Psychopathologie
Hoofdstuk 1. Introductie
1.1. Inleiding
1.1.1.Wat is afwijkend gedrag?
Psychopathologie:
Psyché (= ziel) + pathos (= lijden.
Deelgebied psychiatrie en klinische psychologie.
Houdt zich bezig met afwijkende emoties, gedragingen en gedachten.
Weten wat er aan de hand is en waarom men doet wat men doet.
Beschrijven van psychische stoornissen, oorzaken ervan en behandeling.
Psychiatrie:
Medisch specialisme gericht op diagnostiek en behandeling van psychische stoornissen (medisch oogpunt
om om te gaan met psychisch lijden).
Klinische psychologie:
Beschrijving, oorzaken en behandeling van psychische stoornissen en bevordering van psychisch
welbevinden (psychologisch oogpunt om om te gaan met psychisch lijden).
Psychische stoornis = het geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragingen mét storing in het
functioneren en persoonlijk lijden.
Prevalentie:
Stigma, nochtans iemand met ‘psychische problemen’ is niet per definitie afwijkend.
o Belang van destigmatisering!
Religieuze, morele & maatschappelijke oordelen.
o Omgeving speelt een belangrijke invloed in mate dat iets als afwijkend wordt gezien!
Eigen gevoelens, observaties en gedachten spelen ook een rol in hoe je met mensen omgaat, hoe je hen gaat
behandelen en begeleiden.
o Heel belangrijk van zicht te hebben op hoe je zelf in elkaar steekt, want zo kan je beter behandelen
en begeleiden.
1.2. Hoe noemen en definiëren we afwijkend gedrag?
Volgens het medisch model is afwijkend gedrag een gevolg van veelal biologische oorzaak of ziekte.
Bredere kijk op afwijkend gedrag afwijkend gedrag is een gevolg van biologische, psychologische en
sociale aspecten.
Iedereen heeft angst, verdriet, paniek, hulpeloosheid,… maar wanneer afwijkend?
Wanneer een symptoom (= kenmerken passend bij een bepaalde stoornis)?
Wanneer een stoornis?
o Diagnostisch criterium bepaalde symptomen, kenmerken moeten voldoen aan bepaalde
voorwaarden alvorens beschouwd als afwijkend en horend bij bepaalde stoornis.
1
, 1.2.1.Criteria voor afwijkend gedrag
1. Uitzonderlijk (prevalentie, cultuur, record).
2. Sociaal afwijkend (cultuur, samenleving, generatie).
3. Foute perceptie/interpretatie van de realiteit.
4. Emotioneel lijden.
5. Ongepast of contraproductief gedrag (ondanks negatieve gevolgen ervan).
6. Gevaar (sociale context, religie).
Afwijkend gedrag is op meerdere manieren definieerbaar.
Combinatie van deze criteria.
In een bepaald opzicht afwijkend zijn ≠ geheel afwijkend zijn!
1.2.2.Culturele aspecten van afwijkend gedrag
Gezondheid en ziekte verschilt van cultuur tot cultuur.
o Bv. Indianen: ‘ziekte van de blanke man’ (alcohol, drugs) vs. ‘Indiaanse ziekten’ (problemen in stam).
Afwijkend gedrag verschilt van cultuur tot cultuur.
o Bv. angst in het westen (financieel) vs. Afrikaanse landen (voortplanting).
Terminologie verschilt van cultuur tot cultuur.
o Bv. depressie: schuld/verdriet in het westen vs. hoofdpijn, vermoeidheid en zwakte in het oosten.
1.3. Historische visies op afwijkend gedrag
1.3.1.Griekse oudheid: Hippocrates
Ziekte van lichaam & geest zijn het gevolg van natuurlijke oorzaken, niet van bezetenheid!
Gezondheid van het lichaam en de geest wordt bepaald door een evenwicht in de humores (of
lichaamssappen).
o Naturalistische verklaring.
o Verstoring van het evenwicht tussen de humores, is verantwoordelijk voor afwijkend gedrag.
++ Flegma Flegmatiek Traag, lethargisch
++ Zwarte gal Melancholie Depressief.
++ Bloed Sanguinisch Opgewekt, zelfverzekerd.
++ Gele gal Cholerisch Driftig
Classificatie van afwijkende gedragspatronen a.d.h.v. 3 categorieën:
1. Melancholie (buitensporige depressie).
2. Manie (uitzonderlijke opwinding).
3. Bezetenheid (bizar gedrag).
1.3.2.Vanaf 700 na Christus: Arabische psychiatrie
8ste eeuw tot 16de eeuw.
Ontwikkeling eigen wetenschappelijke psychiatrie met veel aandacht voor behandelingen, theorieën en
diagnostiek.
Mensgerichte benadering van geestesziekten.
Vermoedelijk het gevolg van de Koran.
o Adviseert humane en fatsoenlijke behandeling van geestesziekten, want psychische stoornissen zijn
een praktisch probleem.
Voorloper van goed ontwikkelde behandelingen en gespecialiseerde hulp.
1.3.3.Middeleeuwen: Exorcisme & heksenvervolgingen
Heropleving geloof in bovennatuurlijke oorzaken.
