Taal; Iedereen kan leren schrijven
Hoofdstuk 1 Een stevige basis voor hedendaags schrijfonderwijs
1.1 Het belang van schrijfvaardigheid in het digitale tijdperk
Leren lezen en schrijven is samen met rekenen het belangrijkste doel van de basisschool, er wordt
gemiddeld 8 uur taalvaardigheid gegeven per week.
Onder taalonderwijs wordt verstaan: technisch lezen, begrijpend lezen, goed spellen en vervoegen en het
schrijfschrift.
Ten tijde van nu, worden er verschillende discussies gevoerd over het belang van lees- en
schrijfvaardigheid.
- Vaardigheden als samenwerken, kritisch denken en zelfregulering, 21 -eeuwse vaardigheden,
zouden in het onderwijs belangrijker zijn dan de verwerving van vakkennis.
- Wat is het belang van lees- en schrijfvaardigheid in een wereld waarin beelden steeds
belangrijker worden?
- Moet taal nog wel een apart vak zijn of zou je het compleet kunnen integreren in alle
zaakvakgebieden?
Er wordt door jongeren veel geschreven in digitale media, hiervoor gelden andere criteria en conventies
dan voor papieren teksten.
- Whatsapp berichten lijken op spreektaal en maken gebruik van afkortingen en symbolen.
- E-mails zijn vaak in informerende taal geschreven.
- Internetteksten zijn vaak voorzien van hyperlinks, filmpjes en plaatjes.
Er wordt veel geschreven maar niet op de schoolse manier, het verschil in formeel en informeel schrijven
is groot. Bij discussies over slechte schrijfvaardigheid gaat het vooral om het formele schrijven, schrijven
van samenvattingen, stageverslagen en scripties in vervolgopleidingen, sollicitaties, werkplannen en
notulen in werksituaties.
Schrijven helpt je bij kennisverwerving evenals leesvaardigheid, bij het ontwikkelen van deze
vaardigheden is ondersteuning van een leerkracht nodig.
Door te schrijven leer je ook meer over jezelf, door het opschrijven, kun je nadenken, overdenken,
bespreken en onderzoeken. Een voorbeeld zijn dagboeken of blogs.
Schrijven is een taalcompetentie die nodig is in schoolse en buitenschoolse situaties.
1.2 Waar moet het naartoe met het schrijfonderwijs?
Didactiek die zich richt op begeleiding van het schrijfproces, zoals strategie-instructie, feedback geven en
tekstrevisie, hebben het meeste effect. Hiervoor lag de nadruk op het product van het schrijfonderwijs
(teksten) dan op het ondersteunen van de kinderen.
Het schrijven zou gekoppeld moeten worden aan andere onderdelen van het schoolaanbod, bijvoorbeeld
aan andere taaldomeinen:
- Lezen; kennis van tekstgenres, tekstopbouw, zinsbouw en woorden die bruikbaar zijn.
- Spelling en grammatica; wordt toegepast bij het schrijven van teksten, eigen tekste dienen als
oefenmateriaal.
- Woordenschatontwikkeling; d.m.v. interessante schrijftaken, zoeken naar de juiste woorden.
- Mondelinge taal; interactief schrijfonderwijs, er wordt gepraat over teksten, het onderwerp, de
tekst zelf en manieren om iets te zeggen.
- Beginnende geletterdheid in groepen 1-3; bijvoorbeeld door de werkvorm ‘bijschrijven bij
taaltekeningen’.
Maar er kan ook een koppeling gemaakt worden tussen schrijven en zaakvakken zoals natuur, techniek,
wereldoriëntatie en kunst. Zaakvakkennis wordt sterk door actief erover te schrijven of spreken.
Door iets aan een ander uit te leggen, mondeling of schriftelijk, leer je taal ook bewust gebruiken. D.m.v.
korte zinnen en gebruik van tussenkopjes.
Deze inzichten versterken je functionele taalvaardigheden.
,1.3 Hoe taal en inhoud samengaan in goed schrijfonderwijs
De kernfunctie van taal is de communicatie van inhoud. Interessante gesprekken en teksten zouden in het
middelpunt moeten staan, door thematische teksten die aansluiten bij de belevingswereld van kinderen.
