UA 2022-2023
Publiekrecht
Inhoudsopgave
Table of Contents
Publiekrecht............................................................................................................................................1
Constitutionele geschiedenis van België.............................................................................................4
Staatsvorming.................................................................................................................................4
Klassieke staatsrecht (instellingen).................................................................................................4
Mensenrechten..............................................................................................................................4
1.1 Belgische onafhankelijkheid......................................................................................................5
1.2 Evolutie van de grondwet.........................................................................................................5
1.3 Grondgebied.............................................................................................................................6
1.4 Bevolking..................................................................................................................................6
H2 formele bronnen voor de regering van publieke instellingen........................................................7
2.1 Belgische grondwet...................................................................................................................7
2.2 internationaal en EU recht........................................................................................................9
2.3 Bijzondere meerderheidswetten.............................................................................................10
2.4 Bijzondere meerderheidsdecreten en -ordonnanties.............................................................10
2.5 Gewone wetten, decreten en ordonnanties...........................................................................10
2.6 Rechtspraak............................................................................................................................11
2.7 grondwettelijke gewoonten....................................................................................................11
2.8 algemene rechtsbeginselen....................................................................................................11
2.9 Hiërarchie van rechtsregels.....................................................................................................11
Les 2 Materiele bronnen: overzicht en democratische staat............................................................15
H3 materiele bronnen voor de inrichting van de federale staat.......................................................15
3.1 België is een democratie.........................................................................................................15
3.2 België is een rechtsstaat.........................................................................................................15
3.3 België is een federale staat.....................................................................................................16
3.4 België is gebaseerd op scheiding der machten.......................................................................17
3.5 België is een grondwettelijke staat..........................................................................................18
H4: democratie nader belicht..........................................................................................................19
4.1 Directe democratie, representatieve en participatieve democratie........................................19
4.2 meerderheidsmodel of consensusdemocratie........................................................................20
4.4 parlementaire en presidentiële democratie............................................................................22
4.5 partijendemocratie en weerbare democratie.........................................................................22
H5: Het parlement............................................................................................................................24
5.1 het tweekamerstelsel in afbouw.............................................................................................24
1
,UA 2022-2023
5.2 Het kiessysteem......................................................................................................................26
5.3 Werking van het parlement....................................................................................................30
H6: Koning en regering.....................................................................................................................34
6.1 De Koning en de monarchie....................................................................................................34
6.2 De regering.............................................................................................................................35
H7: de institutionele samenhang......................................................................................................38
7.1 De evolutie van het parlementair systeem.............................................................................38
7.2 De werking van het parlementair systeem in een monaal systeem met partijgebonden
coalitiepartijen, legislatuurparlement en legislatuurregering.......................................................41
H8: de federale functies....................................................................................................................45
8.1 de regelgevende functie.........................................................................................................45
8.2 De bestuursfunctie..................................................................................................................46
8.3 De financieringsfunctie..........................................................................................................47
8.4 de functie buitenlands beleid.................................................................................................48
8.5 De functie landsverdediging...................................................................................................49
H9: De toetsing van de wet...............................................................................................................50
9.1 Probleemstelling.....................................................................................................................51
9.2 Evolutie in België: van onschendbaarheid van de wet naar een gemengd systeem................52
9.3 Het Grondwettelijk Hof...........................................................................................................53
9.4 Overzicht.................................................................................................................................56
H10: De federale staat......................................................................................................................57
10.1 De ontwikkeling van de eenheidsstaat tot een federale staat...............................................58
10.2 Kenmerken van de federale staat: autonomie, participatie en samenhang..........................58
10.3 Specifieke kenmerken...........................................................................................................59
H11: De institutionele inrichting van gemeenschappen en geweten................................................60
11.1 De parlementen van de gemeenschappen en gewesten......................................................60
11.2 De regeringen van de gemeenschappen en de gewesten.....................................................61
H14: De Europese Unie.....................................................................................................................61
Vorming: Hoe is de EU ontstaan...................................................................................................61
Uitbreiding en verdieping.............................................................................................................62
Instellingen van de EU..................................................................................................................63
Functies........................................................................................................................................64
2
,UA 2022-2023
Doelstellingen van het vak:
- Kennis van de instellingen waarbinnen het politieke zich afspeelt
- Inzicht in de politieke machtsverhoudingen en de verhoudingen daarvan met een juridisch
kader
- Inzicht in het basisprincipe dat overheidsinstellingen nt willekeurig mogen optreden
- Actualiteit volgen is belangrijk -> examenvraag, discussievraag aan einde elke les
Examen:
- 5 kleine weetvragen (/5)
- Grotere kennisvraag (/5) -> antwoorden volledig blad
- Casus of artikel (/5) -> een nieuwsartikel dat gelezen moet worden tijdens examen en
waaruit verschillende vragen gesteld worden uit verschillende hoofdstukken in de cursus.
