STRAFRECHT EN STRAFPROCESRECHT
WAT IS STRAFRECHT?
Is het slecht om met strafrecht betrokken te zijn? Strafrecht is moeilijk om in te delen want heeft
meerdere facetten
-> Onze regels zijn uniform voor alle soorten misdrijven
Waarover gaat het? Wat is strafbaar? Gaat over de schending van de fundamentele waarden van de
samenleving
-> Maar welke zijn de waarden die fundamenteel zijn? Niet altijd even duidelijk om te zeggen
-> legaliteitsbeginsel:
STRAFRECHT GAAT OVER...
Kijk pp om te zien wat we de eerste lessen gaan behandelen
STRAFRECHT
Materieel strafrecht
De rechtsnormen die bepalen wie, waarvoor, wanneer strafbaar is en waarom en welke sancties
opgelegd kunnen worden
-> nadruk op ‘wat men niet mag’
Formeel strafrecht
De regels aangaande het verloop van het strafproces
Strafprocedure, strafvordering, strafrechtspleging, tenuitvoerlegging, rechtshulp
-> nadruk op ‘wat moet er gedaan worden als er een misdrijf is gepleegd, hoe mensen
schuldig verklaren?’
Logica van materieel vs. formeel strafrecht is dus helemaal anders!!!
-> formeel zegt wat er moet gedaan worden, materieel wat niet mag
MATERIEEL STRAFRECHT
Behandelt 3 aspecten:
1. Wat moet strafbaar zijn? Misdrijven
2. Wie moet gestraft worden? Misdadigers
3. Wanneer moet iemand gestraft worden voor iets wat strafbaar is? Voorwaarden voor individuele
aansprakelijkheid & strafrechtelijke sancties
Moeilijkste vraag: Wat zou strafrecht moeten doen?
,IDEOLOGIEËN
Ideologie van strafrecht is belangrijk -> wat zou strafrecht moeten doen?
• Waarom Strafrecht? Nuttig?
Ja, als onze samenleving perfect werkte was er geen nood aan straffen
• Wat is het doel van Strafrecht?
Straffen, maar zo gemakkelijk is het niet
• Wat is het doel van straffen?
o Reactie tegen/vergelding voor laakbare gedragingen
• Bv. taliowet: ‘oog om oog, tand om tand’
o Preventie van laakbare gedragingen
• Positieve: voorkomen dat daders/criminelen wederom in de fout gaan
-> de wet zegt nooit ‘ik hanteer zo een ideologie’ maar wij als criminologen
moeten dit wel beseffen
-> wij als criminologen zijn nooit neutraal, we moeten de wet interpreteren
dus wet wordt altijd beïnvloedt door ideologisch standpunt van personen
• Negatieve: voorkomen dat mensen (alle burgers) in de fout gaan
o Resocialisatie van misdadigers
o Kan straffen iets anders doen dan bestraffing? maatschappij reguleren, moraliteit
beschermen …
WORTELS VAN HUIDIG MATERIEEL STRAFRECHT
• Wij gebruiken momenteel een heel oud wetboek -> belangrijk om te weten wat de ideologie was
hierachter -> was de ideologie van verlichting:
Doel van verlichting was om strafrecht te moderniseren:
• Modern Strafrecht – Verlichting
o Montesquieu, Voltaire, Bentham, Feuerbach, Beccaria …
o Rationaliseren
• Wat is de grondslag van het recht op straffen?
o Humaniseren (menselijker maken)
o Vermijd willekeur
• Oorsprong van ‘klassieke school’ van strafrechtsdenken:
, o Vertrekpunt: wij zijn mensen die een vrije wil hebben, wat wil zeggen dat wij kunnen kiezen
tussen opties
homo economicus met vrije wil
o Voor de klassieke school van strafrecht was het belangrijk om te kijken naar de gewone
burger, de gewone persoon
een persoon die kiest op basis van een redelijke optie: als ik weet dat ik bestraft
ga worden ga ik dat niet doen, dit noemt men dan rationaliteit
o Strafrecht als ultima ratio (het laatste middel) – utilitarisme
Repressieve functie - beperkt tot schending van essentiële goederen (vb. leven,
eigendom …) want je hebt hier vrij voor gekozen dus moet je gestraft worden
o Aandacht voor “criminele feiten” (meer dan voor daders)
DÉCLARATION DES DROITS DE L’HOMME ET DU CITOYEN - VERKLARING VAN DE RECHTEN VAN DE
MENS EN DE BURGER (26 AUGUSTUS 1789)
Wat is legaliteit? Een manier om zo een ideologie te hanteren
• Artikel 5 - Schade
De wet heeft slechts het recht handelingen te verbieden, die schadelijk zijn voor de maatschappij
• Artikel 7 – Legaliteit I
Niemand kan beschuldigd, aangehouden of gevangen worden dan in bij de wet bepaalde gevallen en in de
vormen, die zij heeft voorgeschreven (+ verbod op willekeur)
• Artikel 8 – Legaliteit II & proport. straf
De wet kan slechts strikte en weliswaar noodzakelijke straffen opleggen, en niemand kan gestraft worden dan
door een wet die is vastgesteld en uitgevaardigd voorafgaand aan het delict en op wettige wijze toegepast
• Artikel 9 - Vermoeden van onschuld
FRANSE WETBOEKEN TIJDENS EN NA DE REVOLUTIE
• Verklaringen, ideeën en beginselen van Verlichting
o Franse code révolutionair 1791
o Franse code révolutionair 1795 (“Code Merlin”)
• Napoleontische tijd
o Frans wetboek 1810
• Blijft trouw aan sommige beginselen van de verlichting (vb. legaliteit)
• maar uitbreiding van misdrijven tegen de veiligheid en het politieke regime (absoluut
regime)
, BELGIË - STRAFWETBOEK GESCHIEDENIS
• Belgische onafhankelijkheid (1830)
o Franse Code pénal 1810 van toepassing
o Art. 139 G.W. 1831 “binnen de kortst mogelijke tijd”
o Nieuw Strafwetboek 1867
• op basis van het Franse wetboek
• heersend klassieke strafrechtsdenken
o Veel nieuwe wetten
• Invoering van bepalingen beïnvloed door de theorie van het nieuwe sociaal verweer
(d.w.z. bescherming van de maatschappij tegen ‘gevaarlijke’ personen)
THEORIE VAN HET NIEUWE SOCIAAL VERWEER
Bijvoorbeeld ideologie van deze man: Lombroso die dachten dat de klassieke school helemaal verkeerd was
want ferri zegt dat mensen dit niet kunnen kiezen, geen vrije wil
Lombroso zegt dat mensen drijfveer hebben om bepaalde handelingen te stellen -> mensen bijna verplicht
door sociale omstandigheden om misdrijven te plegen
• Tweede helft van 19de eeuw, begin 20ste eeuw
• Positieve school
o Ferri, Lombroso
o wetenschappeljke aanpak
• Strafrecht dient om maatschappij te beschermen
o Preventieve functie
• Aandacht voor de oorzaken van criminaliteit
• Maatschappelijke oorzaken en biologische oorzaken
• Aandacht voor de misdadigers (ook potentiële misdadigers), meer dan voor de
criminele feiten
STRAFWETBOEK (SW) –
ALGEMEEN DEEL V. BIJZONDER DEEL
• Twee boeken
o Algemeen gedeelte (boek I)
• Elf hoofdstukken
• Van artikel 1 tot artikel 100, bijzonder strafrrecht begint onmiddellijk nadien met
nog enkele regels over de specifieke misdrijven