2
, o Afwijkend gedrag is een teken van bezetenheid door boze geesten of de duivel.
o ‘Bezeten’ mensen worden behandeld door middel van exorcisme of uitdrijving.
o Bv. a.d.h.v. een gebed, bezweringen, het voor het slachtoffer heen en weer zwaaien van een kruis,….
Heksenvervolging eind 15de eeuw.
o Uitgevoerd door inquisiteurs die werden aangesteld door de katholieke kerk.
o A.d.h.v. vernieuwde diagnostische tests.
Bv. de drijftest: pure metalen zinken – onzuivere metalen stijgen naar oppervlakte personen die het
hoofd boven water houden spannen samen met de duivel.
Geloof in natuurlijke oorzaken nooit helemaal verdwenen.
o Meeste verklaringen voor afwijkend gedrag waren gebaseerd op natuurlijke oorzaken als een
lichamelijke ziekte of hersentrauma.
Trepanatie = een procedure waarbij men een gat in de schedel maakt.
1.3.4.1600: Gekkenhuizen
Overal in Europa krankzinnigengestichten.
Bedelaars en geestelijk gestoorden.
Erbarmelijke levensomstandigheden.
o Vastgeketend aan bed.
o Geen hygiëne.
o Rondzwerven op terrein.
o …
Sommige gestichten werden publiekstrekkers “dolhuizen”.
1.3.5.Vanaf 1800: Hervormingen
Artsen Pussin & Pinel
o Mensen die afwijkend gedrag vertonen zijn ziek en hebben dus recht op een menselijke
behandeling.
o Ontstaan van de morele therapie.
Morele therapie = een filosofie gebaseerd op het idee dat patiënten door een menselijke bejegening en een
verblijf in een ontspannen en respectvolle omgeving weer normaal zouden gaan functioneren.
Guislain & van der Kolk
o Guislain Instituut Gent “moderne gestichten”.
1841: wet waarin kwaliteitseisen werden gesteld aan de behandeling en verpleging van psychiatrische
patiënten.
1850: periode van apathie.
o ‘Afwijking is ongeneeslijk’ – idee van succesvolle behandeling raakt in ongenade.
o Psychiatrie is een angstaanjagende plek.
o Mensonwaardige behandelingen (bv. dwangbuizen, riemen, handboeien,…).
In 20ste eeuw: terug aandacht voor de wijze waarop men behandelt, maar nog steeds ‘weggestopt’ in
psychiatrische ziekenhuizen.
1950: sociaal gerichte psychiatrische principes.
o Men gaat naar patiënt toe i.p.v. te wachten tot de patiënt komt.
o Psychofarmaca.
o Nieuwe therapeutische behandelingen gericht op re-integratie.
o Patiënten worden niet langer ‘weggestopt’ in psychiatrische ziekenhuizen die ver van bewoonde
wereld liggen.
3
, 1.3.6.Vanaf 1960: Kritiek op de psychiatrie
De antipsychiatrische beweging.
o Psychische stoornissen bestaan niet, maar zijn een product of gevolg van een zieke maatschappij.
Betere, effectievere behandeling van patiënten met behulp van een sociaal model.
o Geen behandeling, zeker niet in ziekenhuis!
o Daling aantal psychiatrische ziekenhuizen.
o Stijging ambulante zorg – grootschalige projecten om psychische zieken in maatschappij te houden.
Nu: enkel opname tenzij er werkelijk geen alternatief is.
o Ontstaan van beschut wonen – zorg in gastgezinnen.
o ‘Vermaatschappelijking van de zorg’ en ‘de-institutionalisering’.
Patiënt wordt geacht voor zichzelf te kunnen zorgen.
o Keerzijde: patiënten worden aan hun lot overgelaten als ze niet aan hun behandeling mee wilden of
konden werken.
Verwaarlozing, daklozenbestaan, suïcide.
Ontwikkeling van bemoeizorg/outreachende zorg: hulpverleners bekommeren zich om zorgmijders.
o = sociaalpsychiatrische hulpverlening voor behoeftigen die zelf stap naar hulpverlening niet zetten.
1.3.7.Hedendaagse trends
Nadruk op eigen kracht, empowerment.
Psychiatrische patiënten krijgen een actieve rol in eigen herstel en maatschappelijke participatie.
Destigmatiserend en werkt taboe doorbrekend.
1.3.8.Evidence-based medicine
Streven naar gebruik maken van best beschikbare bewijs bij het maken van een keuze voor de patiënt.
Behandelprotocollen of behandelrichtlijnen.
o Om de kwaliteit van de zorg te verbeteren.
o Om resultaten meetbaar en vergelijkbaar te maken.
MAAR wat met uniciteit van de patiënt en zijn interactie met de omgeving?
Ontstaan van evidence-based practice.
o Professional neemt besluit o.b.v.:
Beste onderzoeksresultaten.
Ervaring.
Voorkeur van de patiënt.
Beschikbare hulpmiddelen.
1.3.9.Slotbeschouwing
1.4. Ethiek in onderzoek
4
