PDKA Samenvatting en Oefenexamenvragen
(Beoordeling: 16/20)
H1: WAT IS KINDDIAGNOSTIEK EN WAT MAAKT HET UNIEK?
WAT ROEPT DIAGNOSTIEK INTUÏTIEF OP?
Diagnostiek betekent het professioneel en doelgericht vormen van een oordeel met als doel het
kind en diens omgeving te helpen. Bij kinderen brengt diagnostiek specifieke uitdagingen met
zich mee, zoals:
• Focus op het kind: Vaak ligt de aanvraag voor diagnostiek op het kind, maar het kind
zelf is zich niet altijd bewust van het probleem.
• Weerstand in het gezin: Niet elk gezin is bereid om te onderzoeken hoe hun eigen
gedrag bijdraagt aan het probleem of hoe ze eraan kunnen werken.
• Andere betrokkenen: Andere partijen, zoals scholen, hebben vaak hun eigen kijk en
emoties over de situatie.
Het vormen van een transparant oordeel vraagt om inzicht in je eigen gedachten en gevoelens,
omdat zowel de psycholoog als het kind en het gezin automatisch worden beïnvloed door
emoties tijdens de diagnostiek. Professionals kunnen soms het gevoel hebben dat ze de
oplossing direct weten, wat ook invloed heeft op het diagnostische proces.
Diagnostiek brengt zowel cognitieve uitdagingen (door de hoeveelheid informatie) als
emotionele uitdagingen (door de activering van gevoelens) met zich mee.
WAT IS DIAGNOSTIEK? VAN INTUÏTIE NAAR WERKDEFINITIE
Vakkundig handelen betekent dat je expliciet weet wat je doet, waarom je het doet en hoe je het
doet. Dit vraagt om een bewust en doelgericht gebruik van diagnostiek.
Diagnostiek is het proces van professioneel en onderbouwd oordelen.
• Vakkundig: Het gebruik van kennis en vaardigheden opgedaan tijdens de opleiding.
• Professioneel oordeel: Gebaseerd op vakkennis met een specifiek doel binnen een
werkkader.
Kortom, diagnostiek begint zodra je professioneel een oordeel vormt. Het woord
"diagnosis" komt van het Griekse woord voor "onderscheiden" en "kennen", wat
betekent dat je de situatie van een kind probeert te begrijpen, de oorzaken herkent, en
dit vertaalt naar handelingsgerichte adviezen voor zorg of hulp.
WELKE VORMEN VAN OORDELEN OMVAT DE DIAGNOSTIEK?
Diagnostiek omvat verschillende manieren van oordelen op basis van hoe je informatie over het
kind en de omgeving verzamelt en verwerkt. Dit leidt tot verschillende soorten oordelen:
• Impliciet oordelen: Gedachten en gevoelens over de situatie van het kind worden niet
uitgesproken. Dit lijkt op alledaagse oordelen zoals observaties over gedrag.
, • Professionele oordelen: Gebaseerd op vakkennis en professionele doelen, met
systematische informatieverzameling.
• Expliciet oordelen: Een bewust proces van denken en handelen, waarbij informatie
gericht wordt verzameld met professionele technieken. Dit is nodig om vragen over de
situatie van het kind te beantwoorden en vormt de kern van gedegen diagnostiek.
• Vrij oordelen: Conclusies worden getrokken zonder een voorafgaand plan, waarbij je je
laat leiden door spontane gedachten en gevoelens, evenals die van het kind en het
gezin.
• Systematisch oordelen
Dit houdt in dat er een duidelijk plan wordt gevolgd voor het verzamelen en verwerken
van informatie. Bijvoorbeeld, bij de aanmelding van een kind wordt een overzicht
gemaakt van alle klachten van het kind en het gezin, evenals van wat nog goed gaat. Zo
kan een psycholoog een psychologische balans opstellen en praktische handvatten
voor verandering bieden.
Om de professionele kwaliteit van oordelen te waarborgen, moet het oordeel aan de
volgende criteria voldoen:
Betrouwbaar oordeel: Het oordeel moet consistent zijn, zowel tussen verschillende
beoordelaars als over de tijd heen.
Valide oordeel: Het oordeel moet meten wat het beoogt te meten. Dit betekent dat de
juiste methoden en instrumenten moeten worden gebruikt om de specifieke vraag te
beantwoorden
Voorbeelden
Impliciet oordelen
• Een psycholoog observeert een kind dat tijdens een sessie voortdurend nerveus op een
stoel wiebelt. Zonder de observatie te verwoorden, denkt de psycholoog dat het kind
misschien last heeft van angst of spanning. De gedachte wordt niet uitgesproken, maar
beïnvloedt onbewust het verdere proces.
