Les 1: Inleiding tot de psychologie
A. Wat is psychologie?
Als we het woord psychologie gebruiken kunnen we daar veel onder verstaan:
• Natuurlijke interesse in psychologische vragen = menselijk
• In een boekhandel vind je vaak een gang van psychologie, maar het materiaal daar is vaak
niet op wetenschap gebaseerd
• Het is niet dat iemand die schrijft over een psychologische vraag dat het om wetenschap
gaat
Volgens de american psychological association is psychologie: “Curiosity is part of human
nature. One of the first questions children learn to ask is “why?” As adults, we continue to wonder.
Using empirical methods, psychologists apply that universal curiosity to collect and interpret
research data to better understand and solve some of society’s most challenging problems. It’s
difficult, if not impossible, to think of a facet of life where psychology is not involved. Psychologists
employ the scientific method — stating the question, offering a theory, and then constructing
rigorous laboratory or field experiments to test the hypothesis.”
Nieuwsgierigheid is dus heel menselijk (waarom doet iemand iets?) en universeel.
Psychologie als wetenschap gaat dit beantwoorden aan de hand van wetenschap.
Wat is psychologie als wetenschap?
• Gedrag wordt bestudeerd
• En gedrag wordt gebruikt
• Om de interne processen (emoties, redeneren en leren bijvoorbeeld) die aan de basis
liggen van gedrag te begrijpen.
Voorbeeld van gedrag is motivatie, je kan het niet meten aan de hand van een fMRI
Hetzelfde geldt voor leren etc. We leiden iets af uit die aspecten aan de hand van gedrag
Gedrag kunnen we heel breed interpreteren:
• Gedrag in de enge zin kunnen we interpreteren als: hoe vaak wordt er in de zaal gehoest
en dat turven.
• Maar gedrag is ook vragen aan mensen is of ze doorgaans veel klachten hebben, het
antwoord daarop is ook gedrag.
• Zijn er omstandigheden die gedrag beïnvloeden, waardoor we mogelijk iets te weten
komen over interne processen die meespelen?
Psychologie als wetenschap wordt bestudeerd aan de hand van:
• Systematische observaties
• Openbaar maken
• Toetsbare theorieën
B. Voorlopers van de psychologie
Psychologie als wetenschap heeft een lange geschiedenis omwille van de vragen, maar de manier
op die te beantwoorden zijn relatief nieuw
,Vroeg dacht men vooral filosofisch na over de psychologie:
• Plato gebruikt het idee metaforen. Hij dacht dat je wordt geboren met een leeg geheugen
en daar worden dingen op ingeprent (Tabula rasa).
• Socrates bekeek het geheugen als een vogelkooi, waar chaotisch vogels invliegen en als
je wat wilt herinneren dan pak je een van die vogels.
• Beide niet wetenschappelijk, maar gaan uit van intuïtieve aspecten.
Het duurde lang voordat psychologie wetenschappelijk was, dit heeft te maken met complexiteit
met het fenomeen, zoals het fenomeen van perceptie. Bovendien ook met het mensbeeld (in de
westerse wereld), dit heeft heel lang in de weg gezeten van de wetenschappelijke functie (dat we
een deel zouden zijn van God <> wetenschappelijke studie).
Ontwikkelingen die psychologie mogelijk hebben gemaakt
1. Toenemende belang van (exacte) wetenschappen in de maatschappij
Tot het einde van de middeleeuwen dacht men dat alle hogere kennis van God kwam. Na de van
het Romeinse rijk was de Katholieke kerk nog de enige instantie die het onderwijs stimuleerde. De
menselijke ziel had met God te maken en is geen voorwerp van studie
Dit heeft geduurd tot de opstand van de Protestantse reformatie in de 16 e eeuw. De
wetenschappelijke revolutie kwam op hetzelfde moment als reformatie:
• Copernicus had ontdekt dat de aarde niet het centrum van ons heelal was, dit was
choquerend. Dus ook dat deed dat iets met de status van de mens
• Mensen mogen ook onderworpen aan natuurwetten en kan (mag) het voorwerp van studie
zijn
• Later ook Galilei en Newton
Wetenschappen en techniek kenden een enorme groei vanaf de 18 e eeuw. De methodes binnen
wetenschappen en techniek hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de psychologie (=
exact-wetenschappelijke methode, zie later).
2. Ontwikkelingen in de filosofie
NB: Lopen in parallel aan de vorige
De oude Grieken en Katholieken hadden een dualistische visie waarin lichaam en geest volledig
gescheiden waren.
Descartes stond in voor de volgende dingen:
• Rationalisme: het onafhankelijk denken zette hij weer op de voorgrond, dit is het nadenken
met ons verstand. In die denkwijze is systematische observatie dus helemaal niet
belangrijk.
• Nativisme = sommige kennis is aangeboren
• Dualistisch interactionisme: Vooral van belang was dat hij het strikt dualisme heeft
doorbroken, hij stelde dat er een interactie was. Hij dacht dat die interactie kon gebeuren
in de hypofyse, want dit ligt centraal in de hersenen
• Het menselijk lichaam in zijn idee was voorwerp van de wetenschap en is een machine,
maar de geest nog niet.
Iets later ontstond het empirisme, deze kijken naar gegevens en empirische gegevens.
De menselijke geest komt volgens hen tot stand via input van zintuigen, het menselijk
bewustzijn/geest is daar een fenomeen van.
