Volledig uitgewerkte zelfstudeervragen (= examenleerstof) voor alle hoofdstukken en themacolleges van het vak 'Ethiek (2010RECETH)' gedoceerd door professor Lemmens aan de Universiteit Antwerpen. Academiejaar '24-'25
1. Definieer de begrippen moraal en moraliteit. Leg het verschil én de samenhang tussen beide
aspecten van de morele ervaring uit.
Moraal is het systeem van normen en waarden binnen een gemeenschap of samenleving.
Het weerspiegelt een collectieve opvatting over wat goed en kwaad is, is impliciet en
vanzelfsprekend, en wordt als bindend ervaren.
Moraliteit is de bewuste en persoonlijke identificatie met de moraal. Het betreft een
innerlijke gesteldheid waarbij men zich bewust is van goed en kwaad, en die eventueel kan
afwijken van de opvattingen van de gemeenschap.
Samenhang: Moraal en moraliteit zijn intrinsiek verbonden; moraal biedt een kader
waartegen moraliteit zich bewust verhoudt. Een conflict kan ontstaan wanneer persoonlijke
moraliteit botst met de collectieve moraal, zoals geïllustreerd door Antigone’s conflict met
de wet.
2. Wat is de rol van de praktische rede in de morele reflectie? Aan welke principes moet de
morele reflectie volgens de praktische rede beantwoorden?
De praktische rede is het vermogen tot rationele reflectie in het licht van handelen. Het
helpt bij het komen tot normatieve conclusies door middel van argumentatie.
Principes waaraan het moet voldoen:
▪ Universaliteit: Het oordeel moet in elke gelijkwaardige situatie gelden.
▪ Onpartijdigheid: Het oordeel mag niet gebaseerd zijn op willekeurige voorkeuren.
▪ Normativiteit: Het oordeel heeft invloed op handelen en wordt als bindend ervaren.
3. Leg uit: emoties vormen een essentieel onderdeel van de morele reflectie. Illustreer met een
concreet voorbeeld.
Emoties zijn belangrijk omdat ze de gevoeligheid voor goed en kwaad versterken. Alleen
redelijk verantwoorde emoties zijn echter moreel relevant. Bijvoorbeeld, empathie helpt om
onrechtvaardigheid te herkennen.
Concreet voorbeeld: Het zien van een persoon in nood kan via empathie een morele impuls
geven om te helpen, wat rationeel kan worden afgewogen binnen de context van
rechtvaardigheid.
4. Geef de definitie van morele norm en morele waarde en leg de samenhang tussen beide uit.
Morele normen: Regels die gedrag ordenen op basis van goed en kwaad. Ze leggen vast wat
je moet doen of laten en zijn bindend.
Morele waarden: Doelen of idealen die als intrinsiek goed worden ervaren, zoals
rechtvaardigheid of vrijheid.
, Samenhang: Normen operationaliseren waarden; normen zijn de concrete regels die nodig
zijn om de waarden te verwezenlijken.
5. Leg het verschil uit tussen meta-ethiek, normatieve ethiek en toegepaste ethiek.
Meta-ethiek onderzoekt de concepten en fundamenten van ethiek, zoals de betekenis van
normen en waarden.
Normatieve ethiek geeft voorschriften over wat moreel goed is en hoe we ons zouden
moeten gedragen.
Toegepaste ethiek past normatieve principes toe op specifieke situaties, zoals bio-ethiek of
zakenethiek.
6. Welke band is er tussen de opbloei van de toegepaste ethiek en de legitimeringscrisis van
de ethiek in de 20ste eeuw?
De bloei van toegepaste ethiek wordt gezien als een reactie op de legitimeringscrisis van
ethiek in een technocratische maatschappij. Door differentiëring van levenssferen
(economie, wetenschap, recht) is de nood ontstaan aan ethische expertise die aansluit bij
specifieke domeinen. Dit weerspiegelt een poging om ethiek opnieuw relevant en praktisch
toepasbaar te maken in een complexere wereld.
Hoofdstuk 2. Morele reflectie en moderne cultuur
1. Leg uit: de legitimeringscrisis van de hedendaagse ethiek weerspiegelt een diepere crisis in
de morele ervaring van de hedendaagse cultuur.
