Dit is een uitgebreide samenvatting van de eerste 2 hoorcolloges over ethologie en alle bijbehorende informatie uit Campbell. Hiertoe behoren o.a H40, H41 en H52 uit de 11e editie. Onderwerpen die hierin aan bod komen zijn: gedrag, 4 why's van Tiinbergen, proximaat, ultimaat, evolutie, adaptieve wa...
HCO24 & 25 ethologie 1
Zintuigen, heb je nodig om informatie uit de omgeving en vanbinnen op te vangen en te gebruiken.
Er zijn heel veel systemen zoals het spijsverteringssysteem etc. die op prikkels reageren om de
homeostase in stand te houden. Om het lichaam in homeostase te houden, is gedrag dus van belang.
Gedrag, een handeling/houding/kliersecretie als reactie van een individu in antwoord/respons op
een prikkel onder controle van het zenuwstelsel. Eigenlijk is alles wat je ziet gedrag, zoals een
beweging, maar ook stil staan en slapen zijn vormen van gedrag.
Ethologie, is de wetenschap van gedrag (in een natuurlijke omgeving) en grondleggers van ethologie
zijn Nike Tinbergen en Konrad Lorenz. Tinbergen heeft voornamelijk met meeuwen gewerkt en
Lorenz met ganzen. Volgens hen is gedrag een product van evolutie.
4 why’s van Tinbergen, je kan volgens Tinbergen op 4 manieren naar gedrag kijken:
1. Oorzaak: aanleiding, trigger, stimulus; mechanisme (werking spieren en hersenen).
2. Hoe: ontwikkeling van het gedrag (ontogenie)(kan gecorreleerd zijn met leeftijd, bv
hormonen die er eerst niet waren en nu wel of synaptische verbindingen); leren.
3. Functie, de overlevingswaarde en reproductie (fitness).
4. Evolutionaire oorsprong
Proximate verklaring, de eerste 2 why’s zijn de proximate verklaringen van het gedrag en zij gaan in
op het mechanisme.
Ultimate verklaring, de laatste 2 why’s vormen de ultimate verklaring van het gedrag en gaan in op
de functie van het gedrag. De ultimate verklaring heeft dus met de fitness te maken.
Hond, na de ontlasting zie je honden een soort graaf- of schepbewegingen maken. Dit is te verklaren
met de 4 why’s:
1. De aanleiding is urineergedrag waarna het motorische centrum prikkels naar de spieren van
de poot en heup stuurt.
2. Ontwikkeling van de neuronen -> motoriek. Een puppy voert dit gedrag waarschijnlijk nog
niet uit. Het gedrag ontwikkelt zich dus met de leeftijd waarbij synaptische verbindingen
gevormd worden en de motoriek verbeterd wordt.
3. Honden werken hun ontlasting als het ware een beetje omhoog en zij doen dat om hun
territorium af te bakenen.
4. De oorsprong ligt in het gedrag van wolven.
De derde why is bijvoorbeeld te testen door te kijken of een hond minder status heeft als hij de
mogelijkheid niet heeft om zijn ontlasting duidelijk te maken.
Evolutie, niet alleen morfologische kenmerken, maar ook gedrag evolueerd via natuurlijke selectie.
Volgens Darwin’s evolutietheorie zijn daar 3 kenmerken voor nodig:
1. Gedragsverschillen tussen individuen van eenzelfde soort. (Dit kan door mutaties komen in
bijvoorbeeld oriëntatiegedrag, zie voorbeeld zwartkoppen verderop in de samenvatting.)
2. De verschillen zijn genetisch.
3. Individu met gedrag dat het beste is aangepast aan de omgeving produceert meer
nakomeling die overleven tot adulten.
Adaptieve waarde, als iets adaptieve waarde heeft, levert het een toename in fitness op. Zo brullen
zeehonden en herten om vrouwtjes aan te trekken en concurrentie op afstand te houden. Dit kost
wel veel energie (kosten). Er zitten echter ook baten aan dit gedrag
verbonden en het feit dat het gedrag vaak voorkomt, geeft aan dat de
baten groter zijn dan de kosten. Door de aantrekking van vrouwtjes levert
het namelijk meer nakomelingen op. Doordat deze individuen meer
nakomeling krijgen, zal het gedrag zich verspreiden.
Oorzaak van gedrag, de oorzaak van gedrag begint met een stimulus en
die kan per diersoort verschillend zijn. In de stimulus zit een sign stimulus
die het gedrag opwekt en bij jonge vogels is het meestal de
opengesperde rode bek van de jongen die het voedingsgedrag uitlokt bij
de ouders. De stimulus wordt in de hersenen verwerkt en levert dan via
het motorisch centrum een gedrag op.
