INTERNATIONALE RELATIES 1945 TOT HEDEN
1. HOOFDSTUK 1: HET BROZE BONDGENOOTSCHAP TUSSEN DE GROTE DRIE VALT UIT ELKAAR.
1.1 Op weg naar de koude Oorlog in 6 topontmoetingen
de titel verwijst naar het bondgenootschap tussen de grote drie: de Verenigde Staten onder leiding van Roosevelt, de Sovjet-Unie onder
leiding van Stalin en het Verenigd Koninkrijk onder leiding van Churchill.
De eerste tekenen van de Koude Oorlog vinden reeds plaats tijdens de tweede wereldoorlog zelf.
Waarom er al tijdens WO II sprake kan zijn van de Koude Oorlog:
• Het ontstaan van het bondgenootschap en de eerste tekenen van breuken in dat bondgenootschap is de aanloop naar de Koude
Oorlog.
• Er wordt ingezoomd op ontwikkelingen in Centraal- en Oost Europa en de sterk hertekende grenzen. De focus verschuift van een
West-Europees perspectief naar een internationaal perspectief, waaronder ook de Stille Zuidzee en het Oosten.
• Naarmate het meer duidelijk wordt dat Duitsland verslagen wordt, zie je bepaalde dynamieken meer tot stand komen tussen de VS
en de Sovjet-Unie, alsook zie je dat het VK de dominante positie binnen de internationale politiek die het altijd gehad had en graag
wilde behouden, stelselmatig moet afgeven
Stalin en Hitler hadden een niet-aanvalspact afgesproken in de naam van het Molotov-Ribbentrop pact (augustus 1939). Toen in juni 1941
Nazi-Duitsland de Sovjet-Unie binnenviel onder operatie Barbarossa was Stalin uitermate verrast. Er zijn getuigenissen die zeggen dat in
reactie hierop Stalin zich enkele dagen had opgesloten en geen reactie wilde geven. De boodschap aan de bevolking over de inval wordt ook
niet door Stalin gegeven, maar door de minister van buitenlandse zaken. Wanneer Stalin uiteindelijk publiek verschijnt en met een sterk
discours zich uitspreekt zich niet te laten afschrikken door Nazi-Duitsland wordt hij ontvangen als een held.
De aanval was geen volledige verassing, er waren reeds politici in de Sovjet-Unie zoals generaal Zjoekov die dit voorspelde, maar Stalin gaf
dit weg als misinformatie. De resultaat van de aanval was dat er een bondgenootschap ontstond tussen de VS, de Sovjet-Unie en het VK, wat
een verrassing was voor Hitler. De VS had een Lend&Lease-act waarmee ze belangrijke militaire steun bieden in bruikleen aan het VK. Het
resultaat van het bondgenootschap tussen de grote drie was dat dit verdrag ook van toepassing werd op de Sovjet-Unie waardoor de Sovjet-
Unie Nazi-Duitsland kon bevechten met Amerikaans militaire apparatuur.
Landen behorend tot de Sovjet-Unie: Estland, Letland, Litouwen, Armenië, Georgië, Kazachstan, Oekraïne, Azerbeidzjan, Turkmenistan,
Oezbekistan, Kirgistan, Wit-Rusland, Moldavië
Tsjecho-Slowakije en Polen zijn satellietstaten: ze bevonden zich binnen de invloedsfeer van de Sovjet-Unie door de aansluiting aan het
Warsaw-pact
Hitler had gepland de Sovjet-Unie aan te vallen vanuit drie verschillende richtingen. De
meest zuidelijke aanval gebeurde in de Donets-regio in Oekraïne waar de Russische
steenkool gelegen was. Hitler wilde ook graag de Krim veroveren daar het sinds het
Tsarendom een belangrijke havenplaats was
De grote veldslagen (in het rood) hebben een grote menselijke tol geëist in WO II aan de
Sovjetzijde en staan in het Russische collectieve geheugen gegrift. WO II wordt onder de
Russen ook de ‘Grote Vaderlandse Oorlog’ genoemd, en niet de tweede wereldoorlog. Dit is
ook een teken van de heel patriottistische kijk op deze tijd in de geschiedenis. Uit
opiniepeilingen blijkt ook dat de periode waar de Russen het meest trots op zijn, de
overwinning op Nazi-Duitsland is. het is ook een hekelpunt bij de Russen dat het Westen te
weinig aandacht besteedt aan de acties van de Sovjet-Unie tijdens WO II.
