Sociologie
SAMENVATTING 2022-2023
PHEBE HOEVEN
, 1
HOOFDSTUK 1: OP ONTDEKKINGSTOCHT DOOR EEN BEKEND GEBIED?
‣ Sociologie of samenlevingskunde
o Combinatie van socius (= metgezel) en logos (= kennis, kunde, wetenschap, wetten)
Sociologen willen meer weten over:
‣ Hoe mensen samenleven in allerlei sociale verbanden (voorbeelden: gezinnen,
vriendengroepen, voorzieningen, verenigingen, buurten, scholen…);
‣ Wat de kenmerken zijn van die samenlevingsverbanden;
‣ De wetmatigheden waardoor die samenlevingsverbanden worden gestuurd.
1. De samenleving als speelveld
Binnen de sociologie is er een verhouding tussen:
‣ De samenleving (het speelveld)
o Elk speelveld wordt afgebakend door lijnen. Binnen die lijnen lopen de spelers die aan
het spel (mogen) deelnemen. Buiten het speelveld vinden we de spelers die niet mee
kunnen spelen zoals mensen die psychologisch kwetsbaar zijn, een fysieke beperking
hebben of mensen in armoede. Zij ervaren heel wat drempels om aan de samenleving
deel te nemen.
‣ De verwachtingen (de spelregels)
o De spelers moeten zich aan de spelregels houden. Doen ze dat niet, dan worden ze
gestraft door middel van een boete of een gevangenisstraf. De meesten houden zich er
echter wel aan omdat ze de wens voelen ‘to fit in’. In de samenleving geleden andere
regels voor de publieke en voor de particuliere ruimte.
‣ De mensen of organisaties (de spelers)
o De spelers bekleden specifieke posities. De mensen worden gezien als actoren of
positiebekleders. Ook buiten het speelveld worden de spelers geconfronteerd met
positief en tussen die posities bestaat een taakverdeling. Afhankelijk van hun positie
worden de spelers ook verschillend gewaardeerd: ze hebben een hogere of lagere status
De tribune → meest geschikte om de positie van de socioloog te schetsen. Sociologen zijn neutrale
waarnemers die alles bekijken met de nodige afstandelijkheid. Van hen wordt verwacht dat ze zich bij
de feiten houden, dat ze die analyseren en dat ze verklaringen zoeken voor wat er zich afspeelt op het
maatschappelijke speelveld.
2. Het dagelijkse leven door de bril van de socioloog
‣ We hebben een sociologisch röntgentoestel nodig dat de structuur van de zichtbare wereld doet
oplichten. We moeten ook betekenis kunnen geven aan wat we waarnemen → sociologische
verbeelding
Definitie sociologische verbeelding: het vermogen om afstand te nemen van onze dagelijkse levens
en er anders naar te kijken, los van de vertrouwde routines en met een frisse blik.
Voorbeeld: sociologische verbeelding van ‘de Belg’ → een middenklasser met een gemiddeld inkomen,
een ruime woning met een tuin(tje) in een peri-urbane gemeente, met opgroeiende schoolgaande
kinderen en een vaste job die thuiswerk toelaat.
, 2
Mills: sociologische verbeelding bezit drie componenten
‣ Geschiedenis → samenleving is het resultaat van een historisch proces
‣ Biografie → welke mensen vormen de samenleving?
‣ Sociale structuur → welke instituties bewaken de sociale orde?
2.1. Over eten en drinken
‣ Mensen eten en drinken niet altijd en overal op dezelfde manier. Hoe mensen omgaan met
voedsel en drank, is ingebed in de sociale en culturele context.
Voorbeeld: verschil in eten en drinken → wij eten met mes en vork, maar mensen in andere culturen
gebruiken eetstokjes of gewoon hun rechterhand
ETEN
‣ Binnen eenzelfde samenleving → verschillen. Door naar de manier van eten te kijken, worden
sociale patronen zichtbaar.
