MARKT-EN
MEDEDINGINGSRECHT
Samenvatting
Powerpoint en lesnotities in een geintegreerd document (2022-2023)
Inclusief alle oefensessie, ook diegenen die niet opgenomen werden!
+ twee examens uit 2020 met vraag en antwoord
,Inhoud
1. Over het vak...................................................................................................................................................................... 3
2. Inleiding ............................................................................................................................................................................ 4
2.1 Wat is een markt? ................................................................................................................................................... 4
2.2 Essentiala van het mededingingsrecht .................................................................................................................... 5
2.2.1 De overkoepelende takken van het mededingingsrecht ............................................................................... 5
2.2.2 Waarom mededingingsrecht ......................................................................................................................... 6
2.2.3 De bronnen.................................................................................................................................................... 9
2.2.4 Instellingen .................................................................................................................................................. 10
2.2.5 Band met de interne markt ......................................................................................................................... 13
2.2.6 Geschiedenis ............................................................................................................................................... 14
2.2.7 Drie aanvals-/verdedigningslinies ................................................................................................................ 15
2.2.8 Wat is er nieuw? .......................................................................................................................................... 15
3. Toepassingsgebied .......................................................................................................................................................... 16
3.1 Ratione personae .................................................................................................................................................. 17
3.1.1 Wat is een onderneming ............................................................................................................................. 17
3.1.2 Wat met het begrip entiteit: werknemers en labour exemption ................................................................. 19
3.1.3 De onderneming die een economische activiteit uitoefent ........................................................................ 20
3.2 Onderneming in Belgisch recht ............................................................................................................................. 21
3.2.1 Ratione materiae ......................................................................................................................................... 22
3.2.2 Ratione loci .................................................................................................................................................. 22
3.3 Nood aan internationale samenwerking ............................................................................................................... 22
4. Restrictieve praktijken .................................................................................................................................................... 23
4.1 Artikel 101 ............................................................................................................................................................. 23
4.1.1 Context ........................................................................................................................................................ 23
4.1.2 Controverse art 101 VWEU.......................................................................................................................... 43
4.1.3 De handhaving van 101 ............................................................................................................................... 48
4.1.4 Casus Brenda ............................................................................................................................................... 78
4.2 Artikel 102 ............................................................................................................................................................. 80
4.2.1 Wat .............................................................................................................................................................. 80
4.2.2 Toepassingsgebied ....................................................................................................................................... 87
4.2.3 Los op: de casus → bij begin ..................................................................................................................... 109
4.3 Digitalemarktenverordening (Digital Markets Act-DMA) .................................................................................... 110
4.3.1 Uitgangspunten ......................................................................................................................................... 110
4.3.2 Waarom? ................................................................................................................................................... 110
4.3.3 Rechtsbasis ................................................................................................................................................ 111
4.3.4 Verhouding met nationaal recht/NMAs .................................................................................................... 111
4.3.5 Poortwachter ............................................................................................................................................. 112
4.3.6 Mogelijke problemen ................................................................................................................................ 115
4.4 Misbruik van economische afhankelijkheid: misbruik van relatieve machtspositie ............................................ 115
5. Concentratiecontrole .................................................................................................................................................... 115
1
, 5.1 Enkele beginselen ............................................................................................................................................... 115
5.2 Evolutie ............................................................................................................................................................... 116
5.3 Vergelijking met artikelen 101-102 VWEU .......................................................................................................... 117
5.4 Het begrip concentratie (art 3)............................................................................................................................ 117
5.4.1 Horizontale fusies ...................................................................................................................................... 119
5.4.2 Verticale fusies .......................................................................................................................................... 119
5.4.3 Fusies met conglomeraatkarakter: conglomerate merger ......................................................................... 119
5.4.4 Concentratie met communautaire dimensie (art 1) .................................................................................. 119
5.4.5 Inhoudelijke beoordeling (art 2) ................................................................................................................ 121
5.4.6 Herfindah-Hirschman index HHI ................................................................................................................ 122
5.5 Gemeenschappelijke ondernemingen ................................................................................................................ 123
5.6 Procedure ............................................................................................................................................................ 126
5.6.1 Voorafgaande aanmelding ......................................................................................................................... 126
5.6.2 Casus ......................................................................................................................................................... 128
5.6.3 Twee fasen................................................................................................................................................. 128
5.6.4 Onderzoeksmogelijkheden ........................................................................................................................ 130
5.6.5 Resultaten in de praktijk ............................................................................................................................ 130
5.7 Verhouding tussen nationaal en EU recht ........................................................................................................... 132
5.8 Concentratiecontrole = recht en strategie .......................................................................................................... 134
5.9 Vereenvoudigde procedure ................................................................................................................................. 135
