Samenvatting voor VWO 5 Bovenbouw - Geschiedenis Hoofdstuk 6 & 7 (6.1, 6.2, 6.3 ; 7.1, 7.2, 7.3)
Deze samenvatting behandelt de belangrijkste onderwerpen uit hoofdstuk 6 en 7 van het geschiedenisboek, gericht op de periode van de Gouden Eeuw en de vroege moderne tijd in Europa. Het biedt een ove...
6.1
Frankrijk werd in 16e en 17e eeuw verscheurd door godsdiensttwisten.
Calvinisme had zuiden en westen aanhang. Latere koningen, toen Franse adel verdeeld was in
katholiek en hugenoots (calvinistisch) verbond, probeerde koning voor zich te winnen en te veel
macht te voorkomen. Rust keerde terug in 1598 toen hugenoten enige vrijheid godsdienst kregen.
In Duitse Rijk was macht verdeeld over veel vorsten en geestelijken. Aantal was bekeerd tot nieuw
geloof en raakte in conflict Karel V (de katholieke keizer) Deze oorlogen: godsdienstoorlogen.
Vorsten die zelfstandigheid en macht wilden houden streden tegen keizer Karel V.
Godsdienst vrede van Augsburg —> elke vorst eigen religie kiezen en onderdanen volgen (1555).
1618 Duitse Rijk opnieuw oorlog want katholieke Habsburgse keizers wilden nog steeds meer macht.
Prostantisme én katholieke vorsten verzetten zich hiertegen want er waren nog meer conflicten en
land raakte uitgeput.
1648 waren partijen oorlogsmoe —> Vrede van Westfalen: Duitse vorsten gezag hersteld.
Doordat keizer niet was geslaagd kwam er lappendeken van staatjes in plaats van centraal bestuurd.
Elke vorst zelf eigen religie kiezen en onderdanen volgen: katholiek, calvinisme en lutheranisme.
Hadden recht op ander geloof maar dan land gebied verlaten.
Europese staten (onderling vrede) hadden andere oorlog: strijd tegen islamitische Ottomaanse Rijk.
Spanje werd bij Noord-Afrika geconfronteerd met machthebber in Middellandse Zeegebied: het
Ottomaanse Rijk gesticht door Osman|. 16e eeuw beheersten Turken ook Noord-Afrika.
Succes dwong Europese staten tot samenwerking.
Katholieke heersers 2 kanten bedreigd: Reformatie en Islam. Spanjaarden en Italianen vormden
Heilige Liga tegen de Ottomanen, onder leiding paus maar slaagden niet Turken definitief verslaan.
Omdat Spanje op meerdere fronten tegelijk moest strijden. Na brede coalitie slaagde Ottomaanse rijk
na 1683 niet meer in Europees grondgebied te veroveren.
Nederland ook kritiek op katholieke kerk —> aanhang calvinisme. De Nederlanden hoorden toen bij
Spaanse Habsburgse Rijk en voor de katholieke heersers: Karel V en Filips|| was dit onnacceptabel:
een rijk kon maar 1 godsdienst hebben en ketterij moest streng vervolgd worden —> gebeurde.
Ook voerden Karel V (en later zoon Filips||) in Nederlanden een centralisatiepolitiek. Om meer greep
op alle gebieden in hun rijk te krijgen gebruikten ze vorst-loyale ambtenaren. Adel zag hierdoor
steeds minder invloed en voelde zich aangetast. Tegelijkertijd konden Spaanse vorsten moeilijk om
adel heen want voor oorlogen/centralisatie politiek moesten ze belastingen heffen met toestemming.
Veel mensen vonden dat ketters te hard werden aangepakt. Ook Willem van Oranje (lid van hoge adel
en stadhouder). Hij was katholiek opgegroeid maar getrouwd met dochter Protestantse vorst. Hij
wilde compromis sluiten met Spaanse vorst over Godsdienst en meer vrije Nederlanden besturen.
Compromis was uitgesloten en toenemen verzet tegen vervolgingen/ centralisatie —> Opstand.
Begon 1566 met beeldenstorm waarbij kerk interieurs werden vernield (protestanten keurde af).
Filips|| reageerde door troepen te sturen —> in 1568 opstandelingen in oorlog met de Spaanse vorst.
Voornaamste gevolg van opstand was scheiding Noordelijke en Zuidelijke Nederland: zuiden katholiek
en trouw Spaanse vorst en noorden aansloten Unie van Utrecht. Met opstellen van Plakkaat van
Verlatinghe verbraken opstandeling van den met Spaanse vorst. Na pogingen nieuwe vorst besloten
ze zelfstandige republiek te vormen met Calvinsime als belangrijkste (niet verplicht) godsdienst.
