2023
Bacteriologie
UNIVERSITEIT ANTWERPEN – BACHELOR 1 GENEESKUNDE – INFECTIEZIEKTEN 1
,Inhoud
1. Inleiding ............................................................................................................................................. 3
1.1 Introductie infectieziekten .......................................................................................................... 3
1.2 Normale flora ............................................................................................................................ 12
1.2.1 Luchtwegen ........................................................................................................................ 13
1.2.2 Oor ...................................................................................................................................... 15
1.2.3 Oog ..................................................................................................................................... 15
1.2.4 Gastro-intestinale tractus................................................................................................... 15
1.2.5 Genito-urinaire tractus ....................................................................................................... 18
1.2.6 Huid .................................................................................................................................... 19
1.3 Bacteriën ................................................................................................................................... 20
1.3.1 Anatomie en fysiologie ....................................................................................................... 20
1.3.2 Celdeling ............................................................................................................................. 31
1.3.3 Metabolisme ...................................................................................................................... 32
1.3.3 Groei van bacteriën ............................................................................................................ 34
1.3.4 Taxonomie en typering....................................................................................................... 36
1.3.5 Genetica van bacteriën ...................................................................................................... 42
2. Ziekmakend vermogen bacteriën .................................................................................................... 48
2.1 Belangrijke definities ................................................................................................................. 48
Residentieel microbieel flora ...................................................................................................... 48
Commensale microflora van de mens ......................................................................................... 49
Microbieel Antagonisme ............................................................................................................. 49
Commensale pathogenen ........................................................................................................... 50
Pathogeen vs commensaal .......................................................................................................... 50
Pathogeniciteit is de reflectie van evolutie tussen een micro-organisme en een specifieke
gastheer .............................................................................................................................. 50
Voorbeeld: E.Coli ......................................................................................................................... 51
Bacteriële Pathogeniciteit – een “Lifestyle” ................................................................................ 51
De gastheer binnendringen ......................................................................................................... 51
De epitheel barrière .................................................................................................................... 52
Aantallen binnendringende microben ........................................................................................ 52
Een niche vinden: aanhechten en kolonisatie............................................................................. 52
Aanhechting ................................................................................................................................ 52
Biomaterialen .............................................................................................................................. 53
Immuunsysteem vermijden ........................................................................................................ 54
1
, Microbiële opname ..................................................................................................................... 54
Hoe kan een micro-organisme intracellulair overleven? ............................................................ 56
Toxines......................................................................................................................................... 57
Extracellulaire enzymen .............................................................................................................. 58
Toxinen met intracellulaire werking............................................................................................ 59
Superantigenen ........................................................................................................................... 59
Reageren op de omgeving........................................................................................................... 62
Virulentie van genen aan en afzetten ......................................................................................... 63
Pathogenen antwoorden op het biologische en sociale gedrag van de gastheer ..................... 63
Evolutie ........................................................................................................................................ 64
Opname virulentiegenen............................................................................................................. 64
Pathogeniciteiteilanden .............................................................................................................. 65
3. Diagnostiek ...................................................................................................................................... 66
3.1 Microscopie ............................................................................................................................... 66
3.2 In vitro cultuur ........................................................................................................................... 66
4.2 Moleculaire diagnose ................................................................................................................ 69
4.3 Serologische diagnostiek ........................................................................................................... 73
2.4.1 Methodes ........................................................................................................................... 73
2
, 1. Inleiding
1.1 Introductie infectieziekten
Begrip rond infectieziekten sterk veranderd in de voorbije jaren!
• Zagen het tot voor kort niet als iets levensbedreigend → overheersend gevoel dat het in het
Westen controleerbare ziekten waren
➢ Vb. griepje, ziekenhuisinfecties
➢ Vergeten dat infectieziekten een grote impact kunnen hebben op de maatschappij!
