THEMA 1: INTERNATIONALE (GEO)POLITIEK EUROPA: BEGRIPPEN EN MIJLPALEN
- Aspecten die mee de tijdsgeest bepalen: kleur, technologie van het beeldmateriaal
o Bewustwording
- Het tijdskader kennen is belangrijker dan een tijdstip weer te geven, maar marktante jaartallen
blijven wel belangrijk
Definitie internationale (geo)politiek: de internationale verhoudingen tussen Europa en andere
delen in de wereld die bepalen hoe andere regio’s in de wereld in relatie staan met elkaar. Wordt
vaak bepaald door wat er op het spel staat. Daarnaast is er een samenhang met de controle over
grondstoffen in bepaalde regio’s en dus vaak gerelateerd aan internationale conflicten en
migratiestromen.
1. Europa na de Tweede Wereldoorlog
- Tweede Wereldoorlog → meest recente oorlog op Europees grondgebied van die schaal waar
zoveel landen bij betrokken zijn
o Economische infrastructuur verwoest → meeste West-Europese landen bereiken het
welvaartspeil van voor WOII pas in 1950
- Moeilijke economische omstandigheden → mensen voelen zich niet gehoord: de sociale onrust
is meestal heel groot en geeft dan weer de aanleiding tot een aantal veranderingen
- Arbeiders waren voor de communistische partij:
o Grote verdediger van de belangen van de arbeider
o Communisten waren een belangrijk onderdeel geweest van het ondergronds verzet
tegen de fascistische bezetting
▪ GEVOLG: regeringen waren na WOII geneigd om een aantal sociale
maatregelen te nemen om de arbeiders blij te maken
2. Een unie in een verdeeld Europa
- Na WOII → Duitsland en Japan waren de verliezers
- Na WOII → VS en Sovjetunie (USSR) waren de grote overwinnaars
o VS had samen met andere westerse geallieerden (Fransen en Britten) West-Europa
bevrijd
o Rode Leger van de USSR had Oost-Europa bevrijd
,De ideologische tegenstellingen tussen de nieuwe machtshebbers VS en de USSR namen steeds meer
toe waardoor het wantrouwen tussen de twee alsmaar groter werd:
OOST-EUROPA (USSR) WEST-EUROPA (VS)
- Communistische regimes: één partij en - Democratisch verkozen regimes
burgers beschikten niet over een aantal - Economie was kapitalistisch:
democratische vrijheden productiemiddelen waren in privébezit
- Economie was communistisch: en er was een vrije markteconomieën
productiemiddelen waren - Invloedssfeer VS
gemeenschappelijk bezit en er was een
centrale planning
- Satellietstaten USSR
- Staatsgeleide economieën
- Werden vijanden en invloedssferen kwamen tegenover elkaar
te staan
o GEVOLG: Koude Oorlog (= permanente confrontatie
tussen twee supermachten zonder dat het tot een
rechtstreekse oorlog tussen hen kwam)
- Koude Oorlog kende periodes van hoogspanning en détente
(ontspanning)
- Kenmerkend: wapenwedloop met nucleaire wapens →
wederzijdse vernietiging zorgde voor weerhouding?
o Werd onrechtstreeks uitgevochten in de Derde
Wereldlanden
- Koude Oorlog had grote gevolgen voor Europa, dat door een
IJzeren Gordijn in tweeën werd verdeeld
o Grens die ervoor zorgde dat er twee nieuwe landen of werelddelen ontstonden, bepaalde
hoe mensen zich moesten gedragen
o Vermijden van nieuwe oorlog → Duitsland werd verdeeld in een westelijk en oostelijk
deel:
▪ BRD (VS): Bondsrepubliek Duitsland
▪ DDR (USSR): Duitse Democratische Republiek
o Duitsland had vier bezettingszones onder leiding van geallieerde machten: USA, FR,
USSR, UK
o Alleen al tussen 1950 en 1953 vluchtten minstens 865.000 inwoners van de DDR naar
de BRD
o Voornamelijk jonge en opgeleide mensen verlieten de DDR: brain drain
▪ REACTIE (1961): Oost-Duitse regering reageerde door in de hoofdstad Berlijn
een grens te trekken en rond West-Berlijn een muur te bouwen
- Jaren 80: in verschillende landen ontstaan (meestal vreedzame) protesten → communistische
regimes maken plaats voor democratische verkiezingen
o GEVOLG: Berlijnse Muur komt onder druk te staan → 1989: wordt geopend en zo
goed als afgebroken → gevoel van vrijheid en euforie
▪ Is er meer eenheid of versnippering?
▪ Verdere uitbreiding van de lidstaten en nieuwe uitdagingen:
klimaatopwarming, veiligheid, migratie…
▪ Opdeling West – Oost blijft wel bestaan in de beeldvorming van mensen en ook
in de actualiteit!
, Bekijk: het verhaal van de Berlijnse Muur, van bouw tot sloop (VRT)
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/11/05/van-bouw-tot-sloop-het-verhaal-van-de-berlijnse-muur/
Bekijk: zoveel duizend kilometers grensmuur ter wereld
https://www.youtube.com/watch?v=_pkPqg6QfEY
3. De Europese integratie: van verdeeldheid naar eenheid
- Wereld was terechtgekomen in een Koude Oorlog
o VS wilde vermijden dat de USSR zijn invloed in West-Europa zou kunnen uitbreiden
→ VS wilde ingaan tegen de succesvolle communistische partijen in West-Europa
o Slechte economische situatie was een belangrijke oorzaak van het succes van de
communisten
▪ VS had er belang bij dat de West-Europese economie zich herstelde
• OPLOSSING: Marshallplan
Definitie Marshallplan: een omvangrijk materieel hulpplan, dat op initiatief van de toenmalige
Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken George C. Marshall drie jaar na de Tweede
Wereldoorlog in werking trad. Het economische doel was om geldverkeer tussen landen te
vergemakkelijken en zo de wereldhandel te versterken. Enerzijds was het een genereus gebaar,
anderzijds een tactisch plan dat de Amerikaanse economische belangen enorm heeft gediend.
