen ze niet zelf oplossen
 Moeten naar rechtbank
 Privaatrecht  vredegerecht
 Als de buur een vergunning heeft
 Vergunning gekregen door de gemeente
 = overheid
 Publiekrecht  raad van staten


-Terminologie:




7

,  De terminologie is verschillend
 Voorbeeld
o Concessie (=toegeving, Nederlandse taal)
 Andere betekenis in het recht
 Publiekrecht ‘concessie’= grond gebruiken van de stad (begrafenis,
…)
 privaatrecht ‘concessie’ = het recht om een bepaald product in een
bepaalde regio te verkopen


-Denkcategorieën:

 sommige denkcategorieën en concepten zijn typisch voor de ene of de andere rechtstak
 voorbeeld
o Goede trouw versus continuïteit
 “goede trouw”  privaatrecht, aantal uur openhouden
 “continuïteit”  publiekrecht, iedereen moet er toegang tot krijgen

-Heuristiek:
 andere bronnen gebruiken (wetboeken, databases,…)
 handboeken, encyclopedieën, wetboeken, bibliotheken,… zijn ingedeeld volgens publiek- en
privaatrecht

C. Criteria voor het onderscheid

- NIET: aard van de partijen
 vb. burgerlijke aansprakelijkheid
o de relatie tussen iemand die schade geleden heeft en diegene die door zijn fout
schade veroorzaakt heeft, is altijd een HORIZONTALE relatie

-WEL : - Geweldmonopolie
…………- Nut  voor het algemeen belang



Overheid kan ook handelen als een privé persoon

Verschil?

 Niet kijken naar organiek criterium, maar wel kijken als functioneel criterium

 Organiek criterium: welk orgaan behoort de betrokkenen

 Functioneel criterium: wordt hier gehandeld als overheid

 Overheid kan ook “derdenbindende” beslissingen maken

 Derdenbindende beslissingen? Instanties die beslissingen nemen, zonder
overheid te zijn, die door iedereen erkend moeten worden

 Vbn: diploma uitreiking




8

,  Iedereen buiten de school + persoon, dus derde persoon ook
gebonden aan de afspraak




1.4 INTERNATIONALISERING (NIET KENNEN!!!!!!!!!!!!!!)



1.5 RECHT EN METAJURIDICA (NIET ZO BELANGRIJK)

Veel wetenschappen die bezig zijn met recht, leggen verschillende vormen recht naast elkaar en bepalen dan
wat beter zou zijn

Vanaf nu: (positief) recht zelf (inhoudelijk)

 Wij gebruiken/bestuderen het positief recht = het recht dat NU geldt

Deze andere wetenschappelijke benaderingen van het recht vallen onder de gemeenschappelijke noemer van
de metajuridica

- Rechtsfilosofie
- Rechtsethiek
- Rechtseconomie
- Rechtssociologie
- Rechtsgeschiedenis
- Rechtsvergelijking
- Criminologie
- …..




1.6 OPZET EN DOELSTELLINGEN (TIPS)

 Eindcompetenties
o Theorie en praktijk begrijpelijk maken
o Juristen begrijpen
o Hoe?
 Grote indelingen (probleem plaatsen in rechtstak vb. publ of priv)
 Basisterminologie
 Grote lijnen van de methode, o.a. hiërarchie der normen
 Inhoud belangrijkste delen recht (standpunt privépersoon)

1.7 ALGEMENE REGELS EN UITZONDERINGEN (TIPS)

Alles zien: onmogelijk

Ken de grote lijnen



9

, 2. BASISBEGRIPPEN EN INDELING VAN HET RECHT

2.1 BASISBEGRIPPEN

A. Norm, regel, wet en bevel
a. Terminologie
 Norm: breedste betekenis (ook niet-juridisch)
 onbepaald aantal situaties of personen, categoriek omschreven (leeftijd,
geslacht,...) en bindend (moreel verplicht)
 Wet: Heel breed (buiten recht ook): synoniem norm
 Brede zin (materiele wet): norm uitgaande van de overheid
 Enge zin (formele wet), norm uitgaande van “wetgever”
o In België:
 “wetten” = komen van het Belgische federale parlement
(Kamer & senaat) en worden bekrachtigd door de koning.




10