FILOSOFIE VAN DE PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN
1. WETENSCHAPSFILOSOFIE VAN DE PEDAGOGIEK
1.1 WAT IS FILOSOFIE
Common sense, godsdienst en wetenschappen versus filosofie
De mens oriënteert en situeert zich in de werkelijkheid adhv ≠ betekeniskaders.
De voornaamste wereldoriënterende kaders:
- Common sense en ideologie
- Godsdienst en mythe
- Filosofie
- Wetenschappen
→ chronologische volgorde: voor filosofie: common sense en ideologie, godsdienst en myte
→ 5e eeuw v.C.: filosofie = oudste wetenschap
→ 16e-17e eeuw: moderne natuurwetenschappen (fysica, chemie, biologie)
→ 19e eeuw: moderne menswetenschappen (economie, sociologie, psychologie) (ze hebben
zich van de filosofie afgesplits en zijn naast haar komen te staan.
Common sense (‘het gezond verstand’) en ideologie
= spontane opvattingen en natuurlijke waarderingen
= algemeen aanvaarde overtuigingen en waardeoordelen
→ drukt uit wat men denkt, zegt en doet
→ leven in een bepaalde cultuurkring op een bepaalde plaats en tijd
→ impliciet, gaan van ene generatie over naar de andere
→ komen vaak tot uiting in spreekwoorden en gezegden: vb. ‘verboden vruchten smaken
het best’ ‘het gras is groener aan de overkant’ (mensen verlangen altijd wat ze niet (mogen)
hebben)
→ spreken elkaar vaak tegen, contradictorisch
Omdat het meestal gaat om onkritische vooroordelen en vanzelfsprekendheden krijgt zo’n
geheel van overtuigingen en waardeoordelen soms het statuut van een ideologie (vb.
kapitalisme, communisme, fascisme)
In de pejoratieve zin: een geheel van opvattingen en waarderingen met een
praktische strekking in de context van sociopolitieke invloed en machtsuitoefening,
zonder dat zo’n ideologisch geheel kritisch/ rationeel gerechtvaardigd kan worden
Conservatieve ideologie Revolutionaire ideologie
= bedienen zich van valse legitimaties om = bedienen zich van utopische justificaties
het status quo te behouden of om een in termen van toekomstige droomwerelden
selecte minderheid te bevooroordelen Vb. sekten, maoïsme
Probleem: vervalst bewustzijn bij degene
Vb. racisme die geïndoctrineerd worden door
ideologieën en charismatische leiders die er
propaganda voor voeren (vb. Hitler, Mao)
, Godsdienst en myte
Deze betekeniskaders geven een wereld- en levensbeschouwing obv geopenbaarde of
overgeleverde waarheid
Voorbeeld:
- Bijbel: onthult de openbaring van God en geeft de heilsgeschiedenis vd mens
- Griekse, homerische, germaanse myten: bevatten een mytische verklaring,
toekomstperspectief of moraliserende les
- Wereldgodsdiensten: geven meestal een volledig betekeniskader (oorsprong, plaats,
bestemming vd mens verbonden met een goddelijke dimentie)
- Grote, universele godsdiensten: bieden de mens die zoekt naar zin van het bestaan,
verlossing
- Monotheïstische godsdiensten: objectieve waarborg voor de waarheid en
werkelijkheid van de verlossing (jodendom, islam, rooms-katholicisme)
Filosofie (wijsbegeerte)
= verlangen naar wijsheid, inzicht
= een rationeel kritische reflectie over de fundamenten van de werkelijkheid
- < -- > common sense: onkritisch
- < -- > mythe, godsdienst: irrationeel, arationeel (buiten de rationaliteit)
De methode van de filosofie Reflectie, nadenken = rationeel-kritisch
omdat het gebruik maakt van de radicale
kritiek en het rationele argument (stelling,
argument, tegenargument)
Het doel van de filosofie Het bereiken van intelligibiteit (waarnemen,
begrijpen, verstaan) en waarheid
betreffende de werkelijkheid en het