, • Tegen rationalisme, maw observatie is noodzakelijk
• Geest komt tot stand via sensorische processen (en is niet aangeboren)
Ook de geest kan bestudeerd worden
Belangrijk binnen empirisme was het associationisme = is het belang van associaties in het
menselijk denken en leren. Dit leidt tot hogere kennis door dingen van lagere kennis te associëren.
Door empirisme worden lichaam en geest gezien als machine en kunnen dus lichaam en geest
wetenschappelijk bestudeerd kunnen worden
3. Darwin en de evolutietheorie
Hij was belangrijk, omdat:
• Hij duidelijk maakte dat we komen van vroegere levensvormen en toevallig zijn ontstaan.
• Belang van genetische variatie en natuurlijke selectie
• Bepaalde genetische kenmerken waren voordelig die hebben overleefd (survival of the
fittest)
We zijn dus niet het evenbeeld van God, maar meer een dier
Belangrijk voor Psychologie:
• Mens ontstaan uit dieren dieren kunnen iets leren over mens
• Start van comparatieve psychologie: gedrag van dieren èn mensen als studieobject
• Mens onderhevig aan natuurwetten
• Hij gebruikte methoden van ‘Moderne’ wetenschapper: zoals systematische observatie,
zorgvuldige documentatie, hypothesen formuleren.
C. De eerste scholen van de psychologie
Europa
1. Structuralisme - Wundt
Wundt was man die zich voor het eerst psycholoog heeft genoemd. Hij was een structuralist,
omdat ze geïnteresseerd waren in wat de essentiële elementen van de menselijke
geest/bewustzijn waren. Hij ging die elementen via onderzoek identificeren als basis en daarmee
wilde hij complexere dingen begrijpen.
Methode
• Analytische introspectie = is bij jezelf nagaan wat je ervaart en dat heel gedetailleerd
documenteren (Titchener over pijn als voorbeeld). Dit niet helemaal precies, ook is dit
subjectief, iedereen geeft een andere beschrijving.
Kritiek
• Weinig praktisch (tijdrovend)
• Onbetrouwbaar! Verschillende meningen maar wie is juist?
2. Toegepaste psychologie – Binet
Binet kreeg van de regering de vraag: hoe kunnen we weten of we kinderen met een
leerachterstand kunnen ophalen door bijles te geven?
Hij is die kinderen een gedicht laten instuderen, dit had wel een voorspellende waarde. Dit
onderzoek leidde tot het ontstaan van de eerste intelligentie test.
, Onderzoek van Binet = toegepaste psychologie, dit vertrekt vanuit een vraag van de realiteit en
zoekt een oplossing voor een probleem dat zich voordoet. Dit is anders dan fundamenteel =
gewoon om te weten (nuttig of niet).
3. Psychoanalyse – Freud
Zijn idee was dat gedrag en bewustzijn maar oppervlakkige fenomenen zijn. Er is iets als het
onbewuste:
• Psychologische problemen hebben vaak te maken met problemen die terug gaan naar de
kindertijd en die verdrongen zijn en in het onbewuste zitten en die naar de oppervlakte
willen en dat niet kunnen.
• Hij zegt dat we die mensen kunnen helpen door het onbewuste bewust te maken
• Hij deed dat aan de hand van technieken, zoals droomduiding of vrije associatie
• Kreeg heel veel kritiek, want het is niet wetenschappelijk, het onbewuste kan je eigenlijk
niet toetsen. Freud werkte ook met een heel specifieke groep, bepaalde groep vrouwen uit
Wenen, en daaruit heeft hij een generalisatie gedaan, maar mag dat wel?
Verenigde staten
1. Functionalisme – William James
Ze waren niet geïnteresseerd in de basis elementen (structuralisme), maar willen weten hoe iets
toegepast functioneert, bijvoorbeeld met betrekking tot onderwijs of arbeidswereld. Ook was er
hier interesse in individuele verschillen.
Een prototypisch voorbeeld waren de Hawthrone experimenten: men wilde beantwoorden hoe
we de prestaties van arbeiders in een fabriek Verhogen (aanpassen van licht, geluid, beloning etc.)
Wat ze ook deden, de productie ging omhoog, alles had een positief effect
wanneer mensen deelnemen aan onderzoek dan weten ze dat ze geobserveerd worden en dus
gaan ze meer hun best doen.
William James is de Godfather van de psychologie
Kenmerkend is dat veel meer gedrag bestudeerd werd, denk aan productiviteit en ging ook vooral
andere populaties bestuderen. Introspectie was ook nog een onderdeel.
Psychologie zal een oplossing moeten bieden voor problemen in de maatschappij volgens hem.
2. Behaviorisme
Behaviorisme is sterk beïnvloed door evolutieleer vooral (aangepast) gedrag is van belang
• Gedrag is direct observeerbaar
• Gevormd als reactie op structuralisme. Het ging zich afzetten tegen introspectie (gedrag
als enige studieobject)
• Reactie op functionalisme. Studie van de geest is onmogelijk (functionalisme
bestudeerden deze via gedrag)
Agressie is niet te bestuderen, enige houvast is het aantal gevechten (gedrag) waarin persoon
terecht geraakt.
Skinner was hier van groot belang Skinner box (experimenteel heel manipuleerbaar)
Aan de hand van een S (stimulus) – R (respons), je gaat een stimulus veranderen en dat heeft een
positief of negatieve gedrag en dat gaat een verandering teweeg brengen in gedrag. Dit is
instrumenteel/operationele conditionering.
