PSYCHODIAGNOSTIEK
1. INLEIDING TOT DE PSYCHODIAGNOSTIEK
1.1 omschrijving en belang van psychodiagnostiek
1.2 maatschappij en psychodiagnostiek
2. INTELLIGENTIE: VAN THEORIE NAAR PRAKTIJK
2.1 intelligentie in theorie en praktijk
2.2 intelligentie als zorgvraag
3. HET PSYCHODIAGNOSTISCH PROCES MODEL
3.1 aanmelding
3.2 intake/vooronderzoek
3.3 aanvullend onderzoek
4. TESTDIAGNOSTIEK INTERPRETATIE VAN TESTRESULTATEN
4.1 inleiding
4.2 ruwe scores
4.3 normgroepen
4.4 statistische basisconcepten
4.5 transformaties van ruwe scores
5. BETROUWBAARHEID
5.1 inleiding
5.2 theoretische achtergrond
5.3 betrouwbaarheidsintervallen
5.4 interpretatie van testresultaten
1
,1. INLEIDING TOT DE PSYCHODIAGNOSTIEK
1.1 omschrijving en belang van psychodiagnostiek
1.1.1 alledaags impliciet diagnosticeren
diagnosticeren = toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen (attributie)
impliciet = onbewust, zonder erover na te denken
=> gebeurt in dagelijkse leven door iedereen
=> oordeelsfouten door tekorten en vertekeningen in het denken = foutbronnen
heuristieken = vuistregels om sneller tot de oplossing van een probleem te komen
-> vaak impliciet of onbewust
-> intuïtieve oplossingsstrategieën
-> specifiek voor situatie, zorgt niet altijd voor een oplossing
-> hoe meer ervaring, hoe beter de heuristiek
-> vaak oorzaak van foutbronnen
beschikbaarheidsheuristiek = als iets makkelijk uit het geheugen op te halen is, schatten
mensen dat dit vaker gebeurt (gebeurtenissen)
representativiteitsheuristiek = hoe meer iemand overeenkomstige kenmerken vertoont die
typisch zijn voor leden van een bepaalde groep, hoe groter de kans is dat de persoon ook tot
die groep behoort (groepen)
1.1.2 impliciet diagnosticeren in psychodiagnostiek
mogelijke foutenbronnen:
- geen systematische en consistente werkwijze
- informatie zoeken die eigen ideeën bevestigen (confirmation bias)
- te vlug adviezen formuleren
- gebrekkige betrouwbaarheid en validiteit van de onderzoeksmiddelen en ongeschikte normen
- voor de hand liggende diagnosen en interventies over het hoofd zien
- diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen van de cliënt
- besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens, geen objectieve criteria hanteren
- besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd en daardoor niet duidelijk voor collega’s en cliënten
- eigen persoon als foutenbron
- onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
- teveel vakjargon in de communicatie
=> fouten en vertekeningen komen in elke fase voor
=> kunnen vermijd worden door duidelijk, systematisch denkkader = expliciete diagnostiek
1.1.3 expliciet diagnosticeren als oplossing
expliciet diagnosticeren = wetenschappelijk verantwoorde vormgeving van het proces obv
valide en betrouwbare producten (instrumenten/methodieken) = prescriptief kader of model
-> psychodiagnostisch procesmodel
empirische cyclus:
2
,voorbeeld:
observatie: Rik heeft concentratiemoeilijkheden, snel boos, moeilijk stil zitten
inductie: Rik heeft ADHD
deductie: vragenlijsten, observaties, voldoet hij aan criteria van DSM 5
toetsing: enkel klachten in thuiscontext, pas na echtscheiding ouders klachten
evaluatie: hij heeft geen ADHD
observatie: geen ADHD, klachten na echtscheiding
expliciete psychodiagnostiek in de praktijk:
- explicieter werken met gevalideerde theorieën
- aangeven welke keuze van theorie je gebruikt
- praktijkkennis gebaseerd op gesystematiseerd praktijkervaringen
- duidelijk denkstappen vastleggen die tot advies hebben geleid
- onderzoek doen naar de waarde van theorieën en effecten van interventies
- resultaten uitwisselen met collega’s
1.1.4 belang en besturen van psychodiagnostiek
- fouten van alledaags impliciet diagnosticeren tegen gaan
- adviezen en behandelingen op maat van de cliënt bieden
1.2 maatschappij en psychodiagnostiek
1.2.1 belang van context
1. historische voorlopers: (psycho)diagnostiek voor psychologie als wetenschap
ratrace: iedereen strijdt om hetzelfde plekje (vb. proeven, persoonlijkheidstesten)
griekse typologieën: mensen proberen te beschrijven adhv kenmerken (vb. handelen met
hoofd vs hart vs buik, nu big five)
schoolprestaties en examens: kennis van leerlingen toetsen
meten uitzonderlijk intelligentie: mensen op juiste plaats van de samenleving zetten
persoonlijkheid obv uiterlijk: uiterlijk kan ons iets zeggen over persoonlijkheid (vb.