5.10 Nieuwe ideen ...................................................................................................................................................... 135
5.11 Information exchange ......................................................................................................................................... 138
6. Staatssteun ................................................................................................................................................................... 139
6.1 Algemeen ............................................................................................................................................................ 139
6.1.1 Regels van toepassing op lidstaten ............................................................................................................ 139
6.1.2 Wat we weten ........................................................................................................................................... 140
6.1.3 State Aid Scoreboard 2022 ........................................................................................................................ 140
6.1.4 Vergelijking met andere takken van het mededingingsrecht..................................................................... 142
6.1.5 Structuur van artikelen 107-109 VWEU ..................................................................................................... 143
6.2 Toepassingsgebied na modernisering van het EU-staatssteunbeleid .................................................................. 143
6.2.1 Artikel 107, lid 1 VWEU ............................................................................................................................. 143
6.2.2 Steun: wat is relevant? .............................................................................................................................. 144
6.2.3 Van de staten of… met staatsmiddelen bekostigd ..................................................................................... 145
6.2.4 Ondernemingen of producties .................................................................................................................. 147
6.2.5 Mededinging vervalsen (of dreigen te vervalsen) ..................................................................................... 148
6.2.6 Bepaalde = selectiviteit ............................................................................................................................. 148
6.2.7 Handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig beinvloeden .......................................................................... 149
6.2.8 Afbrokkelen van ruim toepassingsgebied? ................................................................................................ 150
6.3 Vrijstellingen: derde lijn na modernisering van het EU-staatssteunbeleid .......................................................... 152
6.3.1 Algemeen .................................................................................................................................................. 152
6.3.2 Automatisch: vrijstelling per se: art 107 lid 2 VWEU ................................................................................. 152
2
, 6.3.3 Facultatieve vrijstellingen: art 107 lid 3 VWEU .......................................................................................... 153
6.3.4 Vrijstellingen – regionale steun ................................................................................................................. 154
6.3.5 AGVV-algemeen......................................................................................................................................... 155
6.3.6 IPCEI: important project of common European interest (IPCEI) ................................................................ 159
6.4 Procedure na modernisering van het EU-staatssteunbeleid ............................................................................... 161
6.4.1 Algemeen .................................................................................................................................................. 161
6.4.2 Bestaande steun ........................................................................................................................................ 163
6.4.3 Nieuwe steun ............................................................................................................................................ 163
6.4.4 Informele versus formele procedure ......................................................................................................... 163
6.4.5 Modernisering: procedureverordening 2015 ............................................................................................ 164
6.4.6 Terugvordering van staatssteun................................................................................................................. 165
6.4.7 Nieuw beleid EU ........................................................................................................................................ 167
6.4.8 Nieuw: FDI/FSR .......................................................................................................................................... 169
6.5 Conclusies ........................................................................................................................................................... 172
7. Oefensessie ................................................................................................................................................................... 183
7.1 Oefening 1 ........................................................................................................................................................... 183
7.1.1 Set1 ........................................................................................................................................................... 183
7.1.2 Set 2........................................................................................................................................................... 184
7.1.3 Hoe zal de Commissie beoordelen: procedureel en ten gronde ............................................................... 184
7.2 Oefening 2 ........................................................................................................................................................... 184
7.2.1 101 en 102 zijn beiden relevant ................................................................................................................ 184
7.3 Gemeenschappelijke onderneming .................................................................................................................... 186
7.3.1 Gegevens ................................................................................................................................................... 186
7.3.2 Oplossing ................................................................................................................................................... 186
7.4 Theorievraag ....................................................................................................................................................... 187
8. Examens ........................................................................................................................................................................ 187
8.1 Juni 2020 I ........................................................................................................................................................... 187
8.1.1 Vraag 1....................................................................................................................................................... 187
8.1.2 Vraag 2....................................................................................................................................................... 191
8.1.3 Vraag 3....................................................................................................................................................... 194
8.1.4 Vraag 4....................................................................................................................................................... 195
8.2 Juni 2020 II .......................................................................................................................................................... 196
8.2.1 Vraag 1....................................................................................................................................................... 196
8.2.2 Vraag 2....................................................................................................................................................... 200
8.2.3 Vraag 3 ......................................................................................................................... 201
1. Over het vak
• doel
• methode
3
, – hoorcolleges
– discussiecolleges
– vragen voor zelfstudie
– [optionele sessies]
• materialen
– slides
– bronnenboek
– Toledo
• structuur
• examen
Het examen focust op casussen: we vragen geen theorie op het examen
Oefeningensessies door het jaar heen
Discussiecolleges met verplichte aanwezigheid
Vragen voor zelfstudie die niet opgelost worden tijdens de hoorcolleges
De slides zijn het belangrijkste qua examenleerstof
+ twee readers: te koop bij curusdienst
De examenvragen zijn gebaseerd op het soort vragen opgelost tijdens de les + examenvragen op
Toledo geplaatst
Inleidende stellingen:
De politie mag een huiszoeking doorvoeren om kartelmisdrijven op te sporen
De Europese commissie kan omwille van een kartel een Amerikaans bedrijf verplichten te splitsen