Voorbeeld: verschillen binnen eenzelfde samenleving → brunchen op zondag doet niet iedereen en niet
iedereen eet pas hun avondeten om acht uur in de avond
‣ De keuken en vooral het design ervan zijn statussymbolen geworden!
Definitie statussymbool: een teken dat niet functioneel wordt gebruikt, maar als verwijzing naar
rijkdom, macht, prestige.
DRINKEN
‣ Koffie → eerst meer alledaags, nu weer ‘sexy’: deel geworden van onze sociale rituelen en
kreeg een symbolische waarde
2.2. Over sport
‣ Er bestaat een duidelijk sociaal verschil tussen goedkopere en dure sporten
o Dure sporten: skiën, windsurfen, tennis…
o Goedkopere sporten: wielrennen, motorsport, worstelen, boksen…
‣ Sport is een drager van symbolische codes van smaken en leefstijlen
o Dure sporten: distance en finesse → lichaamscontact wordt vermeden door het gebruik
van hulpmiddelen die afstandelijkheid suggereren
o Goedkopere sporten: patroon van lijf-aan-lijfgevechten
2.3. Over lifestyle en lijfstijl
‣ Er bestaan diverse lifestyles
‣ Eén duidelijk (voor)beeld van lijfstijl → het ideale vrouwelijke en mannelijke lichaam
o Massamedia → nieuwe cultuur- en lichaamsidealen dringen door tot de brede lagen van
de bevolking
2.4. Over liefde
‣ Liefde is niet blind! Onze partners komen waarschijnlijk uit hetzelfde sociale milieu
o Zelfde levensbeschouwing
, 3
o Zelfde etnische herkomst
o Zelfde opleidingsniveau
‣ Sociologische oorzaken
o Makkelijker praten
o Basis voor gemeenschappelijke activiteiten
o Risico op conflicten is kleiner
o Sociale druk van de omgeving
2.5. Contingent maar niet arbitrair?
Definitie contingentie: verklaarbaar vanuit. Iets is contingent als het anders had kunnen zijn dan het
nu is.
Definitie arbitrair: toeval, willekeurig. Als iets arbitrair is, is dat niet gebaseerd op een bepaalde
overtuiging of argumentatie, maar gebaseerd op pure willekeur.
→ De samenleving heeft zich op een bepaalde manier ontwikkeld, waardoor mensen er op een bepaalde
manier uitzien. Het is nooit een toeval dat mensen zo zijn geworden. Mensen krijgen de samenleving
die ze verdienen… en omgekeerd.
Definitie probabiliteit: gedragingen van mensen zijn voorspelbaar, waarschijnlijkheid.
→ Afhankelijk van het samenlevingsverband op dat moment gaat de samenleving een bepaalde richting
uit (voorbeeld: ronde wielen in plaats van vierkante wielen). Er wordt een bepaalde oplossing gekozen.
Padafhankelijkheid is het proces waarbij gebeurtenissen of keuzes die gemaakt zijn in het verleden, de
keuzes in het heden mee bepalen.
3. Een stap verder
Sociologische verklaringen voor persoonlijke problemen
‣ Common sense → de waarheid van het buikgevoel?
‣ Received wisdom → leren door te leven
↔ Sociologische verbeelding: biografieën van mensen zijn verklaarbaar vanuit historisch
gegroeide sociale structuren
3.1. Echtscheiding
‣ Echtscheidingen hebben belangrijke maatschappelijke gevolgen!
Voorbeelden: alleenstaande vrouwen lopen een hoger risico op armoede, veel kinderen lijden onder de
scheiding van hun ouders, de kans stijgt dat de kinderen later ook zullen scheiden, de
samenlevingsvormen worden complexer…
‣ Waar zoeken sociologen de verklaringen? → Frequentie van echtscheidingen, variaties
naargelang het inkomen, beroep, woonplaats of leeftijd van de partners
o Kenmerken worden in verband gebracht met de sociale omstandigheden en de
veranderingen in de wetgeving
▪ ECHTSCHEIDINGSGEDRAG WORDT ZO VERBONDEN MET DE
MANIER WAAROP DE SAMENLEVING IS INGERICHT