1.2 De top van Casablanca
De eerste ontmoeting tussen de grote drie vindt plaats tijdens de top van Casablanca in januari 1943 waar Roosevelt en Churchill
samenkomen. Stalin was uitgenodigd, maar ging niet op het verzoek in. Stalin was al langer vragende partij voor een bijkomend front aan het
Westen, daar op dat ogenblik de grote veldslagen uitsluitend aan Russische zijde werden uitgevochten met een grote tol ten gevolge. Ook
was er op dat moment de slag om Stalingrad gaande.
De slag om Stalingrad was om allerlei redenen belangrijk vanuit verschillende perspectieven. Het is sowieso de gruwelijkste veldslag van WO
II geweest en kreeg onder de Duitsers ook de bijnaam ‘de Rattenkriech’ omdat telkens wanneer ze dachten bij een overwinning te naderen,
er vanuit allerlei hoeken opnieuw Sovjetsoldaten aankwamen. De slag was symbolisch belangrijk omdat het de naam van Stalin droeg, maar
ook omdat de Duitsers via deze plek tot aan de oliereservaten wilde geraken van de Kaspische zee.
De Gaulle was ook aanwezig op de top, al dan niet onder dwang van Roosevelt. Roosevelt had ambitieuze plannen over hoe de wereld en de
internationale politiek er na WO II zou moeten uitzien na de overwinning op Nazi-Duitsland. Hij had daarover reeds gesprekken met Churchill
aangegaan en ze hadden reeds het Atlantisch Handvest ondertekend.
,Op de top van Casablanca wilde ze het hier verder overhebben. Uiteindelijk gaat Roosevelt akkoord met de wens van Churchill om een
offensief in Italië op te zetten. Churchill was hier al langer vragende partij voor omdat de middellandse zee een belangrijke doorgang is voor
de VK naar de kolonies toe.
Binnen de toekomstvisie van Roosevelt ziet hij geen plaats voor Duitsland, Italië en Japan als wereldmacht. Hij eist ook de onvoorwaardelijke
overgave, wat betekent dat er geen onderhandelingen kunnen plaatsvinden met deze landen. Hier zie je ook al een steek naar de Stalin, daar
het hem ook in de onmogelijkheid brengt om te onderhandelen met Nazi-Duitsland.
Roosevelt heeft in Casablanca sterk de touwtjes in handen, wat ook een signaal was naar de buitenwereld om te tonen hoe de VS als nieuwe
wereldmacht op de voorgrond treedt. Stalin uit meteen zijn wantrouwen in de bijeenkomst en ziet het als een complot tegen de Sovjet-Unie.
De Gaulle voelt zich dan weer vernederd in de manier hoe hij wordt voorgesteld tijdens de top. Hij beschouwde Casablanca namelijk als
Frans territorium en vond dat hij eerst geconsulteerd had moeten worden. Churchill zag het dan weer als een voorrecht van hem om op
privébezoek te mogen komen door de koning van Marokko. Met dit initiatief stelde Roosevelt zich ook duidelijk voorstander te zijn van
dekolonisatie.
1.3 De conferentie van Caïro
De volgende conferentie was de Caïroconferentie in november 1943 waar Churchill, Roosevelt en Tsjang Kai-Stjek, de vertegenwoordiger
van Nationalistisch China, samen komen. Stalin is opnieuw niet aanwezig. Even werd nog gedacht dat de minister van buitenlandse zaken,
Molotov, zou gaan maar dit is afgeblazen na de aanwezigheid van Tsjang Kai-Sjtek. Rusland en Japan hadden in het verleden een niet-
aanvalspact afgesloten en met de aanwezigheid van een vertegenwoordiger van China, dat op dat moment in oorlog was met Japan, zou
Japan hier aanstoot aan kunne nemen. Een resultaat hiervan is dat de beslissingen over de Pacific War worden gemaakt zonder Stalin’s input.