2. Inleiding
2.1 Wat is een markt?
Een markt hoeft niet altijd een plaats te zijn vandaag de dag
=> geeft moeilijkheden: welke jurisdictie is het nu?
‘’Originally a market was a public place in a town where provisions and other objects were exposed
for sale; but the word has been generalized, so as to mean anybody of persons who are in intimate
business relations and carry on extensive transactions in any commodity. A great city may contain as
many markets as there are important branches of trade, and these markets may or may not be
localized. The central point of a market is the public exchange, mart or auction rooms, where the
traders agree to meet and transact business. In London the Stock Market, the Corn Market, the Coal
Market, the Sugar Market, and many others are distinctly localized; in Manchester the Cotton Market,
the Cotton Waste Market, and others. But this distinction of locality is not necessary. The traders may
be spread over a whole town, or region of country, and yet make a market, if they are, by means of
fairs, meetings, published price lists, the post-office or otherwise, in close communication with each
other’’
(Jevons, The Theory of Political Economy, 1871)
4
,“The market is not a place, a thing, or a collective entity. The market is a process, actuated by the
interplay of the actions of the various individuals cooperating under the division of labor. The forces
determining the – continually changing – state of the market are the value judgments of these
individuals and their actions as directed by the value judgments. There is nothing inhuman or mystic
with regard to the market. The market process is entirely a resultant of human actions. Every market
phenomenon can be traced back to definite choices by the members of the market society.”
(Von Mises, Human Action: A Treatise on Economics, 2007
2.2 Essentiala van het mededingingsrecht
• wat? vrije mededinging bevorderen en beperken
• wat? vijf takken
– restrictieve overeenkomsten en praktijken
– misbruik van machtspositie
– concentratiecontrole
– staatssteun
– openbare ondernemingen, diensten van algemeen economisch belang
… niet in isolatie maar in interactie!
Het is niet enkel een dwingmiddel om ons in concurrentie met elkaar te laten treden, maar langs
andere kant ook concurrentie beperken: natuurlijke concurrentie kan ook leiden tot uitsluiting
2.2.1 De overkoepelende takken van het mededingingsrecht
Vijf takken die tegelijk toepasbaar zouden kunnen zijn:
1) 101: kartels: alles waar collusie is: kartelafspraken, maar ook parallel gedrag: als het rationeel
parallel gedrag is er geen probleem, als er collusie is kan een boete opgelegd worden
2) 102: alles wat misbruik van dominante positie is: als ondernemingen te groot worden kan dit een
bedreiging zijn voor de democratie en de structuur van de markt <-> realisatie van een maximale
consumentensurplus: moeilijk om te zeggen welke radicale positie je inneemt
➔ Europa neemt een tussenpositie in: grootte is niet perse slechts, als je groot bent omdat je de
beste bent is er geen probleem, als je markpositie artificieel misbruikt dan is er wel een probleem
- producten bundelen, prijsverlagingen, kortingen (allemaal dingen die je mag doen als je klein bent,
5
,maar die je niet meer mag doen als je groot bent)
3) ver 139/2004
Alles wat temaken heeft met fusiecontrole: laat ons de marktpositie kritisch onder de loep nemen,
alle artificiele vormen van groei worden gesanctioneerd: dit moet aangemeld worden en vereist een
toestemming van de commissie
4) 107-108 VWEU: staatssteun
5) 106 VWEU: overheids- en staatsondernemingen + DAB (diensten van algemeen economisch
belang= dienst die we zo belangrijk vinden dat iedereen er toegang tot moet hebben aan een
redelijke prijs en redelijke kwaliteit (dit niet is de beste kwaliteit en de laagste prijs)
A. Voorbeeld Google
Google heeft 90% marktaandeel: al zo lang dominant en er verandert niets?