menselijke bestaan
→ moeilijk te bereiken: daarom een
streven naar waarheid en inzichtelijkheid
Wetenschap
Onderscheidt tussen wetenschap en filosofie is arbitrair omdat filosofie in wezen
wetenschap en wetenschap in wezen filosofie is
→ filosofie is chronologisch en structureel de eerste wetenschap
→ breukmoment: de copernicaanse revolutie → deze revolutie in de natuurfilosofie-
wetenschap is de centrale omwenteling binnen het grote, westerse project van rationeel,
kritisch onderzoek
Hoewel er geen wezenlijk verschil bestaat, wel een duidelijke accentverschuiving
De wetenschappelijke methode = ook rationeel-kritisch MAAR steunt
bovendien op empirische observaties en
maakt gebruik van experimenten en testen
, Het doel van de wetenschap = niet alleen intelligibele verklaring en de
waarheid, maar ook vooral praktische
bruikbaarheid
De domeinen van de filosofie
De rationeel-kritische reflectie heeft betrekking op twee fundamentele aspecten van het
menszijn:
- Praktische filosofie: gaat over het menselijk handelen
(moraalfilosofie, sociale en politieke filosofie, filosofie van het handelen)
- Theoretische filosofie: gaat over het menselijk kennen
(metafysica, epistemologie, logica, wetenschapsleer)
→ dit boek: accent op theoretische filosofie
De filosofische domeinen en disciplines kunnen ingedeeld worden in drie concentrische
cirkels
1) De traditionele koninginnenstukken (metafysica, de epistemologie en de logica)
2) De moraalfilosofie of ethiek, filosofische psychologie, filosofie vd wetenschappen
en de taalfilosofie
3) Sociale en politieke filosofie, filosfie van X, Y, Z
Metafysica = de leer van het zijn
Vroeger: Aristoteles: boeken die ‘na’ zijn fysica kwamen
Daarna: de studie van wat aan gene zijde van de fysica of de empirische
wetenschap ligt
Ontologie = eveneens, maar etymologisch meer correct, de leer van het zijn
→ bestudeert de verschillende dingen die bestaan
→ typische vragen: Zijn er substanties? Bestaan er getallen? Wat is
oorzakelijkheid?
Epistemologie = de leer van de kennis
→ bestudeert de natuur, de bronnen en limieten van wetenschappelijke
kennis
Logica = de minimale voorwaarden waaraan rationeel-kritisch onderzoek moet
voldoen
1.2 FILOSOFIE VAN DE WETENSCHAPPEN EN THEORIE VAN DE KENNIS
Vandaag:
• Wat is wetenschap?
• Wat is kennis?
, Wanneer is wetenschap ontstaan?
• 5 de eeuw voor Cristus
• Wetenschap is filosofie en filosofie is wetenschap (= nadenken, niet naar de mytes luisteren,
maar vertouwen op de rede) → op deze moment is er geen onderscheidt tussen de twee
• Heeft heel lang geduurd dat er een eenheid was tussen wetenschap en filosofie (tot in de
17e eeuw)
• 16e-17e eeuw: enorme ontwikkeling: revolutie (niet in de politieke zin, maar in de
intellectuele) = Omwenteling: in wereldbeeld, intellectueel omgaan met de wereld
• Evolutie: Copernicaanse revolutie: de omslag van een geocentrisch (centrum staat de aarde)
naar een heliocentrisch (centrum staat de zon) wereldbeeld
--> op dat moment splitsen de natuurwetenschappen zich af van de filosofie
• In de 19e eeuw: tweede afsplitsing: de menswetenschappen
• Pedagogiek, sociologie, politieke wetenschappen --> behoorde vroeger tot de filosofie
• In de 18e eeuw: afsplitsing: Pedagogiek, sociologie, politieke wetenschappen -->
menswetenschappen
--> zijn deze wetenschappen een homogene of heterogene wetenschap? Komt hij straks
op terug
• Aantonen dat onze wetenschappen piepjong zijn
Gestructureerde diagram:
