Psychologische en psychopathologische
aspecten van de voortplanting 2019-2020
Demyttenaere Koen
Familiale en seksuologische wetenschappen
Samenvatting B-KUL-E09L9A
Studenten verwerven een inzicht in de psychologische aspecten en psychopathologische problemen die verband
houden met contraceptie, (on)vruchtbaarheid, zwangerschap, postpartum en menopauze.
,Inhoudsopgave
Les 1: Inleiding tot het OPO.......................................................................................................................................... 3
DEEL 1 DE PSYCHOLOGISCHE ASPECTEN VAN CONTRACEPTIE..............................................8
Les 2: contraceptie........................................................................................................................................................... 8
2.1. De nood aan contraceptie....................................................................................................................................... 8
2.2. Verschillende tendensen over de tijd heen....................................................................................................... 8
2.3. L’inconscientifique................................................................................................................................................... 10
Les 3: seksualiteit en de trend van de-seksualisering..................................................................................... 14
3.1. Freud “Het is kind is polymorf pervers”.......................................................................................................... 14
3.2. Aan welke criteria moet het contraceptiemiddel voldoen?....................................................................15
3.3. Soorten contraceptie............................................................................................................................................... 16
3.4. Seksualiteit en angst............................................................................................................................................... 18
Les 4: angst, persoonlijkheidsstoornissen en seksualiteit.............................................................................21
4.1. Angsten en neurose detectoren.......................................................................................................................... 21
4.2. Seksualiteit, angsten en de link met persoonlijkheidsstoornissen.......................................................22
Les 5: Freud versus Willi: de narcistische, orale, anale en genitale fase..................................................27
5.1. Jürg Willi...................................................................................................................................................................... 27
5.2. Freud.............................................................................................................................................................................. 28
Les 6: zwangerschap: psychosomatiek en het organisch element.............................................................32
6.1. (Hyper)enesis gravidarum (zwangerschapsbraken)................................................................................32
6.2. Psychosomatiek......................................................................................................................................................... 35
Les 7: Sterilisatie............................................................................................................................................................. 37
7.1. Wat is sterilisatie...................................................................................................................................................... 37
7.2. Wat is de attitude en verantwoordelijkheid van de arts bij sterilisatie?..........................................39
7.3. Wanneer kan je concluderen dat sterilisatie de juist beslissing is?....................................................41
Les 8: contraceptie bij jongeren............................................................................................................................... 45
8.1. Ouders t.o.v. de ontwakende seksualiteit van hun kinderen..................................................................45
8.2. Adolescenten en seks............................................................................................................................................... 49
DEEL 2: Onvrijwillige onvruchtbaarheid: de kinderwens en vruchtbaarheidsproblemen....51
Les 9: kinderwens.......................................................................................................................................................... 51
9.1. Wat drijft een kinderwens?.................................................................................................................................. 51
9.2. Ouderschap................................................................................................................................................................. 53
9.3. Het niveau van de kinderwens............................................................................................................................ 54
9.4. Het verschil tussen zwangerschapswens, kinderwens en ouderschapswens..................................56
9.5. Het verbod op de kennis van oorsprong......................................................................................................... 59
Les 10: Kinderwens: theoretische aspecten........................................................................................................ 63
10.1. De psychodynamische aspecten van de kinderwens...............................................................................63
10.2. De relationele aspecten van de kinderwens...............................................................................................67
10.3. De transgeneratie/ trans-systemische aspecten van de kinderwens..............................................70
Les 11: stress en de vruchtbaarheidskliniek....................................................................................................... 72
11.1. Onvruchtbaarheid en stress.............................................................................................................................. 72
11.2. De invloed van stress............................................................................................................................................ 75
11.3. De impact en het doel van counseling bij fertiliteitsklinieken............................................................80
DEEL 3: de psychologie van de zwangerschap en het post partum.....................................83
Les 12: de psychologische beelden van post partum....................................................................................... 83
12.1. Postpartum blues................................................................................................................................................... 83
12.2. Postpartum psychose........................................................................................................................................... 84
12.3. Postpartum depressie.......................................................................................................................................... 86
Opgeloste examenvragen..................................................................................................88
2
, Les 1: Inleiding tot het OPO
De evaluatie van dit OPO bestaat uit een 'mondeling examen met schriftelijke
voorbereiding'.
De examenvragen zijn 'open vragen', die elk een representatief deel/thema van de
leerstof bestrijken.
Tijdens het examen stelt de docent bijvragen met als doel het kennisniveau van
de student zo goed mogelijk vast te stellen
Hetgeen we in deze cursus gaan zien gaat eerder over het verwerven van attitudes over
de onderwerpen, en dus niet zo zeer over wetenschappelijk onderbouwde standpunten.
Waarom niet? Er is nog weinig onderzoek op deze terreinen.
In de les zal er veel discussie over de onderwerpen aan bod komen
Het vormen van attitudes het is van belang om te reflecteren over je eigen emoties
en gedachten en in te zien dat deze dingen een invloed hebben op je eigen handelen.
Daarnaast besteed dit OPO evenals aandacht aan de ethische en maatschappelijke
aspecten van de besproken onderwerpen.
Het is voornamelijk belangrijk om niet te snel te reageren. Je moet op de hoogte zijn van
de verschillende soorten standpunten en dynamieken.
Voorbeeld
Is het verantwoord om te kiezen voor een draagmoeder van 55+?
Wat met gehandicapten en draagmoederschap en/of zwangerschap?
Opbouw lessenpakket
Deze cursus bestaat uit 3 delen
1. Psychologische aspecten van contraceptie (d.w.z. vrijwillige onvruchtbaarheid)
2. Onvrijwillige onvruchtbaarheid waaronder de kinderwens en
vruchtbaarheidsproblemen
3. De psychologie van de zwangerschap en post partum
1.1. Terugbetaling pro en contra
Openingsdiscussie thema terugbetaling.
3
,VRAAG 1: waarom zou anticonceptie wel/niet terugbetaald moeten worden?
PRO CONTRA
Iedereen heeft het recht om zelf de keuze Als je anticonceptie voor iedereen gratis
te maken of ze al dan niet zwanger willen gaat maken, kunnen vrouwen minder
worden moeite doen om condooms te gaan
gebruiken (SOA’s)
Anticonceptiemiddel is een geneesmiddel
Mannen betalen op deze manier mee aan
en heeft een invloed op je lichaam: met
het anticonceptiemiddel
wet de neveneffecten hiervan?
Er zal minder angst heersen over het
zwanger worden waardoor er meer tijd is
om echt te genieten van seks
Het tegengaan van over-populatie (maar is
dat wel zo in België?)
Op deze manier kunnen mensen uit de
lagere sociale klasse ook genieten
VRAAG 2: waarom zou IVF wel/niet terugbetaald moeten worden?
PRO CONTRA
Door het terugbetalen van IVF valt de IVF vormt een grote kost voor de
financiële druk weg, hierdoor kan er meer maatschappij, terwijl het aantal gelukte
gefocust worden op de psychologische prestaties heel gering is. Een systeem kan
beleving niet alles betalen.
Momenteel is het slechts een luxe- IVF gaat niet zo zeer over een
geneeskunde waarbij enkel de rijkere aan geneesmiddel, maar eerder over het
IVF kunnen doen vervullen van een wens
Het is belangrijk om het natuurlijk gegeven
4
, te accepteren: je bent zwanger of niet
IVF is niet de enigste oplossing: er zijn ook
alternatieven zoals een pleeggezin of
adoptie
Waar ga je de grens leggen? Stel je hebt al
kinderen, moet je dan nog IVF toelaten?
Wat met een leeftijdsgrens?
Is het recht op een kind wel een recht?
Neen. In het wetboek staat wel dat je recht
hebt op seksualiteit, maar het recht op een
kind bestaat niet.
We komen terug op het enkele pro’s en contra’s, namelijk:
1. Het recht hebben op..
o Wat is recht? We zien dat dit vaak gepaard gaat met eisend gedrag, maar
is het willen van kinderen een recht of een wens?
2. Volksgezondheid
o De volksgezondheid spreekt voornamelijk over ziekte problemen. Het gaat
dus om dingen tegen te houden of te genezen. Als het gaat over
maatschappelijke kost, dan spreek je ook over het begrip van ziekte: dus
de discussie is of IVF wel terugbetaald moet worden?
o In de VS worden infertiliteitsbehandelingen niet terugbetaald, omdat dat
het geen ziekte is. Dus waarom moet de ziekte verzekering in België dat
dan betalen? Dat is voor ziektes. Daarnaast is het ook belangrijk te weten
dat de budgets beperkt zijn.
o Is infertiliteit een ziekte of eerder het niet kunnen accepteren van verlies?
Is het niet beter voor deze bevolkingsgroepen om therapeutische hulp te
zoeken?
3. Succes van de behandeling: hoe groot is de kans dat je met een levend kind thuis
komt?
o Kans ligt ongeveer tussen de 30-33%.
o Let op het is geen 30% enkel en alleen door IVF: er zijn ook mensen die
spontaan zwanger worden door langer te wachten en langer te proberen. Je
5
, kan dan zeggen dat je 4% naar 30% kan optrekken door niet enkel de
gevallen van IVF te bekijken.
o Een andere manier om die cijfers te bekijken is om met het feit van de
onvruchtbare mens te gaan spelen. De mens is in het algemeen ook maar
met 30% zekerheid vruchtbaar.