➔ OPL: chatbot die zo sterk blijkt: artificiele intelligentie: schrijf is mijn masterscriptie
=> bedreiging voor het marktaandeel van Google
Microsoft chatbots → Google en Microsoft hebben een samenwerkingsovereenkomst gesloten
Welke takken zijn toepasbaar
- misbruik van machtpositie
- concentratiecontrole kan toepasbaar zijn als Microsoft en Google zodanig samen zijn dat er een
wijziging in de controle over de onderneming plaatsvindt
- kartel om mogelijks de samenwerkingsovereenkomst te sanctioneren
B. Voorbeeld TUI
2.2.2 Waarom mededingingsrecht
• waarom mededingingsrecht?
• ‘consumentenwelvaart’ verhogen (officiele antwoord Europese commissie)
Maar is dit wel een juist criterium, er is heel veel discussie hierover
Het is geen individuele welvaart, maar de collectieve welvaart van de consument
• Sommigen opperen dat het ook over consumer choice gaat: de keuze tussen welke producten
• Anderen zeggen dat het ook temaken heeft met niet-economische waarden zoals milieu
• De commissie heeft ook het begrip fairness geintroduceerd in competition law: zeer vaag
begrip, weet de commissie het zelf wel?
• Is niet zomaar een academische discussie, maar heeft wel degelijk een impact op de uitkomst
van rechtszaken
– wat is ‘consumentenwelvaart’ + is dit het enige doel?
– cf. Beschikking EC 3.10.2014 in Zaak M.7217 – Facebook/Whatsapp + Beschikking EC
18.5.2017 boete van €110 mio voor Facebook
– cf. Bayer/Monsanto in 2018
– GC 2014 – ECJ 2017 – GC 2022, arresten in Intel
Exclusiviteitskorting is omstreden voor dominante spelers: als je enkel mijn chips
gebruikt krijg je een korting
= giswerk, want je weet niet altijd of je dominant bent of niet
6
, <-> Intel: door mijn beleid zijn de prijzen voor consumenten naar beneden gegaan,
want de korting is doorgegeven aan de consument
= commissie: dit is niet relevant voor ons, we kijken hier niet naar
=> intel gaat naar gerecht en de commissie krijgt gelijk
= je verliest zaken tegen de commissie bijna automatisch
➔ 80-85% van de auteurs: De beslissing zou gecasseerd moeten worden op niveau
Hj: dit is een ouderwetse beslissing: als het de consument gediend heeft moet de
studie over prijsverlagingen geraadpleegd worden en kan je niet zeggen ik kijk er niet
naar het is sowieso fout
<-> andere auteurs; zelfs als de consument beter af is met een korting, dan nog moet
de commissie het weigeren want het beperkt de consumer choice; consumer choice
is minstens even belangrijk als prijsverlagingen
CONCL: HJ is tegen de commissie ingegaan => je kan niet zeggen dat het perse een
overtreding is: als het een positief economisch effect heeft kan de commissie niet
weigeren hiernaar te kijken en moet er op z’n minst naar het tegenbewijs gekeken
worden
– plaatsen van ‘accenten’
= niet alles is even rationeel: bijzondere gunstregelingen van KMO’s: waarom vinden
we kleine ondernemingen zo belangrijk: geen economische reden voor, maar het is
wel zo
• maar wees bewust van de kost van recht
• hot topics: ‘hipster antitrust’, duurzaamheid
• waarom regels tegen staatssteun?
Wederzijdse ontwapening: lidstaten voelen zich indiviudeel niet sterk genoeg om nee te
zeggen tegen staatssteun, omdat de onderneming dan dreigt de Staat te verlaten
=> spiraal: gaat naar ander land: dit land heeft me dit gegeven dus jij moet mij ook dit geven
=> EU verbiedt staatssteun
– specifiek voor de EU
– organisatie van gemeenschappelijke zelfdiscipline
Bijvoorbeeld sustainability agreement tussen vijf supermarktketens: sommigen zeggen dit is oké,
anderen neen: de overeenkomst is niet doorgegaan en zijn beginnen individueel reclame te maken
voor goede behandeling van kippen die eieren leggen → uiteindelijk zijn ze verder gegaan dan
afgesproken in de overeenkomst: hieruit volgt dat de commissie het een goed iets vond dat er een
restrictie heeft plaatsgevonden
Op dit moment is de commissie vrij conservatief qua houding
C. EC 3.10.2014 Facebook/Whatsapp
(164) “For the purposes of this decision, the Commission has analysed potential data concentration
only to the extent that it is likely to strengthen Facebook's position in the online advertising market or
in any sub-segments thereof. Any privacy-related concerns flowing from the increased concentration
of data within the control of Facebook as a result of the Transaction do not fall within the scope of the
EU competition law rules but within the scope of the EU data protection rules.”
