COMMUNICATIE
1 ALLES BEGINT BIJ LUISTEREN
“Een mens heeft twee oren en één mond, om twee keer te luisteren als te
praten.”
= Luisteren: verhaal begrijpen. Hard bezig zijn met: wat moet ik doen? Welke vraag?
= Luisteren is niet evident
1.1 Het belang van ‘luisteren
Eenvoudig én complex
Belang van reflectie
Luisteren om te begrijpen
1.2 Waarnemingsfilter en referentiekaders
“Communicatie is de uitwisseling van symbolische informatie, die plaatsvindt tussen
mensen die zich bewust zijn van elkaars aanwezigheid, onmiddellijk of gemedieerd.
Deze informatie wordt deels bewust, deels onbewust gegeven, ontvangen en
geïnterpreteerd.
Filmgesprek: Vrienden zien dezelfde film verschillend, afhankelijk van hun persoonlijke
interpretaties.
Je krijgt een gefilterde interpretatie van de werkelijkheid -> verloopt bij iedereen
anders.
Je waarnemingsfilter worden gevormd door wat je in je leven al hebt meegemaakt.
Wanneer je overweegt een nieuwe brievenbus te kopen, zie je ineens overal brievenbussen die je
eerder niet opmerkte. Net zo valt na de diagnose van je zoon met Gilles de la Tourette bepaalde
gedrag je ineens op bij andere, zoals tics bij je buur. Wat we waarnemen, wordt sterk beïnvloed door
wat we belangrijk vinden in een bepaalde context
Representatiesysteem: Waarnemingsfilter bepalen wat we wel of niet opmerken, vaak onbewust
Brievenbus en Tourette: Een nieuwe brievenbus valt open op, en na een diagnose worden symptomen
van Tourette bij een kind duidelijke, hoewel ze er altijd waren.
Belangrijke factoren die de waarneming van de werkelijkheid beïnvloeden:
1.2.1 Voorgeschiedenis: De levensarchiekast
Bewust en onbewuste ervaringen beïnvloeden je waarneming van de werkelijkheid
Eigen ervaring, herinneringen opslaat, herinneringen oproepen.
Communicatie onbewuste/ervaring triggering
Als in één van je ‘laden’ pijn en verdriet zitten over mislukte relaties, ben je wellicht minder
onbevangen en open als je een nieuwe relatie aangaat.
,1.2.2 Zelfgevoel/zelfbeeld
°Jouw identiteit en de betekenis die je eraan geeft -> gevormd door waarnemingen van anderen,
boodschap over jezelf en de communicatiestijl.
°zelfbeeld hangt nauw samen met cultuur en groepswaarden.
Zelfzeker: andere invloed: ben ik het waard om eigen menig te geven.
Cultuur: zelfstandig/positief/goed gevoel
Groep: familie belangrijk om succesvol te zijn. Problemen? Zelf oplossen
Als je als kind hebt ervaren dat je niet gerespecteerd werd, geen recht had op een eigen mening of
inbreng, dan heeft dit een invloed op je zelfwaarde. Het kan dan moeilijk voor je zijn om op de
voorgrond te treden, je eigen mening te uiten en te verdedigen.
1.2.3 Verwachtingen
Naar iedere situatie neem je aantal verwachtingen mee dat je beïnvloedt je luisteren.
Vorige les zat een LLR op zijn gsm, volgende les telefoon van iemand op tafel -> LLK denken les is niet
interessant.
Als je eerder merkte dat je gesprekspartner snel afgeleid is, let je bij volgende ontmoetingen extra op
lichaamstaal. Elke klein gebaar lijkt je verwachting te bevestigen dat de andere moeite heeft om te
luisteren.
1.2.4 Zintuigen
Hersenen gaan filteren: wat belangrijk, wat neem ik mee
Iemand die slecht ziende ziet de film anders dat iemand die wel goed kan zien
Tijdens een gesprek in een lawaaierige ruimte, zijn het vooral je oren die gespitst zijn, je ogen
registreren veel minder die lichaamstaal van je gesprekspartner, waardoor je niet ‘totaal’ luistert
1.2.5 waarden en normen
Goed of slecht
In de hulpverlening persoonlijke normen een open gesprek in de weg staan. Afkeuring van geweld kan
onbewust je houding en oordeel beïnvloeden, wat een oprecht, verkennende en empowered gesprek
met een client belemmert
1.2.6 context
Wie? Wat? Waar?
Betrokkenheid in de relatie?
1.2.7 De taal
Taal als werkinstrument om te communiceren over gevoelens en gedachten.
Patronen waarop de organisatie van de wereld in taal tot uiting komen:
1. Deletes/ weglatingen: nadruk op wat je niet zegt, hiaten die je verhaal zien
2
, Josse zegt: “ik ben bang”, maar zonder specifieke onderwerpelijk angst een
persoonlijkheidskenmerken. Door zijn angst te benoemen, kan hij meer grip krijgen, wat zijn zelf- en
wereldbeeld kan veranderen
2. Generalisaties/ veralgemeningen: Taalgebruik concrete persoonlijke ervaring geabstraheerd
Nora zegt: “ik moet hier altijd alles allen doen”, wat haar vervormde kijk op de werkelijkheid
weergeeft. Dit onthult haar persoonlijke gevoelens en behoeftes, wat een waardevolle ingang biedt
voor de hulpverleners
3. Vervormingen en verwarringen: externe gebeuren – gevoelens en gedrag bepalen
Uitspraak van Robin: ‘Het gezeur van de leerkracht maakt mij zenuwachtig.”
1.3 communiceren als hulpverlener
Als professioneel hulpverlener is het belangrijk je bewust te zijn van
je eigen waarnemingsfilters. Een communicatieblokker verhindert
onbeoordeeld luisteren.
Beppalde waarden: waarnemingsen filter met vrienden
praten.
Professioneel communiceren: vereist dat je interne reactie eerst
bewerkt om dan een passeende boodschap aan andere te geven.
1. Wees bewust van jou waarnemingsfilter en referentiekader
2. Loslaten, benoemen, (h)erkennen en parkeren
3. Schat in wat ander nodig heeft.
Jessica is een vrouw van 31 jaar en alleenstaande mama van een dochter van 6 jaar, Claire. Claire is
een ‘moeilijke eter’ en wil alleen rood voedsel eten; tomatensoep en spaghetti lukt nog net, maar alle
andere gerechten pureert moeder in de blender samen met ketchup om haar dochter aan het eten te
krijgen.
WAT? Eventjes parkeren want is niet wat zij wil horen
Wat heb je allemaal geprobeerd? En kijken waarom het niet werkt en hoe wet het kunnen oplossen.
1.4 Wat betekent dit in praktijk
3 niveaus van ervaringen op continuum van stadia van verwerking en hanteerbaarheid.
Cyclisch preces
Ervaring meegemaakt: gepest op school
Ervaring: gepest
Ervaringskennis: Terugblikken: Wat? Hoe? Iemand dezelfde ervaring =
terugblikken hoe je client kan helpen
Ervaringsdeskundigheid: speelt nog steeds een rol, andere vooruithelpen
Zelf meegemaakt = Structureel andere helpen
3
