Werken in interdisciplinaire eerstelijnszorg
Hoorcolleges
HC1: Netwerkzorg in de eerste
lijn
De cliënt in een veranderende context
Cliënt = Persoon met een zorgnood
Wisselwerking tussen de drie verschillende niveaus
Organisatie van de eerstelijn
Veranderingen in de eerste lijn
Demografische en epidemiologische ontwikkelingen
We worden alsmaar ouder (in 2016 zal in de Europese Unie de gemiddelde
levensverwachting voor mannen 84,6 jaar en voor vrouwen 89,1 jaar zijn).
De prevalentie van kanker stijgt, als gevolg van de veroudering. Mede door de
verbeterde therapie, wordt kanker een chronische ziekte. Dit gaat samen met een
toename van chronische aandoeningen, met vooral een stijging van
“multimorbiditeit” (Het hebben van meerdere chronische aandoeningen).
Ten behoeve van deze mensen is er nood aan een paradigmashift van een ziekte-
georiënteerde zorg, naar een zorg die vertrekt vanuit de doelstellingen van de
patiënt. Dit betekent voor de eerstelijnsgezondheidszorg een belangrijke rol in het
vermijden van versnippering van de zorg (ziekte-gerichte aanpak).
De eerste lijn zal met de burger en patiënt, een rol moeten opnemen als “integrator”
van de zorg. Een toename van kwetsbare mensen, stelt ook nieuwe eisen aan
kwaliteit en interprofessionele samenwerking.
Wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen
Wetenschappelijke vooruitgang biedt het perspectief van nieuwe preventieve en
curatieve mogelijkheden op het vlak van genetica, hart- en vaatziekten, neuro-
wetenschappen, zorg voor kanker en geestelijke gezondheidszorg.
Informatie- en communicatietechnologie zijn niet meer weg te denken uit de
dagelijkse praktijk in de gezondheidszorg.
De hospitalisatieduur verkort voortdurend en ziekenhuizen zien het aantal
daghospitalisaties stijgen, en meer technologie doet zijn intrede in de thuiszorg.
De eerste lijn heeft een rol in het vertalen van de nieuwe inzichten naar de aanpak
van gezondheidsproblemen en dit met aandacht voor de “relevantie” van de zorg en
het vermijden van medicalisering van het dagelijks leven.
Veel van deze nieuwe technologieën en geneesmiddelen hebben een belangrijke
impact op het budget van de gezondheidszorg, wat noopt tot wetenschappelijk en
maatschappelijk verantwoorde keuzen.
6
,Werken in interdisciplinaire eerstelijnszorg
Hoorcolleges
Sociaal-culturele ontwikkelingen
Sociaal-culturele ontwikkelingen brengen met zich mee dat de “patiënt” zich meer en
meer opstelt als “consument”, en op basis van informatie gevonden op het internet,
de zorgverstrekker tegemoet treedt met nieuwe zorgvragen.
Bovendien wordt de burger regelmatig uitgenodigd voor screening, check-up waarbij
veel technologie wordt ingezet, en wat aanleiding geeft tot nieuwe zorgvragen.
De wijzigende maatschappelijke context (meer mensen werken langer en zoeken een
balans werk-privé) heeft een belangrijke impact op informele zorg (afname van de
beschikbaarheid van vrijwilligers, mantelzorg,…).
Ook is er een duidelijke wijziging in de opvattingen over kwaliteitsvolle zorg bij het
levenseinde. Een uitdaging waarop moet worden ingezet is de vaststelling dat de
existentiële component van het mens-zijn aan belang wint.
Naast de fysieke en psychosociale problemen waarmee mensen geconfronteerd
worden, wil ieder van ons ook inzetten op kwaliteit van leven en zinvolheid van het
leven.
Mensen dienen zich (in zorg) anders aan, zijn mondiger en zijn zich meer en meer
bewust van hun eigen rol die ze hierin mogen en moeten spelen – ook op existentieel
niveau.
De regie van het zorggebeuren vertrekt vanuit de eigen levenssituatie van waaruit
aspecten van zorg en welzijn een plaats krijgen. Het gaat over de vraag van ‘zijn’ of
‘niet-zijn’.
Existentiële component van het mens-zijn
Op sociaal-economisch vlak zijn er grote gezondheidsverschillen tussen landen, maar
ook tussen sociale groepen binnen één bepaald land: “arm maakt ziek en ziek maakt
arm” blijft een realiteit.
Er blijft een manifeste sociale gezondheidskloof in ons land aanwezig. Enkele cijfers
uit de recente gezondheidsenquête van het Wetenschappelijk Instituut voor
Volksgezondheid documenteren de ongelijkheid inzake gezondheid: 47,2% mannen
met een lagere opleiding heeft een slechte gezondheidstoestand, tegenover 20,4%
mannen met een hogere opleiding; mannen met een lagere opleiding hebben twee
keer zoveel chronische aandoeningen als mannen met een hogere opleiding en
dubbel zoveel vrouwen met alleen lagere schoolopleiding hebben af te rekenen met
pijnproblemen, in vergelijking met hoger opgeleide vrouwen.
In België leeft 15% van de bevolking momenteel onder de armoededrempel, in
Brussel 33%. De financiële en economische crisis heeft de sociale ongelijkheid op het
vlak van gezondheid nog versterkt.
De eerstelijn biedt hier een opportuniteit tot oplossingen: enerzijds kan via haar de
toegankelijkheid van de zorg worden geoptimaliseerd, anderzijds moet ze een
sterkere signaalfunctie krijgen, om samen met andere sectoren (de “sociale
7
, Werken in interdisciplinaire eerstelijnszorg
Hoorcolleges
determinanten” van gezondheid: woon- en werksituatie, opleiding, sociale cohesie,
…) te herkennen en corrigerende maatregelen te nemen.
Globalisering
Ten slotte leidt de globalisering ertoe dat zorg meer en meer multicultureel wordt, en
mensen ook internationaal op zoek gaan naar oplossingen voor hun
gezondheidsproblemen.
Er is een concentratie van mensen met een verschillende culturele achtergrond in
steden, wat ertoe leidt dat “globale problemen” steeds meer zichtbaar worden op
het lokale niveau.
Eerstelijnsgezondheidszorg in een multi-culturele context stelt nieuwe vragen
overtoegankelijkheid en zorgcoördinatie en over de afweging tussen universeel en
selectief beleid.
Eerstelijnszorg als antwoord op toekomstige uitdagingen
Indeling van de gezondheids- en welzijnszorg
Bevolking of doelgroep
o Kinderen
o Volwassenen
o Ouderen
Soort zorgverlening
o Preventieve gezondheidszorg
o Curatieve gezondsheidzorg
o Paliatieve gezondheidszorg
Locatie van zorgverlening
o Extramuraal: Buiten de muren, zo dicht mogelijk bij de cliënt
o Transmuraal: Overgang van extramuraal naar intramuraal
o Intramuraal: Binnen de muren van een organisatie
Kostprijs: Economische aspect
Toegankelijkheid
o = Echelonering: indeling van de voorzieningen die globaal dezelfde
functionele kenmerken en doelstellingen hebben.
o Indien de hulpvraag van een cliënt wordt geanalyseerd kan men een aantal
niveaus (trappen & lijnen) onderscheiden.
o Het eerste niveau is voor iedereen vrij gemakkelijk toegankelijk, de anderen
worden selectief of na doorverwijzing aangesproken.
8
