Prof. Elise Wuyts - Forensische psychiatrie
Les 1: inleiding
Wat is forensische psychiatrie?
Om het in 1 zin samen te vatten:
Forensische psychiatrie is een raakvlak tussen psychiatrie en recht.
Gelinkt aan artikel 71 strafwetboek
“Er is geen misdrijf wanneer de beschuldigde of de beklaagde op het
tijdstip van de feiten leed aan een geestesstoornis die zijn
oordeelsvermogen of de controle over zijn daden heeft tenietgedaan, of
wanneer hij gedwongen werd door een macht die hij niet heeft kunnen
weerstaan.”
Het artikel gaat over toerekeningsvatbaarheid met andere woorden in
hoeverre iemand verantwoordelijk kan gesteld worden voor zijn daden.
Hierbij wordt de forensische psychiater betrokken.
1ste voorbeeld situatie: mensen die een psychose hebben en ervan
overtuigt dat de maffia achter hen aan zit en er afluisterapparatuur in huis
is. Zo een situatie escaleert, de persoon wordt agressief en vervolgens
opgepakt door politie.
Heeft die het oordeelsvermogen om te beseffen dat die iets fout heeft
gedaan?
De mensen in kwestie denken dat de waanideeën oprecht zijn en willen
hunzelf verdedigen.
2de voorbeeld situatie: Mensen die wel weten dat wat ze doen fout is maar
eigenlijk geen controle hebben over hun acties of gedachtes zoals
aantrekking voelen tot kinderen in de pubertijd of als gevolg van
verslaving iemand overvallen om drugs te kunnen kopen.
De beslissing van toerekeningsvatbaarheid (of niet) is heel lastig want elke
forensisch psychiater is anders. Bij gevolg worden er in de rechtzaken ook
veel verschillende meningen gezegd.
De beslissing zit op een spectrum, in forensische zeken moet men dat
vertalen naar een ja nee antwoord dat het rechtssysteem van ons vraagt.
1
,Een stukje geschiedenis
De Lombroso experimenten
Lombroso doet onderzoek naar
biologisch determinisme
Men gaat adhv gezichtkenmerken
profielen opstellen van wie
criminele feiten gaat plegen.
Hierdoor zouden ze voorspellingen
kunnen doen.
Mensen hadden in deze tijden nood
aan classificatie maar de theorie
bevat heel veel racistische implicaties.
Emile kraepelin
Schetst de forensische psychiatrie
als aparte tak
Bij de oude Grieken werd er al een
onderscheid gemaakt tussen mensen die toerekeningsvatbaar zijn en
mensen die ontoerekeningsvatbaar zijn. Het is altijd al een vraag geweest.
Vroeger besliste de priester hierover, nu een forensisch psychiater.
Begrip uit de criminologie: therapeutic jurisprudence
Het therapeutische of anti-therapeutische effect van het rechtssysteem.
Het recht heeft 2 functies:
1) Beschermen van de maatschappij (recidive beperking)
2) Vergelding
Een samenwerking tussen het recht en de psychiatrie is nodig.
2
,Medisch VS juridisch systeem Medisch VS maatschappelijk
systeem
Andere cultuur: psychiatrie voert Heel veel stigma
een beleid om de patiënt te helpen,
in het recht debatteren partijen
tegen elkaar
Zwart wit denken: de jurist wil Belang van de publieke opinie:
antwoord op een ja nee vraag, de slechte rapportering van de pers,
psychiatrie ziet dit veel de media diagnoseert (vb niet
ingewikkelder en het in hokjes iedereen die zedenfeiten met
plaatsen is zeer moeilijk minderjarigen pleegt is een
pedofiel)
Asymmetrisch relatie: de psychiater Politieke schommelingen:
geeft advies over een behandeling psychiatrische handelingen zijn
maar de de uiteindelijke beslissing duur, hierdoor is het meestal ook
ligt bij de rechter. geen prioriteit in de politiek
Beroepsgeheim: psychiaters hebben Bescherming van de maatschappij:
beroepsgeheim en een risico denken
vertrouwensrelatie tov hun patiënt
maar tegelijkertijd moeten ze Er is een dubbele rol: wat is het
samenwerken met justitie door hen beste voor de maatschappij? Wat is
op de hoogte te houden. Welke het beste voor de patiënt?
informatie mag doorgegeven
worden, welke niet?
Wat doet een forensisch psychiater?