Strijdpunten van Nederlanden waren niet anders dan elder in Europa. Maar in geen enkel ander land
leidde strijd over godsdienst en bestuur tot vorming van staat zonder vorst.
, 6.2
Zeven verenigde gewesten (republiek die voortkwam uit unie van Utrecht).
Voortaan kwam de soevereiniteit: hoogste macht van de staat, niet te liggen bij 1 persoon maar bij
bestuursorganen: de Gewestelijke Staten. Dat waren besturen van de afzonderlijke gewesten.
Elk gewest behield bevoegdheden en handelde zaken af in statenvergadering: bijeenkomst van
bestuurders van een gewest (provincie) in de Republiek.
De Republiek was samenwerkingsverband van deze zeven afzonderlijke gewesten.
Vertegenwoordigers kwamen samen in overkoepelend orgaan: de Staten-Generaal, overlegorgaan
tussen gewesten onderling. Beslisten samen over belangrijke zaken en bestuurden samen de
generaliteitslanden: gebieden die geen volwaardig lid mochten worden van Republiek.
Holland meeste invloed want groot gewest en in eentje goed voor helft van totale belastingsinkomen.
In dit gewest hadden steden grootste invloed. Adel had positie maar in praktijk regeerde stedelijke
elite van kooplieden en handelaren: regenten.
In de Nederlanden ging men stelsel met veel macht voor steden en provincies waarderen.
In Frankrijk slaagde centralisatie wel. Franse Koningen trokken steeds meer macht naar zich toe en de
adel van zich afhankelijk te maken.
Door de staatsinrichting was politiek bedrijven in Republiek zeer ingewikkeld. Op elk niveau waren
politieke netwerken (familieverbanden) om macht in stand te houden.
Binnen stelsel waren er twee centralemachtsfuncties: stadhouder en raadpensionaris.
Stadhouder: ambtenaar van de gewesten die voor de gehele republiek optrad als aanvoerder van
leger en vloot.
Raadpensionaris: ambtenaar gewest Holland, die voor gehele Republiek buitenslandse zaken deed.
Voor raadpensionaris stonden belangen van machtige Hollandse regenten families voorop.
Voor stadshouder uit Oranjehuis telde vooral eigen aanzien. Vorstelijke uitstraling, steun van het volk.
Soort strijd tussen de stadhouders van Oranje, (die streefden naar erfelijke monarchie) en de
regenten (vertegenwoordigd door de raadpensionaris) die stadhouder als ambtenaar wenst.
Oranjes waren in voordeel. Zonen van Willem van Oranje: Marits en Frederik Hendrik, hadden
belangrijke militaire overwinningen en hadden daardoor gezag. Streven van koninklijke allure bleek
uit paleizen en huwelijken met buitenlandse vrouwen van hoge adel.
Stadhouder Willem|| (zoon van Frederik Hendrik)trouwde met dochter van Engelse koning.
Staatsgezind: behorend tot partij die gewestelijke staten in Republiek als soeverein beschouwde en
die zich verzette tegen een al te grote macht van de stadhouder —> werd monddood gemaakt.
Maar Willem|| nam te veel risico door Amsterdam voor macht gewest Holland terug te dringen dat
nadat hij hetzelfde jaar overleed, er geen stadhouder meer benoemt werd.
Drie jaar later positie staatsgezind en verder versterkt, toen Johan de Witt raadpensionaris werd.
Hij was overtuigende aanhanger Republikeinse staatsvorm en volgens hem beschermde systeem de
burgers best tegen machtsmisbruik —> ware vrijheid: aanduiding voor situatie waarin Republiek niet
werd bestuurd door er gelijke stadhouder, maar door magistraten. Zijn beleid zou vrede bewaren.
Rond 1670 begon De Witt zijn macht te verminderen. Kwam door verdeeldheid over 2 zaken:
- Positie van Willem||| want Staten van Holland hadden ‘Eeuwig Edict’ (ambt stadhouder
afgeschaft) aangenomen. Maar prinsgezinden vonden dat stadhouderschap erfelijk was.
- Versterking van verdedigingswerken, waar men niet over eens kon worden. Gevaarlijke want
oorlog met Frankrijk lag in het verschiet. Witt drong hierop aan maar Amsterdam verzetten.
1672 kwam er oorlog en Johan de Witt was in ogen burgers en regenten verantwoordelijk voor de
benauwde situaties —> vermoord door woedende burgers. Willem||| slaagde Republiek te redden
en nieuwe periode van macht voor Oranje brak aan.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper maritclement. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,45. Je zit daarna nergens aan vast.