De ontwikkeling van lees- en schrijfvaardigheid hangt samen met voldoende kennis over het onderwerp
van de teksten. Wanneer je de kinderen betrekt bij een interessant denkproces, zijn de prestaties beter.
Interessante en belangrijke inhoudelijke teksten kun je vinden in 3 bronnen:
- De ervaringswereld van de kinderen
- De zaakvakken
- De (kinder)literatuur en de kunsten
Omdat deze inhoudsbronnen zorgen voor:
- Gespreksstof
- Aanknopingspunten voor woordenschatuitbreiding
- Redenen om begrijpend en belevend te lezen
- Voorbeelden van tekstgenres
- Aanleiding en inspiratie om zelf teksten te schrijven
- Inhoudelijke kennis over allerlei onderwerpen
- Materiaal voor onderwijs in spelling en grammatica
Door als leerkracht de methodes aan te passen aan de interesses van de kinderen, hierdoor word
schrijven leuker, makkelijker en relevanter.
1.4 Schrijven over ervaringen als basis en brug
Drie kenmerken van taalrondes over ervaringen, het is belangrijk dat:
- Kinderen genoeg van een onderwerp weten wanneer ze gaan schrijven is groot.
- Kinderen niet geblokkeerd raken door te twijfelen over de vorm.
- Kinderen betrokken zij bij het onderwerp.
Taalrondes:
- In taalrondes over ervaringen begin je altijd bij wat kinderen zelf hebben meegemaakt of
waargenomen.
Laagdrempelig, eigen ervaringen neerzetten op papier, niemand weet het beter.
- In taalrondes over ervaringen stelt de leerkracht weinig vormeisen vooraf, maar bespreekt hij of
zij teksten vanuit de inhoud achteraf.
Tekstbesprekingen gericht op vormaspecten, goedlopende zinnen, begrijpelijke relaties tussen
zinnen, interpunctie, opbouw van de tekst, goede chronologie, specifieke en eenduidige woorden
- Het vertellen en schrijven over ervaringen zorgt voor betrokkenheid van alle soorten kinderen.
De manier waarop naar details van persoonlijke waarnemingen en belevingen gekeken wordt,
zorgt ervoor dat spreek- en schrijftaal met elkaar verbonden wordt. Alle kinderen kunnen hieraan
deelnemen.
Door deze manier van werken, wordt er in iedere groep een basis voor schrijfgemak en -plezier gelegd en
wordt er een koppeling gemaakt van spreektaal naar schrijftaal, van dagelijks taalgebruik naar schools
taalgebruik.
,Kleutergroepen
Kinderen ontdekken dat ze kunnen tekenen wat ze vertellen en de leerkracht schrijft hun vertelede
verhaal op. Een tekening met een door de leerkracht geschreven tekst, heet een ‘taaltekening’
Groep 3
Kinderen stappen over van tekenen naar schrijven. Dit begint met losse woorden, daarna met meer delen
van de tekst. De kinderen beseffen dat zinnen uit woorden bestaan en een verhaal uit zinnen.
Groep 4
De kinderen schrijven over dagelijkse, eigen ervaringen. Schrijfplezier staat voorop. Ze schrijven nog geen
goede zinnen omdat de teksten dichtbij de spreektaal liggen, door de zinnen voor te lezen wordt het
belang van goede zinsopbouw gezien.
Groep 5
De vorm van schriftelijke formuleringen wordt groter. De kinderen kennen de inhoud van hun tekst tot in
details, voelen steeds beter aan of een tekst wel of niet goed overkomt in de tekst. Dit hangt samen met
zinsopbouw, interpunctie, woordkeus en tekstopbouw. Kinderen worden zich bewust dat er een lezer is
die de tekst moet begrijpen en dat een lezer er altijd is, als in een leerkracht of klasgenoten.
Groep 6
Kinderen schrijven meer teksten over onderwerpen waar ze nog les in moeten krijgen of onderzoek
moeten doen. Voorbeeldteksten kunnen ingezet worden als didactisch middel. Hun ervaring zorgt ervoor
dat ze verschillende schrijfdoelen kunnen onderscheiden, bewust worden dat doelen samenhangen met
tekstkenmerken (structuur en woordkeus). De kinderen bespreken, herschrijven en breiden de teksten
steeds vaker uit.