Professionele oordelen
• Een schoolpsycholoog verzamelt informatie via observaties, gesprekken met
leerkrachten en gestandaardiseerde tests. Op basis van de verzamelde data
concludeert de psycholoog dat het kind mogelijk een leerstoornis heeft. Dit oordeel
komt voort uit kennis van leerproblemen en wordt systematisch onderbouwd met de
juiste technieken.
Expliciet oordelen
• Een psycholoog voert een diagnostisch gesprek met ouders en verzamelt gedetailleerde
informatie over het gedrag van hun kind thuis en op school. Met behulp van
vragenlijsten en observatietechnieken komt de psycholoog tot de expliciete conclusie
dat het kind kenmerken vertoont van ADHD. Dit oordeel is bewust en professioneel
onderbouwd met methoden om het probleem gericht te diagnosticeren.
,Vrij oordelen
• Tijdens een sessie voelt de psycholoog dat de interactie tussen een kind en de ouders
ongewoon gespannen is, zonder dat dit eerder besproken of onderzocht is. Op basis van
intuïtie besluit de psycholoog ter plekke door te vragen naar de dynamiek binnen het
gezin, zonder dat er een specifiek plan of methodische benadering aan ten grondslag
ligt. Het oordeel wordt gevormd door spontane observaties en het verloop van het
gesprek.
Systematisch oordelen
• Betrouwbaar: Bijvoorbeeld, als twee psychologen hetzelfde kind beoordelen,
zouden ze tot vergelijkbare conclusies moeten komen. Ook als het kind opnieuw
geëvalueerd wordt na enige tijd, zouden de bevindingen grotendeels hetzelfde
moeten blijven, mits de situatie van het kind niet significant veranderd is.
• Valide: Bijvoorbeeld, als je wil onderzoeken of Bram probleemgedrag vertoont, zou
je een gedragsvragenlijst inzetten die specifiek ontwikkeld is om probleemgedrag te
meten. Op deze manier kun je met zekerheid uitspraken doen over het gedrag van
Bram op basis van de verzamelde gegevens.
Participerende en niet-participerende diagnostiek
Niet-participerende diagnostiek
Bij niet-participerende diagnostiek neemt de professional uitsluitend de rol van diagnosticus op
zich, zonder betrokken te zijn bij de behandeling van het kind. Bijvoorbeeld, een psycholoog
richt zich alleen op het vormen van een professioneel oordeel tijdens de diagnostiek, zelfs als
hij of zij later de behandelaar van het kind wordt. Denk aan het gebruik van boeken en trainingen
om objectieve diagnostische conclusies te trekken zonder directe emotionele betrokkenheid.
Voorbeeld: Een diagnosticus beoordeelt het gedrag van een kind door middel van
gestandaardiseerde tests en observaties, en maakt op basis daarvan een oordeel. De
diagnosticus blijft objectief en neemt niet deel aan de behandeling of verdere interactie met het
kind.
Participerende diagnostiek
Bij participerende diagnostiek vervult de diagnosticus zowel de rol van diagnosticus als
behandelaar, waarbij hij direct met het kind werkt. Bijvoorbeeld, een leefgroepbegeleider
combineert zijn pedagogische taken met het bespreken van professionele oordelen in een
interdisciplinair team over wat er aan de hand is met het kind en welke vervolgstappen nodig
zijn.
Hoewel participerende diagnostiek waardevol kan zijn, maakt het de diagnostiek complexer.
Het verhoogt echter de ecologische validiteit, omdat de diagnosticus het kind in verschillende
situaties observeert, wat het dichtst bij het dagelijkse functioneren van het kind staat.
Voorbeeld: Een leefgroepbegeleider werkt dagelijks met een kind in een residentiële setting,
verzamelt voortdurend informatie door interactie en observatie, en bespreekt dit vervolgens
met collega's. Deze vorm van diagnostiek is vaak minder expliciet en wordt doorlopend
, uitgevoerd, waardoor er meer emotionele betrokkenheid kan zijn tijdens het diagnostische
proces.
Impliciet & expliciet oordelen vullen elkaar aan tijdens de diagnostiek
Impliciete en expliciete oordelen spelen een belangrijke rol in het diagnostische proces en
werken samen. Je vormt voortdurend impliciete oordelen over het kind en het gezin,
gebaseerd op observaties, emoties en indrukken tijdens interacties. Echter, om de diagnostiek
op een transparante en verantwoorde manier uit te voeren, is het noodzakelijk dat je ook
expliciete oordelen velt door planmatig informatie te verzamelen en bewust vragen te
beantwoorden.
Voorbeeld: Tijdens een gesprek met het kind en het gezin kun je als psycholoog onbewust
indrukken vormen (impliciet oordelen) over hun dynamiek of de manier waarop ze met
problemen omgaan. Maar alleen door systematisch gegevens te verzamelen via gerichte
vragen, tests of observaties (expliciet oordelen), kun je je bevindingen onderbouwen en
professioneel verantwoorden.