Caïro is een kleinere en misschien ook minder belangrijke setting. Hier wordt opnieuw afgesproken dat er een onvoorwaardelijke overgave
van Japan wordt geëist en ook dat ze al de veroverde gebieden sinds 1894 teruggeeft. Er komt de schriftelijke belofte van Tsjang Kai-Tsjek
om te blijven vechten tegen Japan.
Het belang van de Caïroconferentie is dat het een signaal geeft aan de buitenwereld dat Nationalistisch China op gelijke voet geplaats wordt
met de overige wereldleiders die daar aanwezig zijn. het kan ook worden beschouwd als een voorprogramma voor de volgende top, namelijk
de Top van Teheran.
1.4 De Top van Teheran
De Top van Teheran begint in November 1943 en loopt tot eind december 1943 en is de eerste ontmoeting tussen de grote drie. Roosevelt is
opnieuw de grote initiatiefnemer van de bijeenkomst en is zich bewust dat het om een historische gebeurtenis gaat. Hij wilde ook Stalin
geruststellen dat er niet ‘achter de rug om gepraat wordt’ van de Sovjet-Unie. Stalin is op dat moment nog steeds misnoegd over het feit dat
er geen 2de front geopend wordt. Voor Roosevelt gaat het om de noodzakelijke steun van de Sovjet-Unie bij de oorlog tegen Japan. Roosevelt
wilde het eveneens hebben over de oprichting van een nieuw internationaal orgaan dat de wereld zou leiden, waarbij hij ook het
engagement van de Sovjet-Unie voor nodig had. Hierdoor was hij bereid meer toegevingen te doen aan Stalin. Je ziet meer en meer een
dynamiek waarbij Churchill en het Verenigd Koninkrijk niet meer de grote wereldmacht is, maar dat de VS en dat de Sovjet-Unie de grote
machthebbers worden.
Citaat Butler, S. :
“ De top in Teheran was gepland om Roosevelts stokpaardje vleugels te geven: de
oprichting van een internationaal orgaan, een efficiëntere versie van de Volkenbond
waarvan alle landen van de wereld lid moesten worden. Zo’n organisatie was volgens
hem de beste, zelfs enige manier om de vrede in de wereld te bewaren. Ze zou een forum
bieden waarop elke lidstaat zijn grieven kenbaar zou kunnen maken. [...] In bepaalde
gevallen zou de organisatie bovendien het gezag hebben om in te grijpen. Roosevelt
voorzag vier supermachten – die als de politiemannen van de wereld zouden optreden.
Deze vier zouden méér macht hebben dan andere landen en na de oorlog de wereldorde
bepalen.”
Top van Teheran: afspraken
Roosevelt en Churchill stemmen in met: Stalin stemt in met: Churchill aanvaardt
• Dat de Baltische staten bij de Sovjet-Unie • Het idee van de VN • Moet nationalistisch China mee
geannexeerd mogen worden. erkennen, terwijl hij China eigenlijk
• Finland wordt onafhankelijk. (na de ziet als concurrent in het Brits
• Er komt een front in Normandië winteroorlog werd een groot deel van Finland koloniaal imperium in Azië
bezet door de Sovjets)
• Bessarabië(Moldavië, behoorde bij het
koninkrijk Roemenië) en • Tsjang Kai-Tsjek als leider van China. China
Köningsberg(Kaliningrad) mag ook Sovjet krijgt controle over het noordelijke deel van
gebied worden. Indochina
• Overwicht VS in de politieke regeling van de
Pacific war
,1.5 Top van Moskou
De Top van Moskou vindt plaats in oktober 1944 en kent een ontmoeting tussen Churchill en Stalin, zonder
Roosevelt. Churchill is hier de initiatiefnemer daar hij ongerust was over de snelle opmars van het Rode Leger
in Roemenië en Bulgarije. Hij vond het urgent om te bespreken wat Stalin van plan was in de regio. Hij was ook
argwanend voor het scenario dat de Sovjet-Unie heel de Balkan regio zou innemen. De Sovjet-Unie had op dat
moment al quasi controle over grote delen van het platteland in Griekenland, Joegoslavië en Albanië.