- Discussievraag (/5) -> tijdens lessen elke keer een discussie voeren (totaal 10) waaruit er
eentje op het examen zal komen
Discussievragen:
• Moet de procedure tot herziening van de Grondwet worden versoepeld?
• Past de mogelijkheid van gewestelijke volksraadplegingen in het Belgische concept van
democratie?
• Is de kiesdrempel verzoenbaar met het principe van de evenredige vertegenwoordiging?
• Wordt de stabiliteit van de regering gediend door de figuur van de legislatuurregering?
• Is de rechterlijke toetsing van wetten, decreten en ordonnanties verzoenbaar met het
Belgische concept van democratie?
• Leidt het Belgisch federaliseringsproces onvermijdelijk tot separatisme?
• Worden aan Vlamingen in Brussel te veel institutionele privileges gegeven in verhouding tot
hun electoraal gewicht?
• Hoe verantwoord is het vetorecht van de permanente leden in de Veiligheidsraad?
• Vertoont de institutionele structuur van de Europese Unie een democratisch deficit?
3
,UA 2022-2023
Constitutionele geschiedenis van België
Staatsvorming
Publiekrecht is de verhouding tss de burger en de overheid, een verticale relatie. Ook relaties
tss overheden
Privaatrecht is eerder een horizontale relatie.
Staatsrecht, wat zijn de precieze regels in de samenleving?
Strafuitvoering deels gefederaliseerd
Klassieke staatsrecht (instellingen)
Taalpariteit, bipolaire evenwicht wordt behouden tussen verschillende taalgroepen. Door
omstandigheden kan het dat een minister tijdelijk wegvalt. Een nieuwe minister mag aangeduid
worden in de tijd dat de oorspronkelijke minister wegens omstandigheden (tijdelijk) wegvalt.
Een koninklijk besluit moet niet door alle minister samen genomen worden. Een minister moet een
dossier voorbrengen aan de Koning en deze kan deze ondertekenen en dan heeft men een koninklijk
besluit. Voor belangrijke materie zal er een ministerraad voor koninklijk besluit plaatsvinden, waarbij
kamer van ministers eerst zelf een besluit moeten nemen en in overeenstemming zijn.
Historische evolutie en verhoudingen tss partijen en regeringen, wat is de impact van de
voorzitter? -> bespreken in dit vak
Mensenrechten
Regering kan besluiten een ruildeal te sluiten, bv gevangen ruilen.
Grondwettelijk hof controleert of de wetten die in het parlementen gestemd worden in
overeenstemming zijn met de grondwet.
Schorsing van een wet, wil zeggen dat de toepassing van de wet tijdelijk niet mag
plaatsvinden
Grondwettelijk hof van rechten van de mens, na een (mogelijke) aanslag moeten die
personen vervolgd worden, als dit niet zo is dan zorg je ervoor dat je het recht op leven van
andere in gevaar brengt
Hoven en rechtbanken kunnen enkel oordelen over de onderwerpen die zijn opgeworpen aan
hen
Politieke afweging is de opportuniteit, hypothetische en effectieve situaties onderscheiden
Oorlog Rusland en Oekraïne: oorlog houd mensenrechtenschendingen in
Raad van Europa: belangrijkste bewerkstelling is het verdrag van de beschermingen van de
rechten van de mens
LES 1: constitutionele geschiedenis van België
Het allereerste artikel van de Belgische grondwet zegt dat België een federale staat is. Maar dit was
niet altijd zo, België werd in 1830 opgericht als eenheidsstaat. De federalisering is het gevolg van
enkele maatschappelijke breuklijnen, waarvan de verdeeldheid tussen een Franse en Nederlandse
taalgroep de belangrijkste is. Deze breuklijn heeft ook de inrichting van de België als
consensusdemocratie als grondwettelijk systeem bepaald. De constitutionele geschiedenis van Belgie
4
,UA 2022-2023
wordt gekenmerkt door de taalkwestie en door opeenvolgende staatshervormingen. Het Belgische
federalisme is centrifugaal en bipolair.
