HOOFDSTUK 5 – DE FYSIEKE ONTWIKKELING
DEEL 1: FYSIEKE GROEI EN HERSENONTWIKKELING
ADOLESCENTIE
LICHAMELIJKE VERANDERINGEN
• adolescentie = fase tussen kindertijd en (jong)volwassenheid
• in die fase gebeurd de transformatie: kinderlichaam volwassen lichaam
• dit is een heel ingrijpende transformatie die in diverse culturen/religies wordt gevierd met eigen
overgangsrituelen
o bat mitswa en bar mitswa (joodse traditie, ceremonie die gaat over het feit dat dochter/zoon
overgaat naar een fase waar zij/hij verantwoordelijkheid neemt om aan de geboden en
verboden van de joodse wet te gehoorzamen)
o quinceañera (meisje heeft leeftijd van seksuele rijping bereikt)
o vormsel (katholieke kerk, zalving en handoplegging)
o lentefeest (vrijzinnige gemeenschappen)
o …
vooraf:
• primaire geslachtskenmerken
o van bij geboorte aanwezig
o organen en structuren van het lichaam rechtstreeks betrokken op de voortplanting
o primaire geslachtskenmerken ondergaan veranderingen in de puberteit
o mannen: penis, scrotum/testikels
o vrouwen: vagina, schaamlippen
• secundaire geslachtskenmerken
o zichtbare tekenen van seksuele rijping
o ontstaan in puberteit
o mannen: schaamhaar, okselhaar, baard, stem
o vrouwen: borsten, schaamhaar, okselhaar
Puberteit komt op gang door activatie van neuro-endocriene systemen:
• HPG-as (verantwoordelijk voor gonadarche)
o H: hypothalamus
o P: hypofyse
o G: gonaden (= geslachtsklieren)
• HPA-as (verantwoordelijk voor adrenarche)
o H: hypothalamus
o P: hypofyse
o A: adrenal (= bijnieren)
Gonadarche en adrenarche zijn activatieprocessen die allebei een rol spelen in de puberteit.
activatie van de HPG-as:
• hypothalamus scheidt Gonadotropine Releasing Hormone (GnRH) af
• GnRH stimuleert hypofyse tot aanmaak gonadotrope hormonen namelijk:
, o LH (luteïniserend hormoon)
o FSH (follikelstimulerend hormoon)
• LH en FSH stimuleren de geslachtsklieren (= gonaden)
o jongens: testikels
o meisjes: eierstokken
• gonaden beginnen geslachtshormonen te produceren
o jongens: testosteron
o meisjes: oestrogeen/progesteron
• proces start bij meisjes gemiddeld twee jaar vroeger dan bij jongens (10/11j vs 12/13j)
activatie van de HPA-as:
• hypofyse maakt ook hormonen aan die de bijnieren activeren
• bijnieren produceren een aantal specifieke geslachtshormonen (J: androgenen, M: oestrogeen)
• dit proces komt al op gang voor de activatie van de HPG-as
• het is na start van de gonadarche mee verantwoordelijk voor enkele secundaire
geslachtskenmerken (o.m.: groei schaamhaar, acne…)
• hypofyse produceert ook meer groeihormoon
↓
• versnelde aanmaak v nieuwe kraakbeencellen in groeischijven
↓
• pubertaire groeispurt
o gemiddeld 9 à 10.5 cm per jaar (bijna even snel als in babytijd)
o MAAR groeipatronen tegengesteld aan die van babytijd
o start en einde bij meisjes gemiddeld twee jaar vroeger dan bij jongens (vanaf 10 vs. 12 jaar en
tot rond 14/15 vs 17 jaar)
o groei stopt wanneer groeischijven dichtgegaan zijn geen verdere groei meer mogelijk
vanaf dan
meisjes:
- borstontwikkeling (= telarche)
- schaamhaar
- groei schaamlippen en clitoris
- groeispurt, heupen breder
- okselhaar, zweet, acne
- baarmoeder groeit
- eisprong en eerste menstruatie (= menarche) (eerste menstruatie is zonder echte eisprong)
jongens:
- groei testikels (= teelballen)
- schaamhaar
- groei penis en scrotum
- groeispurt, schouders breeder
- okselhaar, zweet, begin baardgroei, acne
- spermatogenese → eerste zaadlozing (= spermarche/semenarche)
- stemverandering (doordat strootenhoofd groeit stembanden w langer diepere/lagere
stem)
, tannerschaal ( referentiekader voor artsen)
• vijf stadia puberteit
• gebaseerd op borstontwikkeling (V), schaamhaar (M en V) en externe genitaliën (M)
Verschil bij meisjes en jongens in timing van puberteit.
• verandering vet- en spiermassa verschillend naar gelang van geslacht
o jongens: sterkere toename spiermassa en minder vetpercentage in armen en benen
o meisjes: toename vetpercentage in armen en benen en relatief kleinere toename spiermassa
• bij jongens nemen ook longvolume en aantal rode bloedcellen in sterkere mate toe dan bij
meisjes
J meer fysiek uithoudingsvermogen
J betere atletische vaardigheden
HERSENONTWIKKELING
• hormonale veranderingen brengen grote veranderingen in structuur van en communicatie tussen
hersengebieden mee
o myelinisatie (= coating van axonen wat zorgt voor betere geleiding)
o pruning (= snoeien van overbodige synapsen)
• emotioneel/sociaal netwerk binnen hersenen rijpt sneller dan het cognitieve controlenetwerk →
tijdelijk onevenwicht
o verhoogde reactiviteit ten aanzien van zowel positieve als negatieve stimuli
o verhoogde sensitiviteit voor sociale stimuli
o impulsiviteit, roekeloosheid, sensatie zoeken, regelovertredend gedrag...
hersenontwikkeling tss 5 en 20 jaar:
- bij 5j nog heel wat niet-rijpe delen
- bij 20j zijn de grootste delen gerijpt, wat overblijft en dus nog niet gerijpt is zijn nog een paar
stukjes in de prefrontale cortex (= deel vd hersenen waarmee mensen denken, oordelen en
complexe inschattingen maken)