Ondertussen heeft D-day reeds plaatsgevonden, waardoor Churchill een vertrouwen boost heeft gekregen.
Het front in Normandië is vanuit Stalin’s perspectief geen vorm meer van ondersteuning, maar een vorm van
concurrentie om zo snel mogelijk de pas van het Rode leger af te snijden.
De afspraken die daar gemaakt zijn, zouden door Churchill op een servet zijn neergekrabbeld en bevatten
akkoorden over de verdeling van andere landen na de oorlog met betrekking tot welke invloedsfeer zij zouden
behoren binnen de grote drie: Stalin en Churchill – Top van
• Joegoslavië en Hongarije: 50/50 verdeling tussen het Westen en de Sovjet-Unie Moskou
• Roemenië en Bulgarije grotendeels in de Sovjetinvloedssfeer
• Griekenland in de Britse invloedssfeer
Griekenland was voor Churchill zeer belangrijk. Na het akkoord met Stalin gaat hij ook direct bevel geven om de Griekse Communisten te
verslaan wat op een bloederige wijze zal worden gevolgd. Ondanks dat het communisten zijn, schiet Stalin niet ter hulp. Hierbij verwacht hij
ook achteraf een volledige onthouding van de andere wereldmachten om zich te mengen binnen zijn invloedssfeer.
Het concreet gevolg van de Top was dat Stalin in grote mate vrij spel kreeg over wat er in Oost-Europa zou gebeuren en Churchill krijgt groen
licht voor de Britse controle over de Middellandse Zee. Roosevelt kon wegens gezondheidsproblemen en interne aangelegenheden niet
actief zijn, waardoor hij nagenoeg geen inbreng had over de onderhandelingen. Hij zou dan ook misnoegd zijn over het akkoord daar het niet
gepaard ging met zijn visie over de naoorlogse wereldorde. Roosevelt ziet het hierdoor als een tijdelijke regeling, terwijl Stalin het ziet als een
definitieve orde.
1.6 De conferentie van Jalta
De conferentie van Jalta vindt plaats in februari 1945 en is een belangrijk ijkpunt van de
topontmoetingen. Het is meteen ook de laatste keer dat ze zouden samenkomen.
Roosevelt wilde van de Sovjet-Unie een belofte van een oorlogsverklaring tegen Japan en
een verdere regeling in verband met de oprichting van de VN. Stalin wilde een
schadevergoeding van 20 miljard door het verlies dat geleden is tijdens de oorlog. Indien
dit niet mogelijk was, wilde hij het halen uit het industrieel kapitaal uit Duitsland.
Eveneens wilde hij ook een territoriale compensatie. Bij Stalin ging het dus concreet over
een uitbreiding van de invloedssfeer. De verschillende perspectieven tijdens de
ontmoeting leidde ook tot zware onderhandelingen.
De top van Jalta: afspraken
FDR stemt in met: Stalin stemt in met:
• Er een schadevergoeding komt voor het verlies in Duitsland • Sovjet-Unie gaat de strijd aan tegen Japan (3 maand na de
Duitse capitulatie)
• De Sovjet-Unie krijgt de Koerillen van Japan als compensatie. Dit
geeft een aanslepend conflict tot op de dag van vandaag. Er is tot • Frankrijk wordt een 4de bezettingsmacht in Duitsland (op
heden nog geen vredesverklaring ondertekend voor WO II tussen verzoek van Churchill)
Rusland en Japan
• Hij gaat akkoord met het idee van de VN en zijn rol daarin, maar
• Alle gebieden die de Sovjet-Unie heeft verloren na 1905 door hij eist hiermee wel een zitje voor alle Sovjet republieken die tot
Japan behoren opnieuw aan de Sovjet Unie de Sovjet-Unie behoren. Uiteindelijk zou hij er 3 krijgen (Sovjet-
Belarus, Sovjet-Ukraine en dan één voor de rest van de Sovjet-
• Sovjet-Unie krijgt compensaties van China mits akkoord van Unie)
Tsjang Kai-Tsjek
• Het dossier van Polen.