De VS hadden er belang bij dat de West-Europese economie snel herstelde:
- Vermijden aansluiting bij Sovjetunie
- Stimuleren Amerikaanse economie door van West-Europa een sterke handelspartner te maken
→ interessant voor de Amerikaanse export
- Hopend voor een sterke culturele invloed van de VS in Europa: Amerikaanse consumptiecultuur
vond gemakkelijk zijn weg in West-Europese landen
Marshallplan: begin van het proces van Europese integratie → voorwaarde aan financiële hulp: West-
Europese landen moesten meer gaan samenwerken en een gemeenschappelijk orgaan oprichten dat
onder meer zou beslissen over de verdeling van de financiële middelen van het Marshallplan (OEES)
- Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS): zes landen (België, Nederland,
Luxemburg, Frankrijk, Italië en West-Duitsland) stonden hun soevereiniteit (in- en
uitvoerrechten, subsidies, tol) over twee belangrijke oorlogsindustrieën (kolen en staal) af aan
supranationale instellingen om te vermijden dat ze los van elkaar sterke legermacht uitbouwen
- Europese Economische Gemeenschap (EEG): België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk,
Italië en West-Duitsland tekenden dit verdrag. Het is de voorloper van de Europese Unie (EU).
Er werd werk gemaakt van de inrichting van een gemeenschappelijke handelsmarkt, één tolvrije
regio en gemeenschappelijke buitengrenzen
o Europese Gemeenschap voor atoomenergie (Euratom): vreedzame toepassingen van
kernenergie bevorderen
- Europese Gemeenschap (EG): één gezamenlijk budget, één commissie en één raad voor de
EEG, EGKS en Euratom
- Verdrag Van Schengen: afschaffing van de grenscontroles waardoor er vrij verkeer mogelijk
werd voor alle personen die onderdaan zijn van de ondertekenende Europese landen. Een
tijdelijke opheffing van het verdrag blijft mogelijk (voorbeeld: vluchtelingenstromen)
, 4. Een nieuwe oorlog in Europa
- Nu: Kroatië = vakantiebestemming → 25 jaar geleden was er nog een burgeroorlog te midden
van de restanten van het communistische Joegoslavië
- Balkan = lappendeken van verschillende volkeren, talen en religies (moslims, orthodoxe
christenen, katholieken)
- Tijdens WOII: ontstaan van dictatoriaal repressief regime ten koste van Joden, Zigeuners,
Serviërs…
- Na WOII: Joegoslavië wordt opnieuw verenigd tot een Federale Volksrepubliek met 6
deelstaten (Servië, Kroatië, Slovenië, Bosnië-Herzegovina, Montenegro, Macedonië en twee
autonome gebieden Kosovo en Vojvodina)
o Theoretisch recht voor elke deelstaat om uit de federatie te stappen
- Overlijden Tito (1980)
- Val Berlijnse Muur (1989): voortbestaan van Joegoslavië komt in gedrang
o De verschillende nationaliteiten in de Balkan komen niet overeen en eisen meer
autonomie
- 1991: bloederige burgeroorlog in (delen van) Kroatië en Bosnië-Herzegovina
o Etnische zuiveringen
o Belegering van Sarajevo (hoofdstad)
o Massamoord in Srebrenica
▪ Europa en internationale gemeenschap kijken lijdzaam toe maar interveniëren
uiteindelijk door de tussenkomst van de VN-vredesmacht (Nederlandse
blauwhelmen)
• Eén van deze missies loopt vreselijk af en minstens 7000 mannen en
jongens worden vermoord omwille van hun religieuze etniciteit
- 1995: einde burgeroorlog
Bekijk: een zwarte bladzijde in de geschiedenis van Bosnië en Nederland
https://nos.nl/op3/video/2046384-een-zwarte-bladzijde-in-de-geschiedenis-van-bosnie-en-
nederland.html
5. Wat nu met de EU?
- 1989: scharnierjaar → val van de Berlijnse Muur, IJzeren Gordijn
o De toekomst van Europa en de EU was toen een ???
- Na 1989: hereniging en uitbreiding van Europa + invoering van de euro
- Nu: opnieuw periode van onzekerheid voor Europa
o 2008: financiële crisis veroorzaakte een wereldwijde bankencrisis en economische
recessie
▪ GEVOLG: trage groei en hoge werkloosheid
o Het opvangen van de bankencrisis leidt tot een stijgende staatsschuld van verschillende
staten → voor Griekenland kwam deze klap te hard aan om haar bestaande problemen
op te lossen
▪ GEVOLG: ander probleem komt boven water → de eurolidstaten delen wel een
gemeenschappelijke munt, maar een gezamenlijk fiscaal en economisch beleid
ontbreekt
• OPLOSSING: verregaande besparingsmaatregelen
• ++ Griekenland had ook te maken met vluchtelingenstromen uit
Midden-Oosten en Noord-Afrika
- 2016: EU sluit akkoord met Turkije om vluchtelingenstromen naar Griekenland te beëindigen