Je ziet dus dat de manier waarop je cijfers interpreteert een invloed
hebben op het besluit dat je maakt.
1.2. Quality Adjusted Life Years
Als je deze materie zou terugbetalen, waar moet je dan rekening mee houden?
QALY’s zijn de extra gezonde jaren die je kan toevoegen aan je door een behandeling.
Dus de gezonde jaren die een behandeling kunnen opleveren.
Waarom niet enkel naar de toegevoegde levensjaren kijken?
Men is van deze redenering afgestapt. Men gaat nu niet meer rekening houden met of je
langer gaat leven, maar of deze jaren kwalitatief beter zijn.
Hoeveel mag een QALY kosten?
Je moet rekening houden met klachten van de ziekte, het succes van de behandeling,
kosten en prevalentie. Dat zijn de argumenten die je moet hanteren.
Hoe werkt zo iets?
Als er een geneesmiddel op de markt moet komen dan moet dat product eerst een EU
herkenning krijgen. Voor die herkenning te krijgen moet het medicament bestudeerd
worden, nl.: naar de effectiviteit en het gevaar van het medicament los van de prijs.
Nadien zal de Belgische commissie beslissen of ze het middel gaan terugbetalen.
Daarnaast zijn er organisaties zoals NICE (Amerika: National Institute for Clinical
Excellence) die instaan over het geven van adviezen over behandelingen. Ze houden
rekening met zowel de kwaliteit als de prijzen, risico’s en maatschappelijke belangen.
Deze richtlijnen hebben een heel grote impact en wegen zwaar door bij beslissingen.
Voorbeeld: elektroschok therapie kan bij depressie een levensreddend middel zijn.
Het is daarnaast heel goedkoop en vormt weinig gevaar, maar toch krijgt het
slechte beoordelingen in de richtlijnen onder andere omdat er veel stigma rond
hangt.
Zijn er geen grenzen?
6
,Als je kijkt naar het voorval PIA dat onlangs in de media was voor een duur geneesmiddel,
dan kom je op de grenzen van het systeem. Dit is een heel specifiek middel waarbij de
effectiviteit ook nog niet bewezen was voor kleine kinderen.
1.3. Besluit les 1
Bij zowel IVF als het aanbieden van anticonceptie wordt losgekoppeld van seksualiteit.
Van nature uit zijn deze wel verbonden met elkaar
Anticonceptie zorgt ervoor dat je meer ruimte krijgt als individu
IVF is het aanbieden van voortplanting zonder seks
Ter herhaling: welke aspecten horen bij er allemaal bij seksualiteit?
1. Individueel genot
2. Relationeel
3. Voortplanting
4. Sociaal: buitenechtelijke relaties, maatschappelijke invloeden
o Vb.: een verboden seksuele relatie kan heel aantrekkelijk zijn door de visie
van de maatschappij hierover. Maar eens de maatschappij dit gedrag gaat
accepteren, kan het zijn dat het minder aantrekkelijk wordt voor beide
partners
Het belang van deze aspecten is dat het allemaal in evenwicht blijft. Stel dat je
je slechts gaat focussen op 1 aspect van seksualiteit, dan kan je de mist in gaan.
Bijvoorbeeld vrouwen die niet vruchtbaar zijn, gaan zich enkel op dit aspect
focussen waardoor het gewoon genieten van seks onder drukt komt te staan.
7
, DEEL 1 DE PSYCHOLOGISCHE ASPECTEN
VAN CONTRACEPTIE
Les 2: contraceptie
2.1. De nood aan contraceptie
Als je de natuur zou laten gaan, dan zou ieder koppel eindigen met een 10-tal kinderen.
En dit is voor de meeste van ons niet meer wenselijk (beroep, etc.).
2.1.1. Waarom heeft contraceptie zijn intreden gedaan?
Emancipatie van de vrouw, carrièregerichtheid
Het vroegere beeld van de vrouw is omgeruild voor een slanke versie. Tientallen
jaren geleden werden volslanke vrouwen gezien als aantrekkelijk omdat ze de link
waren met moederschap en vruchtbaarheid. Kijk maar naar het uiterlijk van oude
Godinnen Tegenwoordig staat niet enkel het moederschap centraal voor de vrouw,
maar heeft zij meer aanspraakbaarheden. Slankheid wordt nu ook geassocieerd
met het hebben van controle over je lichaam en aantrekkelijkheid. We zien dus
dat er hier een maatschappelijke tendens meespeelt.
Eens er veilige contraceptie is, is seks niet hetzelfde als zwanger worden.
Economisch minder draagbaar om veel kinderen te krijgen omdat de cijfers van
kindersterfte gingen afnemen door o.a. betere omstandigheden
Sociaal economische redenen
Let op: we zien ook een stijging van koppels die bewust geen kinderen willen.