Groep 7 en 8
Doelgericht schrijven wordt gekoppeld aan bewuste kennis van tekstgenres. De overgang van vertellend
schrijven naar feitelijk en waarderend schrijven, vindt plaats. Hiervoor is meer instructie nodig
voorafgaand het schrijven.
Schrijven over eigen ervaringen blijft de meest motiverende aanpak, bijvoorbeeld bij zaakvakken kan er
een verband gelegd worden tussen het onderwerp en persoonlijke ervaringen.
, Hoofdstuk 2 Functioneel schrijven: werken met genres en
tekstsoorten
2.1 Schrijven en schoolse taalvaardigheid
Een voorbeeld van een schrijfoefeningen die vaak gedaan wordt, is een tekst over een vakantie. Omdat
het bij de eigen beleving ligt, is het chronologisch opschrijven gemakkelijker. Om het toegankelijk te
houden voor alle kinderen is een minimale lengte eis af te raden.
Schrijven is de meest bewuste vorm van actief taalgebruik. Hierbij is de schrijver zich meer bewust van de
relatie tussen vorm en inhoud van taal dan iemand die praat of leest.
Schrijftaal is de taal van de boeken, brieven, verslagen, handleidingen, informatieve teksten op internet,
taal die je tegenkomt op school (schooltaal).
De meeste schrijfervaringen zijn vertellende teksten over ervaringen en in de bovenbouw een werkstuk
over een zaakvak onderwerp. Soms incidentele teksten uit taalmethodelessen zoals een recept,
reclametekst, een strip of een brief.
Onder schoolse taalvaardigheid valt voorlezen, begrijpend lezen, lezen van zaakvakteksten, hierbij wordt
er gepraat over de teksten om de teksten beter te begrijpen.
Schrijfonderwijs ontwikkelt de schoolse taalvaardigheid, versterkt het leesbegrip en vergroot de kennis in
taal en zaakvakkennis.
Door meer teksten te schrijven:
- Vergroten kinderen de kennis zinsstructuren en taalfuncties.
- Leren schooltaalwoorden actief te gebruiken.
- Leren de opgedane kennis bij begrijpend lezen, actief toe te passen.
Door in alle groepen meer te schrijven, wordt er een belangrijke bijdrage geleverd aan het ontwikkelen
van de schoolse taalvaardigheid.
2.2 Meer zicht op verschillen tussen teksten
Kinderen schrijven eerst verhalen, vervolgens iets zakelijker vorm van verhalen zoals verhalen van
proefjes of uitstapjes. In de bovenbouw worden er meer werkstukken geschreven, wat feitelijke teksten
bevat over een kennisonderwerp. Zo ontwikkelt het taal- en tekstbewustzijn van een kind van een
vertellende, chronologische manier naar een analytische gestructureerde manier van schrijven.
Er wordt vooral gekeken naar teksten of het voorzien is van een titel, punten en hoofdletters, inleiding,
kern, slot en een kloppende inhoud. Bij gedichten lijkt dit af te wijken.
Om op de basisschool een beter besef te krijgen van verschillende manieren in schrijven, moet de term
tekst meer geïntroduceerd worden. Alles wat kinderen lezen en schrijven is tekst, m.u.v. losse woorden of
zinnen, bijvoorbeeld, een verhaal, een brief, een gedicht, een gebruiksaanwijzing of een krantenartikel.
Het woord ‘tekst’ is genre-neutraal, dit maakt het mogelijk om na te denken over verschillende soorten
teksten. Kinderen leren dat er verschillen zijn in teksten, bijvoorbeeld geschreven in de ik-vorm, de
verleden tijd of dat teksten zijn verdeeld in paragrafen, informele of formele teksten.
Kinderen leren dit door hun eigen ervaringen, door prentenboeken, regels bij een spelletje of het
opschrift van een snoepverpakking.
Leerkrachten zijn ervaren taalgebruikers en weten dat teksten samengaan met een situatie, in een
context. De tekst heeft een doel, het doel bepaalt hoe de tekst eruit ziet.
Tekst is een onderdeel van een sociaal geheel, de situatie is gebonden aan tijd en cultuur. De manier van
communiceren is per cultuur en tijdperk verschillend, whatsappjes, e-mail, brieven.
Voor een goede schrijfvaardigheid is het belangrijk om de verschillen te zien tussen teksten en dat elke
tekst een context, een doel, een onderwerp, vorm en toon heeft.