▪ 20e eeuw: polio, buiktyfus, malaria, mazelen,… => ook in België/West-
Europa, nu nog voornamelijk in ontwikkelingslanden
▪ Polio: zelf niet meer kunnen ademen en door middel van onderdruk de
longen openen om te ademen
• Controle van infectieziekten = redelijk recente ontwikkeling
➢ Microscoop: bestaat vanaf → weten al wel langer wat infectieziekten zijn
➢ MAAR controle (vaccinaties, antibiotica, antifungica, antivirale middelen) → pas
vanaf de laatste jaren aanwezig (na WO)
• Doorheen de jaren → altijd een belangrijke link en invloed op onze geschiedenis.
• Belangrijk aandeel in de belangrijkste doodsoorzaken wereldwijd!
• Vandaag de dag:
➢ Enorme wereldwijde verbintenis → nemen infectieziekten
gemakkelijker mee naar andere regio’s
➢ Antibiotica resistentie neemt toe
➢ Oudere populatie → bepaalde gezondheidsrisico’s
➢ Sommige ziekten hangen samen met klimaatveranderingen
➢ Technologische evolutie → kan ook bijdrage aan manier waarop
infectieziekten zichkunnen verspreiden
2023:
• Globale pandemie van COVID-19
• > 6.500.000 gerapporteerde doden
• > 650.000.000 bevestigde gevallen
• ‘lockdown’, ‘quarantaine’, …
De archaea hebben niet echt
pathogenen
Virus leven of niet? Andere cel
nodig om te multipliceren en
daarom staan ze er niet bij
Bacteriën: micrometer
Virussen: nanometer
3
,Virussen hebben zeer weinig genetisch materiaal: DNA of RNA
4
, Uitdagingen in de toekomst:
• (1) Ontstaan van nieuwe infectieziekten
➢ Minstens 30 nieuwe infectieziekten werden de afgelopen 40 jaar ontdekt!
➢ Omvat:
▪ Voorbeelden van emerging en re-emerging infectieziekten:
+ Mug van Malaria verspreid zich door klimaatopwarming, nu ook Zuid-Europa
gevallen
Infectieziekten komen terug na een bepaald tijd
▪ Belangrijkste doodsoorzaken (wereldwijd)
Meningitis = hersenvliesontsteking
Salmonella zou net onder malaria op 600.000 staan
▪ Nieuwe pathogenen (COVID-19, Zika (Latijns-Amerika), HIV)
▪ Identificatie van oorzakelijke pathogenen bij gekende infectieziekten
❖ Legionella pneumophila en pneumonie, ernstige longziekte; boiler > 60°C
❖ Bartonella henselae en kattenkrabziekte
▪ ‘oude’ ziektes erkend als infectieziekte bv. Helicobacter pylori (ucus)
▪ ‘oude’ pathogenen in nieuwe gebieden, vb. tropische ziekte die zich gaat
verspreiden (vb. West Nile-like virus → verspreiding in VS)
▪ 2002-2003: SARS; toen al mondmaskers in gebruik voornamelijk in het verre
Oosten, maar dit werd onder controle gehouden, zodat het geen pandemie
werd
▪ Geschiedenis:
De evolutie van infectieziekten gaat samen met de evolutie en de mens: Vroeger waren er niet zo veel mensen op 1
plaats, maar naar mate dat gebieden steeds drukker werden, meer bij elkaar leven, een bepaald dieet, met dieren
leven, namen de ziektes toe
Bij de Romeinen de eerste epidemieën: small pox, mazelen, influenza => veel effecten op alle mogelijke vlakken: groei
populatie, militaire eindes, religie, sociale effecten, psychologische impact, politieke gevolgen
Industrialisatie: stijging populatie, oorlog, pasteurisatie, sterilisatie water. Bv. Cholera uitbraak Londen
Vandaag: we begrijpen wat we moeten doen, maar in global village, over heel de wereld verspreiden door vliegtuigen,
bijna heel de wereld met elkaar verbonden, niet gek als het zich verspreid
antibioticaresistentie, leeftijdsgebonden degeneratie, opkomende ziekte, menselijke technologie en "vooruitgang" biedt
oude microben nieuwe kansen
5