De legitimeringscrisis van de ethiek verwijst naar het ontbreken van een universeel en
rationeel geaccepteerd kader voor morele normen en waarden. Dit weerspiegelt een
bredere culturele crisis waarin waardenpluralisme, individualisme en een focus op
instrumentele rede domineren. Mensen missen een gedeeld referentiekader, wat leidt tot
onzekerheid en relativisme in morele reflectie.
2. Wat begrijpt Hume onder de disjunctie feit-waarde? Waarom is dit een symptoom van de
legitimeringscrisis in de ethiek vandaag?
Hume stelt dat feiten (wat "is") en waarden (wat "behoort") niet logisch uit elkaar
voortvloeien. Deze scheiding benadrukt dat morele normen geen natuurlijke of goddelijke
basis hebben, wat bijdraagt aan het moderne morele relativisme en scepticisme,
kernproblemen in de hedendaagse ethiek.
3. Leg het verschil uit tussen 1ste orde moreel relativisme en 2de orde morel relativisme.
1ste orde moreel relativisme: Normen en waarden zijn subjectief of cultuurgebonden (bijv.
moreel subjectivisme, cultuurrelativisme).
2de orde moreel relativisme: Er bestaat geen objectieve grondslag voor moraal, en de
legitimiteit van morele normen is fundamenteel betwistbaar (bijv. Hume’s scepticisme).
, 4. Definieer ‘moreel subjectivisme’ en geef 3 argumenten waarom deze vorm van moreel
relativisme inconsistent is.
Definitie: Moreel subjectivisme stelt dat goed en kwaad afhangen van persoonlijke
voorkeuren of gevoelens.
Waarom is deze vorm van morel relativisme inconsistent?
▪ Het ontkent de mogelijkheid van rationele discussie over morele kwesties.
▪ Het leidt tot moreel nihilisme, waarin geen gedrag absoluut veroordeeld kan worden.
▪ Het erkent niet dat sommige universele morele intuïties bestaan, zoals empathie en
rechtvaardigheid.
5. Definieer ‘cultuurrelativisme’ en geef 3 argumenten waarom deze vorm van moreel
relativisme inconsistent is.
Definitie: Cultuurrelativisme stelt dat normen en waarden specifiek zijn voor een cultuur en
niet universeel toepasbaar.
Waarom is deze vorm van morel relativisme inconsistent?
▪ Culturen veranderen en ontwikkelen normen, wat tegenstrijdigheden in tijd en ruimte
veroorzaakt.
▪ Het negeert universele menselijke ervaringen, zoals empathie en respect voor leven.
▪ Het kan intolerantie of onderdrukking binnen een cultuur legitimeren, wat leidt tot
morele tegenstrijdigheid.
6. Leg uit: ook het seculier humanisme is een morele traditie. Wat betekent dit voor
de omgang met de religie als bron van morele normen en waarden in de context
van de liberaal-pluralistische maatschappij?
Seculier humanisme is een morele traditie die wortelt in de Verlichting en zich richt op
universele waarden zoals menselijke waardigheid en vrijheid. In een liberaal-pluralistische
maatschappij vraagt dit om een dialoog tussen religieuze en seculiere tradities, waarbij
religieus geïnspireerde normen vertaald worden naar universeel menselijke waarden.
7. Geef twee definities van de ‘praktische rede’ en leg uit welke van de 2 van belang is voor de
morele reflectie.
Instrumentele definitie: Praktische rede is het vermogen om doelen efficiënt te realiseren.
Normatieve definitie: Praktische rede is het vermogen om moreel relevante oordelen te
maken vanuit een onpartijdig en universeel perspectief.
Belangrijk voor morele reflectie: De normatieve definitie, omdat deze de basis vormt voor
rationele en rechtvaardige morele oordelen.
8. Leg uit: het coherentie-model van morele rechtvaardiging combineert een meer inductieve
met de deductieve vorm van morele reflectie en argumentatie. Wat leert ons dit over de
relatie tussen morele ervaring en praktische rede?
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper joliendegeest. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,26. Je zit daarna nergens aan vast.
