Samenvatting regeling en motoriek
3. Zintuigelijke waarnemingen
3.1 Waarnemen van prikkels
Zintuigen geven informatie door over veranderingen in de omgeving,
zodat het zenuwstelsel passende reacties kan coördineren. Elk zintuig
bevat gespecialiseerde receptoren die specifieke stimuli detecteren en
omzetten in zenuwimpulsen die naar de hersenen worden gestuurd voor
verwerking.
Prikkel = een verandering in de uitwendige of inwendige omgeving
Uitwendige prikkel (exteroceptie)
o Meestal bewust
o Bestuurd door hersenschors (grote hersenen)
Inwendige prikkel (interoceptie)
o Meestal onbewust
Uitz: pijnwaarneming vb. buikpijn
o Bestuurd door kernen in hersenstam, kleine hersenen of
tussenhersenen
Zintuig ≠ receptor ≠ zin
Vb. het oog – fotoreceptoren – zien
Speciale zinnen: receptoren zitten op 1 of enkele plaatsen
Reuk, smaak, zicht, gehoor en evenwicht (oor)
Exteroceptie (uitz: evenwicht)
Algemene zinnen: receptoren zitten verspreid
Somatische zinnen
o Ligging: huid, skelet, gewrichten, spieren
o Tast, temperatuur, druk, pijn, proprioceptie
o Exteroceptie (uitz proprioceptie)
Viscerale zinnen
o Ligging: inwendige organen
o Osmo-, pH- , baro- , chemo-, pijn, temperatuur
o Interoceptie
1
,Neurale pathway
Het bewust waarnemen van prikkels, gebeurt in de grijze cortex van de
grote hersenen fantoompijnen
3.2 Soorten Receptoren
Na verlengde blootstelling aan een prikkel, kan een receptor minder
gevoelig worden, waardoor de intensiteit van de waarneming daalt.
Snelle adaptatie:
o Temperatuur Opm: vaak een combinatie van
Trage adaptatie: beiden: reuk
o Pijn
Complete adaptatie:
o Smaak (totale ongevoeligheid)
3.2.1 Indeling van de receptoren naar morfologie
Receptoren kunnen worden ingedeeld op basis van hun structuur:
Vrije zenuwuiteinden: Reageren op pijn en temperatuur.
Omkapselde receptor: Deze hebben een beschermend kapsel en
reageren vaak op druk en tast.
Afzonderlijke cellen: Deze komen voor in specifieke zintuigen,
zoals de fotoreceptoren in het oog en de haarcellen in het oor.
3.2.2 Indeling van de receptoren naar functie
Receptoren worden ook geclassificeerd op basis van het soort prikkels
waarop ze reageren:
Mechanoreceptoren: Detecteren mechanische druk of vervorming
(bijv. gehoor, tast, druk, proprioceptie, evenwicht).
Thermoreceptoren: Reageren op veranderingen in temperatuur.
Chemoreceptoren: Reageren op chemische stoffen (bijv. geur en
smaak).
Fotoreceptoren: Reageren op licht (bijv. zicht).
Pijnreceptoren: pijn
Osmoreceptoren: osmolariteit van het bloed, bloeddruk, pH-
waarde,…
3.3 Somatische zinnen
De somatische zinnen omvatten de zintuiglijke waarnemingen van de huid
en interne lichaamsdelen. Ze spelen een rol in tast, temperatuur, pijn en
proprioceptie (het bewustzijn van lichaamshouding en -beweging).
2
, 3.3.1 Gevoelswaarneming in de huid
De huid bevat verschillende typen receptoren die verantwoordelijk zijn
voor tast, temperatuur en pijn.
3.3.1.1 De bouw van de huid
De huid bestaat uit drie lagen:
Epidermis (opperhuid): De buitenste laag, die vooral bescherming
biedt.
Dermis (lederhuid): Bevat bloedvaten, zweetklieren en talgklieren,
evenals zenuwuiteinden voor tast en pijn.
Subcutis of hypodermis (onderhuid): Bestaat uit vetweefsel dat
dient als isolatie en energieopslag.
Epidermis (Opperhuid) – meerlagig, afgeplat epitheel
De epidermis vormt de buitenste laag van de huid en biedt
een eerste verdedigingslinie tegen invloeden van buitenaf,
zoals bacteriën, virussen en chemische stoffen.
Opbouw:
o De epidermis bestaat voornamelijk uit
keratinocyten, cellen die keratine (eiwit) produceren.
Keratine zorgt voor stevigheid en waterdichtheid van de huid.
Ook voor bescherming tegen wrijving, waterverlies, warmte,
chemische stoffen en micro-organismen. Keratinegehalte stijgt
naar de hoornlaag toe.
o Melanocyten:
Lange uitlopers tussen keratinocyten
Produceren pigment melanine
Functie: beschermen tegen schadelijke Uv-straling
Huidkleur wordt bepaald door dichtheid en verdeling
melanine
o Langerhanscellen:
Soort witte bloedcellen
fFnctie: afweer tegen micro-organismen
o Merkelcellen:
3