Centrifugaal = macht vloeit weg van het centrum (fugere = vluchten)
Bipolair = staatsleven wordt beheerst door een conflict tussen twee grote bevolkingsgroepen
Deze twee kenmerken maken de Belgische staat instabiel, wat leid tot moeizamere federale
regeringsvormen.
1.1 Belgische onafhankelijkheid
Om het grondwettelijke bestel van de huidige Belgische staat te begrijpen, is vooral de geschiedenis
vanaf de Belgische onafhankelijkheid van belang.
Verzet groeide snel uit tot een revolutie, drie omstandigheden speelde daarbij een rol:
1. Onrust bij lagere bevolkingsklasse door hoge werkloosheid en hongersnood
2. Er heerste internationaal een koortsig politiek klimaat na de succesvolle juli-revolutie in
Frankrijk
3. Willem I trad aanvankelijk weinig kordaat op tegen het oproer
In 1830 kondigde een Voorlopig Bewind de Belgische onafhankelijkheid af
Voorlopig Bewind:
- Kondigde onafhankelijkheid af
- Nam aantal grondwettelijke besluiten
- Richtte een Grondwetscommissie op om de Belgische Grondwet voor te bereiden
Die GW (Grondwet) moest worden bekrachtigd door een te verkiezen Constituante, het Nationaal
Congres. Nationaal Congres (in 1830 gekozen door 0,075% v d bevolking) had 2 opdrachten; het
uitvaardigen van de Belgische GW en de keuze van het Staatshoofd. Uitvaardigen gw ging vlot, de
keuze van het Staatshoofd gebeurde pas in 1831, Koning Leopold I deed zijn intrede.
Uitgangsprincipes GW in 1831:
- Fundamentele rechten en vrijheden: zeer liberale gw, met aandacht voor persvrijheid,
taalvrijheid, vrijheid van eredienst en van onderwijs
- Parlementaire regime
- Constitutionele monarchie: eerder vanuit politiek oogpunt , bescherming van rechterlijke
macht
- Rechterlijke bescherming tegen overheidshandelen
Reactie tegen Willem I
Vertrouwen in het parlement, wantrouwen tegen uitvoerende macht
1.2 Evolutie van de grondwet
Democratisering en de federalisering van Belgie : de federale consensusdemocratie
Slechts twee fundamentele wijzigingen plaatsgegrepen; democratisering en de federalisering van
België.
5
,UA 2022-2023
1.2.1 de democratisering van België
- Uitbreiding kiesrecht: omvang kiezerscorps namen toe
(EP = Europees Parlement)
- Van representatieve eenheidsstaat gebaseerd op een meerderheidsregel naar
consensusdemocratie gebaseerd op overleg en compromisvorming tussen de twee
belangrijkste taalgemeenschappen
- Erkenning van sociaaleconomische grondrechten: klassieke liberale grondrechten, met
voornamelijk vrijheden
1.2.2 federalisering van België
De tweede fundamentele wijziging betreft de omvorming van de Belgische eenheidsstaat naar de
federale staat. De gw van 1831 richtte België in als een gedecentraliseerde eenheidsstaat. Dit is o.a.
omdat de gehele burgerlijke elite Franstalig was. De emancipatie van de arbeidsklasse ging gepaard
met de emancipatie van de Vlamingen. In beide taalgroepen kwamen er meer verzuchtingen om
meer autonomie: Waalse op vlak van economie en Vlaamse op gebied van taal en cultuur. Dat leidde
tot een tweespalt die uitmondde in het federale België.
1.3 Grondgebied
Grondwet deelt het grondgebied in provincies, gemeenten, taalgebieden en gewesten in. Provincies
en gemeenten zijn gedecentraliseerde, lokale besturen met verkozen organen. De 10 provincies
beslaan niet het gehele grondgebied: het taalgebied Brussel-Hoofdstad is onttrokken aan de indeling
in provincies.
Belgie telt vier taalgebieden: Nederlandse, Franse, Duitse en taalgebied Brussel-Hoofdstad
Het bestuur is verplicht de taal v h taalgebied te hanteren in de communicatie met de burgers. Alle
gemeenten maken deel uit van een taalgebied.
Faciliteitengemeenten = burgers kunnen echter verzoeken aan de gemeente om in de andere taal te
communiceren
Gewesten en gemeenschappen zijn deelstaten met verschillende bevoegdheidspakketten. Het
grondgebied van de gemeenschappen en gewesten overlappen elkaar.