, Sign stimulus, het onderdeel van een prikkel die het betreffende gedrag uitlokt. Als twee
stekelbaarsjes elkaar tegenkomen, is het rode buikje hetgeen wat het gedrag uitlokt. Als je twee
stekelbaarsjes bij elkaar plaatst waarvan de rode buik bedekt is, zal er geen gedrag uitgelokt worden.
FAP, fixed action pattern, heel veel gedrag is instinctief en FAP is als het ware reflexmatig gedrag. Een
bepaalde stimulus levert dan altijd hetzelfde gedrag op.
Heterogene stimulussummatie, soms zijn stimulus wat complexer dan alleen een rode vlek. Als een
varkensboer bijvoorbeeld via kunstmatige inseminatie een vrouwtje zwanger wil maken, zal zij eerst
vruchtbaar moeten zijn. Hij moet dus weten wanneer ze ovuleert en dat is te achterhalen doordat
een vrouwtje onder bepaalde omstandigheden schrapstelgedrag uit zal voeren, wanneer ze
geovuleerd heeft. Bij schrapstelgedrag gaat het vrouwtje namelijk stil staan, zodat de beer dan kan
beginnen aan de paring. Bij kunstmatige inseminatie is er echter geen mannetje aanwezig en een
boer kan dan op meerdere manieren het schrapstelgedrag uitlokken:
- Druk op de flanken door de boer 48%
- Druk + beer achter schot 90%
- Druk + beer achter hek 97%
- Druk + ‘liefdeszang’ 71%
- Druk + geurspray v/d beer (feromonen) 81%
- Druk + zang + geur 90%
- Hofmakerij door een beer 100% sommatie
Achter elke vorm van uitlokking is weergegeven in hoeveel procent van de gevallen een vrouwtje het
schrapstelgedrag zal uitvoeren als ze daadwerkelijk vruchtbaar is. De een-na-laatste optie wordt het
meest gebruikt en je ziet hier dus dat één sign stimulus niet genoeg is en dat er meer stimulus
aanwezig moeten zijn om het gedrag uit te lokken. Bij heterogene stimulussummatie is het dus de
som van de afzonderlijke prikkels die een bepaald gedrag uitlokt.
Gestalt, een kuikentje van een paar uur oud weet al dat die zich klein moet
maken wanneer er een roofvogel over vliegt. Als er een ongevaarlijke vogel
overvliegt, zie je dit gedrag niet. Dat komt doordat de vorm (het gestalte) net
iets verschilt tussen roofvogels en andere vogels. Het is dus in de genen van het
kuikentje opgeslagen dat een vogel met een kort gedeelte voor de vleugels en
een lang gedeelte achter de vleugels een gedrag oproept waarbij het kuikentje
ineen duikt. Gestalt is meer dan de som van de prikkels. Bij gestalt moeten ze in
een bepaald patroon voorkomen en dat is in dit geval de vorm in combinatie met de vliegrichting.
Gestalt mens, ook bij de mens komt gestalt voor net zoals (bijna) elk ander gedrag wat ook bij dieren
voorkomt. Zo levert een dier wat grote ogen heeft en wat er bollig en wollig uitziet bij de mens vaak
vertedering op, waardoor je zorggedrag gaat vertonen (vertedering -> zorggedrag = FAP). Denk
bijvoorbeeld aan je reactie wanneer je een schattige puppy ziet. Je hoeft er dus niet eens over na te
denken om een jong dier te verzorgen, dat gaat vanzelf.
Vertedering, bij vrouwen wordt het vertedering gedrag sterker opgewekt dan bij mannen, omdat
vrouwen meestal degene zijn die de zorg op zich nemen.
Adaptieve betekenis FAP, een muis springt altijd op wanneer die een ratelslang hoort en dat heeft
als adaptieve waarde dat zijn overlevingskans waarschijnlijk groter is. Een FAP is meestal een snelle,
adequate reactie en duurt dus minder lang dan een respons waar je over na moet denken.
Motivationeel systeem, in de vorige afbeelding die bij het kopje
‘oorzaak van gedrag’ weergegeven is, lijkt het of een sign stimulus
altijd een gedrag uitlokt, maar dat is niet zo. Het gedrag is namelijk
ook afhankelijk van motivatie. Als het bijvoorbeeld
voortplantingsseizoen is bij vogels door de langere dagen zal er
minder melatonine zijn en meer testosteron, waardoor de vogels
nestjes gaan bouwen en gaan fluiten. Als het zonnig is op een
koude winterdag zal je dit gedrag niet waarnemen, omdat er dan
geen hoge concentratie testosteron aanwezig is. Hetzelfde geldt
voor het schrapstelgedrag van varkens. Dat vindt alleen plaats als
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper brittheijmans. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