7
,Wat zijn de gevolgen van het samengaan van Whatsapp en Facebook: het samenvoegen van gegevens
gaat een grote bedreiging van de privacy zijn: dus mensen vroegen van commissie om merger niet
goed te keuren: commissie heeft de meeste macht op dit moment: het goedkeuren van de merger
➔ commissie kan op dit moment alles vragen van de ondernemingen want enorme macht
➔ uiteindelijk heeft commissie zich niet bezig gehouden met privacyregulering, omdat commissie
het buiten zijn toepassingsgebied van mededingingsrecht vond vallen
GEV: privacy komt minder of bijna niet aan bod
Uiteindelijk zijn gegevens samengevoegd bij merger, dus uiteindelijk heeft de commissie een kleine
boete opgelegd van honderd miljoen euro omdat er sprake was van bedrog
D. EC 21.3.2018 Case M.8084- Bayer/Monsanto
During its investigation, the Commission has been petitioned through emails (50000), postcards,
letters (5000) and tweets expressing concerns about the proposed acquisition. Other concerns raised
by the petitioners relate to European and national rules to protect food safety, consumers, the
environment and the climate. While these concerns are of great importance, they cannot form the
basis of a merger assessment.”
“The Commission's mandate under the European merger control rules is to assess the merger solely
from a competition perspective.”
Digitale landbouw: vanuit een satteliet kijkt men naar veld en bepaalt men wat het ideale gewas is en
verkoopt verhuurt men u de ideale zaden en pesticiden
Concentratiegolf met slechts vier spelers in de markt na mergers zoals Bayer die Monsanto heeft
overgenomen
Commissie heeft de merger niet afgewezen, omdat food safety consumers and het klimaat geen
criteria zijn volgens hem
= zij bepalen zelf constant wat nu het toepassingsgebied is en veranderen dit ook constant
• mededinging is geen doel maar een instrument
“het doel van de unie is mededinging’: dit vind je nergens buiten de Europese Grondwet,
maar die is verworpen
Geen mededinging in de eerste artikelen van de verdragen en waar verwezen wordt naar de
waarden van de Unie
=> verwijzing naar protocollen
• Mededinging is een instrument om de waarden van de eerste artikels te realiseren
– geen ‘volkomen’ mededinging
– maar ‘evenwichtige’, ‘werkzame’ mededinging
– vrije mededinging wordt verzoend met andere belangen
vb. milieu, regionale ontwikkeling, O&O, …
– We gaan een compromis sluiten in het licht van andere belangen
– belangrijke sociale correcties, bescherming van diensten van algemeen belang ↔
sociale uitsluiting
→ het EU model van mededingingsrecht
8
, In principe moeten we alles kunnen zien en dan maken we daarop uitzonderingen op
De sanctioneerbare praktijken zijn de praktijken die harder worden gestraft dan in eender welke
andere rechtstak: het opleggen van boetes: naar aandeelhouders gaan en dit uitleggen → winst gaat
naar beneden
Private afdwinging is even groot dan publieke afdwinging
=> private afdwinging: het nationaal aansprakelijkheidsrecht -> zaken van dertig jaar = slecht
Je kan je hele leven aan één zaak werken
+ de afdwinging is steeds gericht op de ondernemingen, maar nu vandaag de dag kan je de mensen
achter deze ondernemingen ook sanctioneren
+ als je klikt kan je aan sanctie ontsnappen
We hebben geen gevangenisstraf wat men wel heeft in VS → opgelet: je kan makkelijk in de
gevangenis belanden voor valsheid in geschriften
<-> rule of reason aanpak
= andere benadering in VS: we kijken wat u doet: is het procompetitieve beter dan het
anticompetitieve; er is een monopolist en vier ondernemingen gaan samenspannen om de
monopolist te ondervragen: moeten we dit bestraffen?
Binnen EU val je binnen het toepassingsgebied en moet je dan maar gaan bewijzen of je een
vrijstelling is
<-> VS: je brengt competitie waar er geen competitie was: dit is toegelaten
MAAR: beide benaderingen leiden tot zelfde hoeveelheid sanctioneerbaar gedrag, je geraakt er
gewoon op een andere manier
+ de civielrechtelijke doodstraf is één van de sancties van artikel 101 VWEU: de automatische
nietigheid van een overeenkomst
2.2.3 De bronnen
• bronnen van EU mededingingsrecht
9