De eindverklaring van de conferentie zal bekendgemaakt worden onder de verklaring van het bevrijde Europa. Ze spreken daarin over de
hoop dat de bezette Duitse gebieden vervolgens over democratische instellingen zullen beschikken en dat er verkiezingen zullen
georganiseerd worden. echter worden er geen concrete afspraken over gemaakt hoe dit zal gebeuren. De grote drie beschouwen zichzelf als
de bevrijders van Europa en eigenen zichzelf het recht toe om zich in te mengen over de interne aangelegenheden op het continent.
, 1.7 De conferentie van Potsdam
We kennen op dit moment een zeer verschillende context dan voorheen:
• Nazi-Duitsland is reeds verslagen en Berlijn is gevallen na de zelfmoord van Hitler
• Roosevelt is overleden en is opgevolgd door zijn Vicepresident Harry Truman die
een grote anticommunist is en een andere werkwijze zal hanteren dan Roosevelt
• Churchill vreest met de nieuwe Amerikaanse president dat de Amerikaanse
troepen zich zullen terugtrekken uit Europa
• Stalin laat er geen gras over groeien en voert direct het communisme in, in
Roemenië en Bulgarije
• De dag voor de conferentie zijn de Amerikanen er in geslaagd een eerste
succesvolle test te laten uitvoeren van de atoombom (het Manhattenproject)
De conferentie van Potsdam vindt plaats in de zomer van 1945 en de agenda zit zeer vol:
• Het was de bedoeling afspraken te maken over het bestuur van het bezette Duitsland en wat er in de toekomst zou gebeuren. Er
moest ook een vredesconferentie komen over Duitsland
• De vergoedingen aan de Sovjetzijde zouden georganiseerd moeten worden
• De oostgrens van Duitsland (aan Polen) zou moeten vastgelegd worden.
Het uitgangspunt was er wel degelijk dat Duitsland één Duitse staat zou blijven en dat de oprichting hiervan unaniem zou beslist worden
door de 4 bezettingsmachten: Frankrijk, het VK, de VS en de Sovjet-Unie. Het voorlopig bestuur kwam in handen van het Allies Control
Council (ACC), maar al snel kwamen hier moeilijkheden door de ongelijke interne visies van de machten.
Harry Truman als zijnde een grote anticommunist, in combinatie met de geslaagde atoomtest, resulteerde in een hardere houding tegenover
Stalin. Voorheen kon Stalin van Roosevelt veel toegevingen krijgen door Roosevelts visie over de naoorlogse machtsverhoudingen en de
grote focus hierbij op de VN, zowat ten koste van alles. Truman zag de VS echter als de grote naoorlogse supermacht en gaf aan de Sovjet-
Unie niet meer nodig te hebben in de oorlog tegen Japan. Toch kan Stalin nog enkele grote politieke- en territoriale afspraken afdwingen met
betrekking tot het Poolse dossier.
Na de geslaagde atoomtest waren er ook nog maar weinig drijfveren voor de grote drie om hun bondgenootschap in stand te houden. De
conferentie van Potsdam wordt ook wel eens de begrafenis van de alliantie tussen de grote drie genoemd.
Iedere keer zie je tijdens de topontmoetingen dat er onverzoenbare tegenstellingen tussen de VS en de Sovjet-Unie bestaan. De twee
dossiers die dit uitdrukkelijk weergeven zijn de Poolse- en de Duitse kwestie.