2.2. Verschillende tendensen over de tijd heen
1. BIOLOGISCH: we focussen hier op de periode waarop men vruchtbaar is en de
periode dat men vruchtbaar wilt zijn.
VROEGER
Menarche (begin van de biologische mogelijkheid om zwanger te
worden) begint op leeftijd van 16 jaar
Menopauze (eind van de vruchtbaarheid) werd toen niet besproken
omdat veel vrouwen niet oud werden
8
, NU
o Menarche is vervroegd naar ongeveer 13 jaar
o Menopauze ongeveer rond de 52 jaar oud
VRAAG: Is er een verband tussen de leeftijd van de menarche en de menopauze? Ja, maar
dit verband is heel klein. Een vroege menarche zou gepaard gaan met een vroegere
menopauze. We zien een klein verschil, pak van ongeveer een jaar.
VRAAG: zegt uw menopauze iets over wanneer je zou sterven? Ja, maar ook heir weer een
heel klein verband. Vrouwen met de menopauze na 55 jaar zullen in vergelijking met
vrouwen in hun menopauze voor hun 42ste jaar, 2 jaar langer leven.
LET OP: men vermoed dat er een verband is tussen de menopauze en het aantal
kinderen die men heeft.
LET OP: de Menarche is afhankelijk van omgevingsinvloeden. Dus aan de
einddatum is er weinig verandert; de grootste verschuiving is de menarche.
2. SOCIAAL: de leeftijd waarop we ons eerste kind krijgen ligt ongeveer op 29-30
jaar oud. Tientallen jaren geleden lag deze leeftijd veel lager, nl. Op 23 jaar oud.
Dit zijn vrij spectaculaire bewegingen.
Dit betekent dat veel mensen wachten met kinderen te krijgen tot de leeftijd dat
hun vruchtbaarheid begint te dalen. Sociaal gezien verlaten we steeds de leeftijd
omwille van diploma’s en stabiel werk.
Contraceptie gaat dus 2 dingen met zich meebrengen:
1. We willen geen 10 kinderen
2. We willen bepalen wanneer we de kinderen krijgen
Dus een kind als je het wilt en wanneer je het wilt. = Geboortebeperking
maar ook geboorteregeling
“IVF is een laattijdige nevenwerking van de pil”:
Natuurlijk niet biologisch, wel het langer wachten zorgt voor een grotere kans voor
problemen met vruchtbaarheid, maar ook dat de psychologische tolerantie moeilijker
wordt. Door de contraceptie krijg je het idee van controle over de vruchtbaarheid. Je krijgt
het idee dat je controle hebt over wat essentieel een niet controleerbaar gegeven is. Je
hebt alleen controle wanneer het niet komt, maar geen controle over wanneer het komt.
9
, En dit is een grote denkfout: dit maakt ook dat niet kunnen zwanger worden, erger lijkt
dan X-jaar geleden, omdat je denkt dat je faalt omdat je denkt dat je hier controle over
hebt.
Vaak wordt dit ook doorgeschoven naar de dokter toe: als je contraceptie toepast, dan
moeten er ook geen kinderen komen.
Een van de elementen die in het parlementaire debat een rol gespeeld heeft (NL) was
een rapport van de Nederlandse gynaecologen, die vonden dat abortus moest kunnen,
omdat de dokters zich ook verantwoordelijk voelen voor het falen van contraceptie. Dit
was een pro-argument voor het legaliseren van abortus.
We bespreken enkele voorbeelden waarbij er een wisselwerking is tussen het
abortusgegeven en de verantwoordelijkheid van de arts.
Eerste voorbeeld:
1. Stel je bent een gynaecoloog (katholiek) en je cliënt is ongewenst zwanger. Deze
vrouw gebruikte af en toe een condoom.
2. Stel je bent gynaecoloog (katholiek) en je cliënt is ongewenst zwanger maar dit gaat
niet met de drie kinderen die ze al hebben. Deze vrouw nam de pil en is toch zwanger
geworden.
3. Stel je bent gynaecoloog (katholiek) en je cliënt is ongewenst zwanger ondanks dat
ze een sterilisatie gehad heeft.
4. Stel je bent gynaecoloog (katholiek) en je cliënt is ongewenst zwanger en ze is
zwanger van een buitenechtelijke relatie
Als je deze gynaecoloog bent die nogal conservatief is, zou de reactie dan vier keer
hetzelfde zijn? Nee, er is een verschil in verantwoordelijkheid. Men gaat dan sneller
een abortus toelaten als ze de persoon hebben gesteriliseerd. Een spiraaltje is ook iets
wat de dokter heeft aangebracht. Condoom is de cliënt hun verantwoordelijkheid.. We
zien dus dat de situatie maar ook de soort van gynaecoloog een rol speelt.
2.3. L’inconscientifique
10