Drie gewesten in Belgie: Vlaamse, Waalse en Brusselse gewest.
Drie gemeenschappen in Belgie: Vlaamse, Franse en Duitstalige gemeenschap
1.4 Bevolking
Vlamingen maken de meerderheid van de Belgische bevolking uit, maar vormen een minderheid in
Brussel. Dat heeft gevolgen voor de institutionele inrichting van België. Het blijkt ook dat de zeer
beperkte groep van Duitstalige inwoners relatief grote autonomie heeft gekregen, aangezien de
Duitstalige Gemeenschap een autonome deelstaat vormt. De zeer beperkte demografische en
6
,UA 2022-2023
politieke gewicht van de Duitstaligen heeft tot gevolg dat zij een minder gunstig statuut genieten dan
de andere taalgroepen.
H2 formele bronnen voor de regering van publieke instellingen
Regels die betrekking hebben op de staatsrechtelijke organisatie en de verhoudingen van de
staatsmachten ten aanzien van elkaar en de burgers, zijn terug te vinden in zowel geschreven als
ongeschreven rechtsbronnen.
2.1 Belgische grondwet
- 1831, op dat moment een zeer vooruitstrevende, liberale grondwet
2.1.1 Procedure van herziening
Herzieningsprocedure van de grondwet: artikel 195
- Fase 1: Pre-constituante maakt lijst met artikelen die voor herziening in aanmerking komen
(regering + meerderheid parlement)
- Fase 2: Publicatie in het Belgische Staatsblad van deze lijst heeft verkiezingen tot gevolg, de
kamers worden van rechtswege ontbonden, binnen 40 dagen moeten verkiezingen worden
gehouden
- Fase 3: Door verkiezingen wordt een nieuw parlement samengesteld, samen met de Koning:
deze constituante mag GW herzien, binnen de grenzen vd herzieningslijst, met een 2/3
quorum en 2/3 meerderheid in Kamer en Senaat
De procedure is rigide (= streng volgens regels) omdat ze tussentijdse verkiezingen inhoudt.
- Pre-constituante = de huidige wetgevende macht: Koning, Kamer en Senaat.
- Constituante = nieuwe federale parlement + regering
- Quorum = aanwezigheid
- Koning + regering = regering (Koning heeft in belgie eerder ceremoniële functie, de regering is
diegene die beslissingen neemt)
Uitleg tijdens les: fases van herzieningsprocedure: ontbinding van het parlement want die wordt
onmiddellijk ontbonden en nieuwe verkiezingen gehouden, door verkiezingen nieuwe samenstelling
van het parlement (en deels ook het Senaat door zesde staatshervorming). Dat nieuwe parlement +
regering = constituante, die mogen de gw wijzigen. Wel enkel de artikelen die de pre-constituante
hebben aangeduid. Wil je toch een artikel wijzigen, dan wordt de kamer weer ontbonden worden en
nieuwe verkiezingen gehouden worden. Om GW te wijzigen heb je een 2/3 meerderheid nodig en
ook 2/3 moet aanwezig zijn (= quorum)
2.1.2 doelstellingen
4 doelstellingen van de rigide procedure voor de herziening van de grondwet:
- Stabiele grondwet: tussentijdse ontbinding van het parlement en de 2/3 meerderheid Kamer
en Senaat
- Instemming van de bevolking: de tussentijdse ontbinding van het parlement tot doel om de
instemming van de bevolking met de beoogde herziening te krijgen.
- Slechts punctueel GW aanpassen (en niet fundamenteel), toelaten om de GW aan te passen
aan nieuwe evoluties, zonder aan de fundamenten te raken. Maar denk bv. aan belgie die van
7
,UA 2022-2023
eenheidsstaat tot federale staat wordt omgevormd of de supranationale organisatie als
Europese Unie die een grondige impact heeft gehad op het staatsrechtelijk bestel.
- Herziening gedragen worden door een brede consensus in ruimte en tijd
GW verandering in Belgie zeer eigenaardig: systeem om GW e veranderen theoretisch moeilijk, maar
in realiteit zien we dat we toch vaak veranderingen doorvoeren in de GW.
Natie = verleden, heden en toekomst van een volk. Als natie wil je niet alles van het verleden over
boord gooien, er zijn bepaalde tradities die de natie graag behoud. Je kan niet alle artikelen
veranderen tenzij de pre-constituante alle artikelen uit grondwetten hebben aangeduid en dat Kamer
en Senaat daarmee akkoord zijn gegaan.
