Examen plichtenleer
HOOFDSTUK 1 : Ethiek & moraal
1.2 Begrippen: “De belangrijkste verantwoordelijkheid die
ieder van ons heeft is zijn eigen gedrag.”
➢ Filosofie
➢ Ethiek - Michel de Montaigne
➢ Moraal
➢ Moreel oordeel
➢ Moreel dilemma
➢ Ethisch handelen
➢ Integriteit
➢ Juridische en morele rechten
➢ Waarden en normen
Filosofie
De eerste filosofen waren natuurfilosofen die nadachten over de natuur, kosmos en wereld
rondom.
Ontstaan: 800-400 voor onze tijd (V.O.T) in oud Griekenland/Turkije.
Polis (stad) en agora (markt) → Athene
Mensen hadden nood om zichzelf te ontwikkelen om in die polis zo goed mogelijk te kunnen
functioneren en samen te leven.
Burgers werden betrokken bij politiek op de markt en dit zorgde voor de eerste echt vrije en
democratische samenleving onder leider Pericles (ca. 495-429 v.o.t.)
Filosofie werd ter lering en vermaak aangeboden aan de burgers van de polis.
Filosofie (Grieks: philos – houden van/vriend + sophia – wijsheid)
Academia: daar werd aan filosofie gedaan ter lering en vermaak, er waren ook toeschouwers
3 grote kennisgebieden:
- Fysica (Hoe zit de wereld en natuur in elkaar?)
- Logica (Hoe kun je aan betrouwbare kennis komen? Kennis- en taaltheorie)
- Ethica (Wat hoor je wel/niet te doen? Kennis handelen, moraal, zeden en gewoonten)
Rationalisme vs. Empirisme
Betrouwbaarheid kennis? Parmenides (515 – 450) vs. Herakleitos (540 – 480), zijn – worden
- Empirisme: waarneming en ervaring (inductief)
- Rationalisme: mogelijkheden van menselijke rede als basis (deductief) (vertrekken
vanuit bestaande theorie)
1
,Later Plato (Parmenides) en Aristoteles (Herakleitos) die rationalisme (culminatiepunt
Descartes) en empirisme (David Hume en Berkley) verder uitwerken.
Ethiek
èthos = gewoonten, gebruiken, zeden en houding
Ethiek is deel van de filosofie en de centrale vraag is:
! Welke menselijke beslissingen/handelingen zijn goed of toelaatbaar en welk slecht of niet
toelaatbaar? Ethiek houdt zich bezig met het onderzoeken/rechtvaardigen van ethische
waarden, normen en waardestelsel. (waarom vind ik dit juist of fout?)
→ ontstaan figuur Socrates!
- Maak iets van je leven!
- Onderzoek je leven en ontwikkel wijsheid.
- Ging op wandel en bevroeg de burgers op straat.
- Wat is rechtvaardigheid?
- Wat betekent het een goed leven te leiden?
- Zelf nadenken! Erachter komen wat het juiste handelen voor jou betekent.
“Wijsheid moet je ontwikkelen door je leven te onderzoeken. Een leven dat niet onderzocht
is, is een leven dat niet geleefd is.”
Moraal
≠ ethiek (“ethiek is systematische reflectie over moraal” ≈ Aristoteles)
! Het geheel van waarden en normen van een gemeenschap, individu, bedrijf, organisatie,…
Dit kan evolutionair biologische wortels hebben.
→ biologisch instinct
Een moreel (of ethisch) dilemma ontstaat als er een botsing is tussen verschillende morele
waarden.
→ Handeling is moreel juist als er voldoende rekening gehouden is met de rechten, belangen
en wensen van betrokkenen.
Moreel oordeel
Een moreel oordeel is het antwoord op de vraag of een handeling of beslissing moreel juist is.
→ Het in de praktijk brengen van ethiek bij dilemma/waardenconflict.
Volgens een bepaalde redenering onderbouwd met argumenten. Rationele en intuïtieve
redenering in rekening brengen. Recht doen aan alle betrokkene.
Ethisch handelen
Ethisch handelen is dat handelen dat in overeenstemming is met de waarden en de normen
waaraan we onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.
2
, Hou ik rekening met rechten en belangen van anderen/betrokkenen?
Iedere partij wiens gerechtvaardigde belangen kunnen worden beïnvloed door de activiteiten
van de onderneming, of die zelf invloed op de gerechtvaardigde belangen van de
onderneming kan uitoefenen.
Ethisch handelen kan op 3 niveaus:
- individueel niveau (micro)
- organisatieniveau (meso)
- economisch (macro)
Integriteit
= Geheel van gedragsvormen, kennis en attitudes om vertrouwen te creëren en te
behouden.
Integer je beroep uitoefenen, betekent dat je handelt vanuit de verantwoordelijkheden die bij
je taak en positie horen, met inachtname van de regels, richtlijnen, normen en waarden die
gelden, met oog op het welzijn, de belangen en rechten van alle betrokken.
• Individuele integriteit: doen wat je zegt, zeggen wat je doet, eerlijk- en oprechtheid,
betrokkenheid, geen emotionele veinzerij of agenda
• Sociale integriteit: verleidingen weerstaan uit je omgeving, machtspositie niet
misbruiken of bederven,
Een beetje integere houding werkt niet! Verantwoordelijkheden !
Waardesystemen:
- Liberalisme met individuele vrijheid
Nomen en waarden - Socialisme met solidariteit
- Kunst stelt schoonheid als waarde voorop
Waarden - Religie en moraalwetenschappen vinden het
goede handelen en hoe dit te doen een
Set beginselen richtinggevend voor mensen
belangrijke waarde.
Eerlijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, schoonheid, - Economie stelt nut (utility) centraal
solidariteit, gastvrijheid,… - Politiek stelt macht voorop
- Wetenschap stelt waarheid en objectiviteit
→ sterk sociaal-cultureel bepaald! voorop
In bedrijfscontext is waardeset meestal opgenomen in jobomschrijving, je kan in het
professionele leven botsen op iemand met een andere waardeset → open prof. Houding.
Normen
Uitdrukking van waarden, hoe we ze omzetten in de praktijk (wetten en regels).
- Gedragsregels
- Bepaald door en voor bepaalde groepen/verenigingen
- Tijdsgebonden
- Rechtssysteem is normatief, sommige beroepen via beroepscode ook normatief
3