frenologie)
2. maatschappelijke context
EU bevolkingsgroei/verstedelijking: mensen categoriseren om hun goede jobs te geven
VS verspreiding tests: immigranten testen of ze welkom zijn
WOI: collectieve testen voor recruiting (niet gebaseerd op onderzoek)
VS diversiteit in testgebruik: specifieke vaardigheden, toename test met theoretische
achtergronden
EU: minder wetenschappelijke basis
3
, 1.2.2 begin 19e eeuw
1.2.2.1 bijdrage psychiatrie
Pinel (1745)
-> directeur gevangenis
-> zachte psychologische aanpak (vriendelijk, correcte voeding/verzorging)
-> diagnostiek obv observatie en onderzoek
-> dossier voor elke patiënt
-> kennis bij personeel door training
Esquirol (1772)
-> student van Pinel
-> zwakzinnigheid: permanent, ongeneeslijk, niet behandelbaar
-> psychiatrische stoornis/krankzinnigheid: ontstaat op latere leeftijd, behandelbaar
-> schetsen maken
Séguin (1812)
-> student van Esquirol
-> idiotie door degeneratie van het centraal zenuwstelsel
-> zwakzinnigheid: behandelbaar door zenuwstelsel te stimuleren/trainen
-> trainen van zwakzinnige kinderen, focus op motorische en sensorische functies
Kraepelin (1856)
-> eerste classificatie in de psychiatrie (beschrijvingen)
-> voorloper van DSM-classificatie
-> nadruk op fysiologische oorzaak
-> nood aan testen/methoden
1.2.2.2 bijdrage experimentele psychologie
meetnauwkeurigheid = vaststellen en meten van algemeen geldende wetmatigheden in de
waarneming (ontdekken verschillen tussen mensen)
Wundt:
-> denksnelheid, waarneming (enkel uitspraken over zichtbare klachten)
-> start systematisch experimenteel onderzoek op grote schaal
Ebbinghaus
-> eerste meting geheugenspanne (hoeveel elementen kan iemand onthouden, 7)
meetinstrumenten: ontwikkelen van methoden voor meten van afhankelijke variabelen,
belang van nauwkeurig meten (vb. tachistoscoop, chronograaf)
standaardisatie en hypothesen toetsen
4
1. INLEIDING TOT DE PSYCHODIAGNOSTIEK
1.1 omschrijving en belang van psychodiagnostiek
1.2 maatschappij en psychodiagnostiek
2. INTELLIGENTIE: VAN THEORIE NAAR PRAKTIJK
2.1 intelligentie in theorie en praktijk
2.2 intelligentie als zorgvraag
3. HET PSYCHODIAGNOSTISCH PROCES MODEL
3.1 aanmelding
3.2 intake/vooronderzoek
3.3 aanvullend onderzoek
4. TESTDIAGNOSTIEK INTERPRETATIE VAN TESTRESULTATEN
4.1 inleiding
4.2 ruwe scores
4.3 normgroepen
4.4 statistische basisconcepten
4.5 transformaties van ruwe scores
5. BETROUWBAARHEID
5.1 inleiding
5.2 theoretische achtergrond
5.3 betrouwbaarheidsintervallen
5.4 interpretatie van testresultaten
1
,1. INLEIDING TOT DE PSYCHODIAGNOSTIEK
1.1 omschrijving en belang van psychodiagnostiek
1.1.1 alledaags impliciet diagnosticeren
diagnosticeren = toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen (attributie)
impliciet = onbewust, zonder erover na te denken
=> gebeurt in dagelijkse leven door iedereen
=> oordeelsfouten door tekorten en vertekeningen in het denken = foutbronnen
heuristieken = vuistregels om sneller tot de oplossing van een probleem te komen
-> vaak impliciet of onbewust
-> intuïtieve oplossingsstrategieën
-> specifiek voor situatie, zorgt niet altijd voor een oplossing
-> hoe meer ervaring, hoe beter de heuristiek
-> vaak oorzaak van foutbronnen
beschikbaarheidsheuristiek = als iets makkelijk uit het geheugen op te halen is, schatten
mensen dat dit vaker gebeurt (gebeurtenissen)
representativiteitsheuristiek = hoe meer iemand overeenkomstige kenmerken vertoont die
typisch zijn voor leden van een bepaalde groep, hoe groter de kans is dat de persoon ook tot
die groep behoort (groepen)
1.1.2 impliciet diagnosticeren in psychodiagnostiek
mogelijke foutenbronnen:
- geen systematische en consistente werkwijze
- informatie zoeken die eigen ideeën bevestigen (confirmation bias)
- te vlug adviezen formuleren
- gebrekkige betrouwbaarheid en validiteit van de onderzoeksmiddelen en ongeschikte normen
- voor de hand liggende diagnosen en interventies over het hoofd zien
- diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen van de cliënt
- besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens, geen objectieve criteria hanteren
- besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd en daardoor niet duidelijk voor collega’s en cliënten
- eigen persoon als foutenbron
- onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
- teveel vakjargon in de communicatie
=> fouten en vertekeningen komen in elke fase voor
=> kunnen vermijd worden door duidelijk, systematisch denkkader = expliciete diagnostiek
1.1.3 expliciet diagnosticeren als oplossing
expliciet diagnosticeren = wetenschappelijk verantwoorde vormgeving van het proces obv
valide en betrouwbare producten (instrumenten/methodieken) = prescriptief kader of model
-> psychodiagnostisch procesmodel
empirische cyclus:
2
,voorbeeld:
observatie: Rik heeft concentratiemoeilijkheden, snel boos, moeilijk stil zitten
inductie: Rik heeft ADHD
deductie: vragenlijsten, observaties, voldoet hij aan criteria van DSM 5
toetsing: enkel klachten in thuiscontext, pas na echtscheiding ouders klachten
evaluatie: hij heeft geen ADHD
observatie: geen ADHD, klachten na echtscheiding
expliciete psychodiagnostiek in de praktijk:
- explicieter werken met gevalideerde theorieën
- aangeven welke keuze van theorie je gebruikt
- praktijkkennis gebaseerd op gesystematiseerd praktijkervaringen
- duidelijk denkstappen vastleggen die tot advies hebben geleid
- onderzoek doen naar de waarde van theorieën en effecten van interventies
- resultaten uitwisselen met collega’s
1.1.4 belang en besturen van psychodiagnostiek
- fouten van alledaags impliciet diagnosticeren tegen gaan
- adviezen en behandelingen op maat van de cliënt bieden
1.2 maatschappij en psychodiagnostiek
1.2.1 belang van context
1. historische voorlopers: (psycho)diagnostiek voor psychologie als wetenschap
ratrace: iedereen strijdt om hetzelfde plekje (vb. proeven, persoonlijkheidstesten)
griekse typologieën: mensen proberen te beschrijven adhv kenmerken (vb. handelen met
hoofd vs hart vs buik, nu big five)
schoolprestaties en examens: kennis van leerlingen toetsen
meten uitzonderlijk intelligentie: mensen op juiste plaats van de samenleving zetten
persoonlijkheid obv uiterlijk: uiterlijk kan ons iets zeggen over persoonlijkheid (vb.
frenologie)
2. maatschappelijke context
EU bevolkingsgroei/verstedelijking: mensen categoriseren om hun goede jobs te geven
VS verspreiding tests: immigranten testen of ze welkom zijn
WOI: collectieve testen voor recruiting (niet gebaseerd op onderzoek)
VS diversiteit in testgebruik: specifieke vaardigheden, toename test met theoretische
achtergronden
EU: minder wetenschappelijke basis
3
, 1.2.2 begin 19e eeuw
1.2.2.1 bijdrage psychiatrie
Pinel (1745)
-> directeur gevangenis
-> zachte psychologische aanpak (vriendelijk, correcte voeding/verzorging)
-> diagnostiek obv observatie en onderzoek
-> dossier voor elke patiënt
-> kennis bij personeel door training
Esquirol (1772)
-> student van Pinel
-> zwakzinnigheid: permanent, ongeneeslijk, niet behandelbaar
-> psychiatrische stoornis/krankzinnigheid: ontstaat op latere leeftijd, behandelbaar
-> schetsen maken
Séguin (1812)
-> student van Esquirol
-> idiotie door degeneratie van het centraal zenuwstelsel
-> zwakzinnigheid: behandelbaar door zenuwstelsel te stimuleren/trainen
-> trainen van zwakzinnige kinderen, focus op motorische en sensorische functies
Kraepelin (1856)
-> eerste classificatie in de psychiatrie (beschrijvingen)
-> voorloper van DSM-classificatie
-> nadruk op fysiologische oorzaak
-> nood aan testen/methoden
1.2.2.2 bijdrage experimentele psychologie
meetnauwkeurigheid = vaststellen en meten van algemeen geldende wetmatigheden in de
waarneming (ontdekken verschillen tussen mensen)
Wundt:
-> denksnelheid, waarneming (enkel uitspraken over zichtbare klachten)
-> start systematisch experimenteel onderzoek op grote schaal
Ebbinghaus
-> eerste meting geheugenspanne (hoeveel elementen kan iemand onthouden, 7)
meetinstrumenten: ontwikkelen van methoden voor meten van afhankelijke variabelen,
belang van nauwkeurig meten (vb. tachistoscoop, chronograaf)
standaardisatie en hypothesen toetsen
4