1) Expertises: vòòr de internering, adhv deskudigeverslagen
In het vredegerecht
Kan gaan over: een gedwongen opname of bewindvoering (van
goederen of persoon)
In de correctionele rechtbank
Kan gaan over: Toerekeningsvatbaarheid, de interneringswetgeving of
deskundigenonderzoek
2) Behandeling: later in het proces, een door rechter opgelegde
behandeling uitvoeren
Meerdere stelsels
Meerdere aanpakken
Meerdere werkdomeinen
Meerdere doelgroepen
3
,Les 2: internering en deskundigeonderzoek in het strafrecht
We zitten nu in heel deel “expertise” van de forensisch psychiater.
De psychiater volgt verschillende denkkaders, 2 soorten met verschillende
onderverdelingen.
1) Psychotherapeutisch denkkader (aparte opleiding tijdens het werk)
a. Cognitieve gedragstherapie: Vb angst van spinnen, men gaat
alle situaties mijden met spinnen, men stelt zich de vraag:
welke gedachten zitten er aan deze angst? Stapsgewijs gaat
men proberen om het gedrag te veranderen door bvb
langzame blootstelling
b. Experientiele gedragstherapie: Werken aan relatie tussen
therapeut en cliënt
c. Systeem therapie: Koppeltherapeuten, de persoon als deel van
een geheel systeem
d. Psychodynamische therapie: Vb Freud, onderbewustzijn, zelf
tot inzicht komen, weinig zeggen
2) Biologisch denkkader (geneeskundige achtergrond)
a. Classificatie: adhv systemen
i. DSM 5: Amerikaans. Tot kort “afwijkend seksueel gedrag”
opgenomen, moet dit als stoornis geclassificeerd
worden?
ii. ICD 11: quasi nooit gebruikt in België. Door world health
org ontwikkeld, veel uitgebreider, niet alleen
psychiatrische stoornissen. Ook onderscheid tussen
hoofd- en zijdiagnose etc want diagnose hangt af van de
levensloop dus evolueren in de tijd, ook vaak onenigheid
over diagnose.
b. Neurobiologie: hersenscans
c. Farmacotherapie: medicatie
Kaders moeten goed kunnen samenwerken maar is in praktijk net altijd zo.
Wat is internering?
Strafvervangende maatregel
Van onbepaalde duur, geen einde in zicht, problemen met buitenland
hooggerechtshof
4
, Interneringswet (art 9, p1)
3 voorwaarden voor een internering opgelegd mag worden.
Een internering kan enkel bevolen worden bij: a) een betrokkene die een
misdaad of wanbedrijf heeft gepleegd die de fysieke of psychische
integriteit van derden aantast of bedreigt; b) die op het ogenblik van de
beoordeling aan een geestesstoornis lijdt die zijn oordeelsvermogen of de
controle over zijn daden tenietdoet of ernstig aantast; c) bij wie het gevaar
bestaat dat hij als gevolg van zijn geestesstoornis, eventueel in
samenhang met andere risicofactoren, opnieuw misdrijven zoals vermeld
in (a) zal plegen.
a) Niet voor eender welke feiten een internering opleggen,
geweldsdelicten, seksuele delicten, belaging, moord(minderheid).
Voldoende ernstige misdrijven.
b) Punt van veroordeling VS punt van feiten. BELANGRIJK niet elke
stoornis kan leiden tot feiten.
a. Oordeelsvermogen: vb iemand aanvallenzonder enige vorm
van aanleiding, voor ons duidelijk niet oké, voor die persoon op
dat moment een bedreiging en heeft zichzelf verdedigt. In zijn
ogen is dat wettelijke zelfverdediging, de persoon ziet de
context niet.
b. Controle over de daden: verslavingsstoornissen, men maakt
niet dezelfde beslissingen, impulsiviteit neemt toe. Maar de
persoon heeft bvb wel gekozen om te drinken en weet wat er
gebeurt als die drinkt, geldt dit nog als
onteorekingsvatbaarheid? Maar ook! Als men een verslaving
heeft, heeft men dan nog de keuzen van te zeggen ‘ik ga niet
drinken’?
c) Er moet een risico zijn dat het opnieuw gaat gebeuren. Maten van
het risico. Vb binnen gezinssituatie, recidive risico laag maar toch
hoge straffen. Bij zedenverdachte, hoog recidiverisico maar lagere
straffen.
Interneringswet (art 9, p2)
Er wordt vereist dat forensisch psychiatrisch deskundigenonderzoek is
uitgevoerd of dat actualisatie van eerder uitgevoerd
deskundigenonderzoek heeft plaatsgevonden.
Soms langere observatieperiode nodig, dan gaat men een klinische
observatie uitvoeren.
Klinische observatie
Aan de hand hiervan kunnen we tot een betere diagnose komen.
5