Bijzondere wetten: drempels die worden opgeworpen op het niveau van de wijziging van de GW (zie
verdere lessen)
2.1.3 Problemen
Drie knelpunten bij de rigide procedure tot herzieningen van de grondwet
- Verregaande staatshervorming, je moet hiervoor altijd wat aan de GW gaan aanpassen. Er
vind dan ontbinding plaats, je smeert het uit over verschillende instellingen die akkoord
moeten gaan wat een grondige wijziging verhinderd
- Internationaal wetten (supernationaal wetten van EU), je moet bepaalde soeverniteit
afdragen (bevoegdheden) aan een instelling. Men kan niet altijd wachten op de rigiditeit van
de GW Belgie is toegetreden tot EU zonder dat er iets in de GW dit toeliet. (= extralegaal,
men is rond de GW gegaan en heeft dit later in orde gebracht). Er is altijd wel een consensus
aanwezig, men wist dat het wel in orde zou komen achteraf. Bij staatshervormingen wordt dit
niet snel (lees nooit) gedaan aangezien er vaak geen zekerheid is dat het achteraf in orde
komt.
- Stemrecht voor niet-Belgen : uitzondering gemaakt vr EU recht
Creatieve oplossing: de constituante hebben artikel 195 van de GW voor herziening vatbaar
verklaard. Dus hebben het artikel over de herziening van de GW voor wijziging vatbaar gemaakt. Dit is
beetje rondom de regels gaan… Art. 195 Overgangsbepaling
Commissie van Venetië: Europese commissie voor democratie door recht
8
, UA 2022-2023
- Verklaard de lange duur van de verkiezingen en de tijdelijke buitenspel zetten van de GW
door artikel 195 mee op te nemen en voor herziening vatbaar te verklaren, als geen
schending van een ander artikel van de GW.
Het noodzakelijk evenwicht tss rigiditeit en flexibiliteit: Moet het politiek systeem zich aanpassen aan
de procedure tot grondwetsherziening of moet de procedure zich aanpassen aan de noden van een
politiek systeem?
Discussievraag 1: Moet de procedure tot herziening van de grondwet worden versoepeld?
- Is het moeilijk de GW te wijzigen?
- Waarom is de procedure rigide?
- Worden doelstellingen bereikt?
- Waarom zou rigiditeit een probleem zijn?
Moet de procedure voor grondwetsherziening makkelijk worden gemaakt? Of is het goed zo? Of
moet het juist moeilijker worden gemaakt?
-
Welke garanties biedt de huidige procedure/ zou ze moeten bieden?
-
Worden die waarborgen ook in de werkelijkheid gehaald?
-
Knelpunten?
-
Is er een soepelere procedure vereist om die knelpunten op te lossen?
-
Brengt een versoepeling een onevenredig verlies aan waarborgen mee?
-
Conclusie
Zelf antwoord noteren, goed onderbouwen van mening adhv theorie over GW!!
In les besproken: constituante niet enkel artikelen aanduiden maar ook voorstellen hoe ze deze
zouden veranderen? Duidelijk opnemen, voorstel maken: verkiezingen zouden duidelijker zijn,
kiezer zou iets geinformeerder keuze maken voor partijen (zouden ze ja of nee antwoorden op
het voorstel?)
2.1.4 enkele bijkomende regels
Herzieningen v d GW mogen niet voortgezet worden in oorlogstijd of wnr de Kamers niet vrij kunnen
bijeen komen op het federale grondgebied.
Indien er tijdelijk geen Koning is en een regent zijn functies waarneemt, mogen de regels met
betrekking tot het statuut van de Koning niet gewijzigd worden.
2.2 internationaal en EU recht
Belgische grondwet heeft weinig oog voor het internationale recht. Toch is het in belangrijke mate
ingebed in het Belgische grondwet.
Artikel 34 laat toe dat machten worden toegekend aan supranationale organisaties. Hierdoor wordt
het EU rechtssysteem deel van de Belgische grondwet. Eu recht heeft voorrang op het nationaal
recht, en zelfs op de grondwet. De inbedding van het internationale recht in de gw vloeit echter
vooral voort uit de rechtsspraak.
Het internationale, maar vooral het EU recht heeft een grote impact gekregen op het grondwettelijke
recht door toedoen van het Grondwettelijk Hof. Grondwettelijk Hof (=Arbitragehof) werd ingericht als
een hof met beperkte bevoegdheden. In eerste instantie kon het Hof de wet enkel aan nationaal
9
